وقتی تاج و تخت سامانیان به دست منصور ابن نوح افتاد، آلپتکین در مقابلش سر تعظیم فرود نیاورده و لشکر سامانیان را شکست داد. خان نشینی او گرچه بعدها دوباره توسط سامانیان تحت اطاعت درآمد ولی در زمان سبکتکین به صورت دولتی حاکم مطرح گشت.بعد از مرگ او و کشمکش بر سر تاج و تخت، محمود غزنوی خاقان معروف ترک به سلطنت رسید، محمود برای تقویت ارتش خود به فتوحاتی دست زده و مناطق مختلفی از دولت سامانی را تسخیر نمود.

بعد از مرگ محمود غزنوی، جدال بر سر تاج و تخت دوباره آغاز شده و دولت رو به تضعیف گذاشت. مسعود غزنوی بعد از تاجگذاری به سال ۱۰۴۰ میلادی در مقابل ارتش سلجوقیان به فرماندهی طغرل و “çağrı” بیگ شکست سنگینی را متحمل گشت. سلطان محمود با گردهم آوری واحدهای اطراف خود به زحمت به غزنه باز آمد. بعد از سلطان مسعود، دولت غزنویان رو به زوال گذاشته و در سال ۱۱۸۶ غزنه توسط قره گوزلوها به تسخیر درآمد. تشکیلات دول غزنویان، بافتی شبیه تشکیلات قره خانلو ها و سلجوقیان داشت. نخست وزیر در راس تشکیلات مرکزی، دیوان وزرا در راس امور مالی ، دیوان رسالت در راس امور ایالتی قرار داشته و دیوان عرض در موقعیت وزارت دفاع امروزی با امور سربازگیری و دیگر امور ارتشی بود. در آن دوران به دستگاه قضایی، علی الخصوص در دوران محمود غزنوی به فعالیتهای حقوقی اهمیت فراوانی داده می شد. در دوران سلطان محمود غزنوی به فعالان زمینه حقوقی و قضایی کشور، حقوقی عالی داده می شد. شخص خود سلطان محمود غزنوی برای تحقیق و تثبیت عدالت تدابیر لازمه را اتخاذ می نمود. او با شرکت در اجلاسی که شکایات مردم ارائه شده و دیوان مظالم گفته می شد، به اندیشه ها و شکایات مردم گوش فرا میداد.

غزنه پایتخت دولت غزنویان در ۴۵ کیلومتری کابل قرار داشت. بر اساس فعالیتهای حفاری و باستانشناسی، تاریخ احداث شهر به گذشته ای دور باز میگردد. بعضی ها معتقدند که تاریخ احداث این شهر به گذشته ای قبل از میلاد مسیح میرسد. این شهر که نام اصلی آن “gentek” میباشد، در منابع قدیمی مسلمانان، غزنه و غزنین نیز یاد شده است. در دوران غزنویان، شهر مورد بحث مرکز تمدن و فرهنگ محسوب می شده است. این وضعیت شهر غزنه در واقع از ارزش سلاطین به علما و علم و فرهنگ نشات گرفته بود. سلطان محمود، سلطان مسعود و دیگر حکمرانان در بهای قصزهای خود را بر روی علم و علما باز نموده بودند. آنها در مقابل علما جوانمردانه رفتار کرده و احترام خاصی به آنها می گذاشتند. از این رو در غزنه علمای مهم بسیاری تربیت شد. یکی ازاین علما بدون تردید بیرونی بود.

اَبوریحان بیرونی که برای جهان و ترکها اقدامات مهم فراوانی انجام داده بود، از خوارزم آمده و در مقر غزنه جایگاه مهم و ویژه ای پیدا کرد، نوشته های او در مورد سفر به هندوستان به همراه سلطان محمود، مهمترین آثارش تشکیل می دهد. مهمترین خصوصیت اَبوریحان بیرونی ارائه اطلاعاتی واقعی در مورد اعتقادات دینی مناطق مختلف میباشد. بیرونی در آثار خود، به هنگام صحبت از اعتقادات مردم، صحت و نادرستی آنها را زیر سوال قرارمی دهد. بیرونی در آثار خود ترجیح می دهد که در مورد اعتقادات دینی مختلف راهی بی طرفانه و علمی اتخاذ نماید.

شهر غزنه که در گذشته شهری بسیار کوچک بود، در دوران غزنویان توسعه یافته و به شهری بزرگ تبدیل گشت. در این شهر مدارس، کتابخانه ها، قصرها، مساجد و حمامهای مختلف تاسیس گشته و غزنه به یکی از مراکز مهم فرهنگی دوران تبدیل شد. غزنه به علت نزدیکی به هندوستان خصوصیات هنری و معماری هندوستان را نیز نمایش می داد. فعالیتهای حفاری و تاریخی اخیر نشان می دهد که پایه های معماری و هنری مساجد ترک در واقع از زمان غزنویان آغاز گشته است. در این چهارچوب می توان مسجد “arusul felek” را نام برد که سلطان محمود بعد از لشکر کشی “sumnat” دستور ساخت آن را صادر نمود. آنها گرچه در معماری آرامگاهها به پای قره خانلو ها نمی رسیدند ولی در این راستا جایگاهی رفیع داشتند. آرامگاههای سلطان محمود ، سبکتکین، ابراهیم و مسعود سوم امروز نیز همچنان پابرجا میباشند.

شهر غزنه با قصرهای خود نیز معروف است. قصز لشکر بازار که نقشه آن شخصا توسط سلطان مسعود اول طراحی شده و توسط معمار نامی عبدالملک ساخته شد، در مورد معماری قصرسازی آن دوران سرنخهای مهمی ارائه می دهد.

شهر غزنه که بعد از سقوط دولت غزنویان به دست قره گوزلوها افتاده بود، در طول تاریخ، چندین بار تغییر حکمرانی داده بود. در سال ۱۴۰۱ میلادی، شهر به دست تیمور لنگ افتاده و در سال ۱۵۰۴ بابور بعد از فتح کابل، وارد غزنه گشت. در سال ۱۷۴۸ شهر غزنه توسط احمد شاه “dürrani” به خاکهای افغانستان ضمیمه شد. این شهر تا سال ۱۸۸۰ دوباره توسط انگلیسیها اشغال گشت. امروزه شهر غزنه در محدوده مرزهای افغانستان و بر روی راه قندهار به کابل قرار دارد. امروزه غزنه یکی از مراکز تجاری مهم افغانستان است. در غزنه تجارت پشم، محصولات کشاورزی و ابریشم بسیار توسعه یافته است.

منبع:ت.ر.ت فارسی