ره‌آورد ماوراءالنهر (بخش سيزدهم) سفرنامه دكتر مهدي سنايي
در اين جلسه استادان و دانشمندان
سالخورده‌ي فراواني حضور داشتند و فرصتي مغتنم بود براي آشنايي با بسياري
از آنان. همچون برخي جلسات ديگر در ميان سال‌خوردگان آكادميك، پرپشت بودن
موي سر آنان توجه مرا جلب كرد. بسياري پيرمردهاي هفتاد-هشتاد ساله‌شان هنوز
از وسط پيشاني‌شان تا تيره‌ي گردن، خرمني از مو را با خود حمل مي‌كنند. در
اين جلسه يك آمريكايي هم سخنان كوتاهي ارائه كرد و در آخر-بدون مناسبت با
شان جلسه- يك كلاه به نيسانبايف تقديم كرد. وي هنگام تقديم كلاه در جايگاه
نبود و شخص آمريكايي كلاه را گذاشت روي ميز و رفت. نفهميدم تقديم يك كلاه
تابستاني كاملا معمولي در جلسه كنفرانس مناسبتش چيست؟
روز بعد
اختصاص داشت به تقديرها و تشكرها كه در اين روز همسر نيسانبايف نيز در
جايگاه حضور داشت و در هر دو روز مجري برنامه معاون وزير علم و تكنولوژي
بود. در اين دو روز افراد سرشناس و دانشمند فراواني را ديدسم. جالب است
بسياري‌شان بلند‌قد بودند و چهارشانه و نسبتا خوش‌قيافه. از جمهوري‌هاي
ديگر نيز افرادي حضور داشتند و سخنان نيك فراوان درباره‌ي نيسانبايف گفتند.
در اين روز من نيز سخنان كوتاهي ايراد نموده، هديه‌ي مناسبي به او تقديم
كرده و تقديرنامه‌اي را كه از تهران آمده بود قرائت كردم. هنگامي كه از
جايگاه پايين نامه‌اي را -كه از تهران آمده بود- قرائت كردم. هنگامي كه از
جايگاه پايين مي‌آمدم، ديدم جناب «ژورينوف» وزير آموزش پيشين نيز ميان
جمعيت در صف اول نشسته است. چندي پيش با ادغام وزارت خانه‌ةاي بهداشت،
فرهنگ و آموزش، وزارت خانه‌ي جديدي تاسيس و وزيري ديگر به اين سمت گماشته
شد به نام «كوشيروف» كه يك نوبت ملاقات نيز با وي داشته‌ام. ژورينوف به
تركستان برگشته و هم‌اكنون رياست مجدد دانشگاه تركي-قزاقي خواجه احمد يسوي
را به عهده دارد. در ادامه‌ي برنامه، ساعت هفت بعد‌ازظهر ديروز نيز شام
مفصلي در يك مهمان‌سراي كنار شهر آلماتي ترتيب داده‌بودند كه حضور يافتيم و
ديديم كه «اشكولنيك» وزير علم و تكنولوژي نيز در جلسه حضور دارد. با توجه
به اين كه روي ميزها مشروب فراواني چيده بودند، جاي نشستن در جمع نبود و
كناره گرفتن از همه و در يك ميز جداگانه نشستن نيز غيرممكن. چند دقيقه‌اي
مانديم بعد بهانه‌اي آورده و عذر خواستيم.
در حاشيه‌ي برنامه‌ي
ديروز، ديدار و گفت‌و گويي هم داشتم با دكتر «ارينوف» رئيس انستيتوي رشد
قزاقستان كه موسسسه‌اي است علمي و پژوهشي. اين موسسه خصوصي است با حدود شصت
كارمند و داراي وضعيتي نسبتا خوب. پژوهش‌هاي مفصلي نيز در زمينه‌ةاي
سياسي، اقتصادي و فرهنگي انجام داده و يكي از مراكز تحقيقاتي است كه كارهاي
منسجم و جدي انجام مي‌دهد. ارينوف سال‌ها معاون مركز تحقيقات استراتژيك
جمهوري بوده و معتقد است كارهاي اين مركز در سال‌هاي اخير بسيار سطحي و
آبكي است. خود ارينوف به نظر آدم برجسته و شايسته‌اي آمد. سخنراني ديروز كه
با عنوان «توسعه‌ي سياسي و اقتصادي قزاقستان و چشم‌انداز آينده» ارائه شد،
خيلي عميق و جالب بود. با حضور در اين موسسه متوجه شدم كه محل آن بخشي از
يك ساختمان بزرگ است كه اداره تدوين دايره‌المعارف بزرگ قزاقستان و آكادمي
علوم اجتماعي نيز درآن واقع است. گفتگويي طولاني با ارينوف داشتيم. وي
هنگام صحبت كردن پلك‌هاي چشم چپش مرتب به هم مي‌خورد و تمام سمت چپ صورتش
را نيز تحت تاثير قرار مي‌دهد، طوري كه آدم احساس مي‌كند تحت فشار است.
