Ayıtcan Haldurdıyev’in doğumunun 105. yıldönümü münasebetiyle Türkiye Türkçesiyle kaleme aldığımız bu özel yazıyı ise “Kardeş Kalemler”in yardımıyla tüm Türk Dünyasına eriştirmek istiyoruz. Bunu da belirtmekte önem vardır ki yazıyı, 1920’li yıllarda Türkmenler üzerine kaleme alındığı dramatik eserler hakkında, geçen sene “Nogay Yazar Basir Abdullin’nin Dramları Üzerine Bir İnceleme” (Bkz. Kardeş Kalemler Sayı: 63 Mart 2012) adla basılan makalede başladığımız sohbetin devamı olarak kabul etmek daha doğru ve yerinde olacaktır.


1908 yılında, şimdiki Kazakistan’in Türkmenlerin yaşadığı toprakları olan Mankışlak bölgesi Düybek köyünde hayvan besleyiçi bir ailede dünyaya gelmiş olan Ayıtcan Haldurdıyev 10 yaşındayken tüm Türkmenler Mankışlak’tan şimdiki Türkmenistan’in Balkan bölgesine göç eder. Ailesi Cebel’de yerleşmiş olan Ayıtcan Haldurdıyev 1921 – 1923 yıllar arasında Krasnovodsk (şimdiki Türkmenbaşı) şehrindeki mektepte okur, daha sonra Taşkent şehrine (Özbekistan) Türkmen Muallimlik Enstitüsü’nde (Türkmeninpros) eğitim görür. Öğrenci iken, Enstitü direktoru (baş müdür) Alişbek Aliyev’in (1883 – 1933) tavsiyesine uyarak 1926 yılında “Kalınsız” adlı dram yazar. Enstitüyü bitirdikten sonra Türkmenistan’a geri döner ve ilk okul öğretmenliği vazifesinda bulunur. 1920’li yılların ikinci yarısında değişik tiyatrolarda çok kere sahnelenen “Kalınsız” dramı Türkmenlerin toplum hayatındaki köti gelenek olan başlık parası konusunu edebiyatın gündemine getiren ilk eserlerdendir. Baş kahraman Atamurat’ın kız kardeşi Sona, sevdiği adamı Amangeldi’yle evlenmek isterken anneleri Tacıgül Hanım kızı Sona’yı kendi kardeşinin oğluyla evlendirmek ister. Ama sonra bu isteğinden vazgeçerek kim başlık parasını çok verirse kızı Sona’yı karısı olarak O’na vermekte karar kılar. Piyesin devamında oğlu Atamurat’ın tesiriyle Tacıgül Hanım psiholojik yönden değişir ve Sona’nın Amangeldi ile evlenmesine razı olur. Haydutlar ve Baba Bay gibi kötü gelenekleri savunan konservatörler yenilikçi Atamurat’ı öldürmeyi planlarlar... Evet, Ayıtcan Haldurdıyev’in 18 yaşındayken ürettiği “Kalınsız” dramında dikkat çekici böyle olaylar pek çoktur.

1920’li yıllarda eseri yayınlanmış veya sahnelenmiş olan Türkmen yazarlar 1930’lu yıllarda çoğunlukla ‘milliyetçi’, ‘halk düşmanı’ suçlamalarıyla takip edildi, yakalandı veya kurşunlanarak öldürüldü. Fakat sonraki hayatının edebiyattan uzaklaşması neticesinde Ayıtcan Haldurdıyev bu çezalandırmalardan kurtuldu.

Lise öğretmeni vazifesini sürdüren Ayıtcan Haldurdıyev 1931 yılında o dönemdeki Sovyetler Birliği’nin başkenti Moskova sehrine giderek İkdisadi Planlama Enstitüsü’nde okumaya başladı. Üç sene sonra, 1934 yılında Aşkabat’a geri döndü ve Türkmen Devlet Tıp Ensitüsü’ne (şimdi Üniversite) girerek 1940 yılında burayı iyi dereceyle bitirdi. O seneden itibaren hayatının sonuna kadar yaklaşık 50 sene boyunca Daşoğuz’da, Bağır’da, Herrikkale’de ve Büzmeyin’de (şimdiki Abadan) sağlığı koruma alanında görevde bulunarak pek çok insanları ecelden kurtardı.

Biz, edebiyatçı ve dil bilimciler ise Ayıtcan Haldurdıyev’i tek dramıyla Edebiyat tarihine girmiş olan sanatçı, 20. yüzyıl ilk Türkmen dramaturglarının biri olarak tanıyoruz.


-------------------------------------------------------------------------------------
* Akad. (Ord.) Prof. Dr. Muratgeldi Söyegov, Türkmenistan İlimler Akademisi’ne bağlı Millî Elyazmalar Enstitüsü’nün Baş Araştırmacısı. 

...

»»  Devamı Kardeş Kalemler 76. sayıda...