وقتي كه ساكت است و گوش مي‌دهد، صورتش نسبتا حالت طبيعي دارد. پرسش اصلي در
ذهن من اين بود كه در حال و روز كنوني اين جمهوري‌ها، چگونه يك موسسه
پژوهشي مي‌تواند خصوصي و درآمدزا باشد؟
ارينوف به خوبي پاسخ اين
سوال را داد. در حال حاضر سرمايه‌گذاران خارجي زيادي هستند كه در اقصي نقاط
جمهوري مايل به سرما‌يه‌گذاري هستند. اين شركت‌ها ابتدا تحقيقات و مطالعات
طولاني روي مناطق مورد نظر خود انجام مي‌دهند و با توجه به بزرگ بدن
پروژه‌ها آماده‌اندهزينه‌هاي سنگيني نيز در مرحله كارشناسي انجام دهند. اين
موسسه، پروژه‌ةاي تحقيقاتي بزرگي را براي سرمايه"گذران به انجام
مي‌رساند. طبيعي است با توجه به مجرب بودن دكتر ارينوف و اين‌كه توانسته
متخصصين و دانشمندان خوبي را گرد خود جمع كند، اطلاعات و تحقيقات آن‌ةا
خيلي مورد توجه اين سرمايه‌گذاران نيز هست. محل ديگر كسب درآمد موسسه،
سفارش‌هايي است كه از خود دولت قزاقستان و برخي وزارت‌خانه‌ها مي‌گيرد.
براساس گفته‌ي وي، شخص رئيس جمهوري و وزارت‌خانه‌هاي اقتصادي، پروژه‌هاي
مفصلي را در زمينه‌ي نفت و معادن به اين انيستيتو سپرده‌اند و ارائه‌ي
طرح‌ةايي را خواستار مي‌َوند. ارينوف در بخش سوم سخنانش گفت:«پنهان نمي‌كنم
كه متن سخنراني رئيس‌جمهور در بسياري از محافل و پاسخ‌اي وي به سوال‌ةاي
خبرنگاران، به كمك ما تهيه مي‌شود.»
در صحنه‌ي سياست قزاقستان
بهره‌گيري از مشورت دانشمندان و متخصصان، ويژگي بسيار حائز اهميتي است.
پيشتر نيز از زبان تني چند از دانشمندان شنيده بودم كه رئيس‌جمهور به طور
مرتب از نظرات و مشورت اهل علم در موضوعات مختلف استفاده مي:ند. اين روش
در سطوح پايين‌تر حكومت نيز عمل مي‌شود و اين كه در تهيه متن سخنراني
مقامات نيز از اين گروه نظرخواهي شود، براي من بسيار جالب بود. اين روش‌هاي
بسيار شايسته‌اي است. رئيس‌جمهور علاوه بر اين، جلسات مستمري با گروه «آق
ساقول» دارد و مسائل مهم كشور را در جمع آنان طرح مي‌كند. اين موسسه،
كارهاي زيادي را هم در زمينه‌ي علوم انساني و در راستاي تقويت هويت ملي و
رشد قوم قزاق انجام مي‌دهد. روحيه‌ي ملت‌خواهي و قوم‌دوستي، عجيب ريشه‌اي
دارد، حتي در ميان دانشمندان اين جمهوري. ارينوف با چه لذتي اشاره مي‌كرد
به كتابي از دوستش «مراد آجي» نويسنده‌ي مشهور ترك مقيم روسيه كه در حال
چاپ است و مشتمل بر اين نظريه كه اسلام نه از مرزهاي جنوب و توسط ايرانيان و
اعراب كه از شمال و توسط ترك‌هاي قفقاز وارد قزاقستان شده است. اين در
حالي است كه خود او اعتراف مي‌كرد كه نظريه‌ي عمده و مشهر همين است كه
اسلام از ايران به اين سو گسترش يافته است. اين كه «مراد آجي» اين نظريه
را هم مانند برخي ديگر نظرياتش از كجا آورده، معلوم نيست!
منبع: ره‌آورد ماوراءالنهر، سيري در تاريخ، آيين‌هاي قومي و فرهنگ مردم قزاق و قرقيز؛ سفرنامه‌ي دكتر مهدي سنايي
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی