بنیاد مختومقلی فراغی

گذری بر سفرنامه ژان دو تونوی فرانسوی به مشرق زمین

"سفرهای موسیو دو تونو به مشرق[1]" عنوان سفرنامه ای است که تاکنون کمتر بدان پرداخته شده است و راجع به شخصیت نگارنده این سفرنامه اطلاعات زیادی در دست نیست. این سفرنامه در سه بخش مجزا و در یک مجلد منتشر شده است. این سه بخش عبارت است از 1) سفر به ترکیه، 2) سفر به ایران و 3) سفر به شرق هند.

این کتاب که سطر سطر آن به شرح جزییات سفر اختصاص دارد منبع ارزشمندی برای شناسایی مناطق مختلف کشور ترکیه، ایران و شرق هند است. این اثر در سال 1687 در شهر لندن منتشر شده است.

موسیو ژان دو تونو، جهانگرد فرانسوی، متولد هفتم ژوئن 1633 در فرانسه است. او در سن 18 سالگی در دانشکده Navarrre در شهر پاریس به تحصیل پرداخت و در هجدهم دسامبر 1652 از پاریس به انگلستان سفر کرد و پس از آن از هلند، کلن، فرانکفورت، ایتالیا و ... دیدن کرد.

او سفری نیز به ایران و هند داشت. در سفر بازگشت خود از ایران به اروپا در شهر میانا[2] در تاریخ 28 نوامبر سال 1667 میلادی درگذشت.

سفرنامه او در فصول و بخشهای متعددی تنظیم شده و فهرست کامل آن در ابتدای کتاب در اختیار خوانندگان قرار دارد. اصل سفرنامه به زبان انگلیسی است  و دارای تصویر نیز می باشد.

بخشهایی از این سفرنامه در مورد سفر او به ایران است. بخش دوم[3] این کتاب دارای 16 فصل است. فصل اول، به ورودش به ایران و توصیف جاده منتهی به همدان اختصاص دارد. فصل دوم به مسیر همدان به اصفهان، فصل سوم به آب و هوای ایران (به طور کلی)، فصل چهارم به توصیف اصفهان، فصل پنجم نیز به توصیف اصفهان، خصوصاً ساختمانهای اصفهان، فصل ششم به هنرهای اصفهان، فصل هفتم به واحد اندازه گیری اوزان، اندازه ها و پول، فصل هشتم به خصوصیت و ویژگی های ایرانیان، فصل نهم به عادات و اخلاق ایرانیان، فصل دهم به رژیم غذایی و نوشیدنی های ایرانیان، فصل یازدهم به حکام شاه عباس، وضعیت نظامی و دولتی در اصفهان، فصل دوازدهم به طالع بینی و خرافات میان ایرانیان، فصل سیزدهم به مذهب در میان ایرانیان، فصل چهاردهم به ارمنیان، مسیحیان و ... در اصفهان، فصل پانزدهم به اسبها، حشرات و سایر حیوانات و فصل شانزدهم به انواع میوه ها و سبزیجات اشاره کرده است.

بخش دوم، کتاب سوم، فصل اول این سفرنامه به شیراز و سایر شهرهای متعلق به ایران می پردازد. فصل دوم به شهر شیراز، فصل سوم به جاده شیراز به بندر (لار)، فصل چهارم به ادامه سفرش به بندر و شهر لار، فصل پنجم به بندرعباس، هرمز و بازگشت وی به شیراز، فصل ششم به آثار باستانی موجود در مسیر شیراز (پرسپولیس)، فصل هفتم به برخی آثار باستانی و تاریخی ایرانی (همچون چهل منار) و فصل هشتم به جاده بندر ریگ و فصل نهم به سفر از بندر ریگ به بصره می پردازد.

موسیو دوتونو در سفر خود به ایران، به طرز زندگی مردم و چزییات زندگی ایرانیان توجه زیادی داشته است. مسیر سفر خود را شرح داده و از خصوصیات مردم، شهرها، و ... در سفرنامه خود گفته است. از اعتقادات مذهبی و طرز پوشش زنان و مردان و حتی از زیباییهای طبیعت ایران نوشته است. او به مسیرها و جاده های سفر خود نیز توجه زیادی داشته به طوریکه در سفر به استان مازندران معتقد است که بدترین فصل سفر به آنجا زمستان است زیرا جاده ها گل و لای دارد. او در ادامه می نویسد: "مازندران شهری دوست داشتنی است. گلها و گیاهان زیبا، نمای زیبایی به آنجا داده و آب و هوای خوب و مطبوع آن بسیار خوشایند است"[4].

از این سفرنامه دو چاپ متفاوت در کتابخانه وجود دارد. متن انگلیسی تحت عنوان: into the levant the travels of monsieur de thevenot  چاپ لندن، 1687. متن آلمانی تحت عنوان: Hern thevenotes reysen in europa, asia und dess چاپ فرانکفورت و ماین، 1693.

این کتاب با شماره رده بندی  DS 7. T513 در کتابخانه تخصصی ایران شناسی نگهداری می شود.

ترجمه دکتر آزاده حیدری

سفرنامه تاورنیه

ژان باتیست تاورنیه جهانگرد فرانسوی در سال 1605م. در پاریس به دنیا آمد.

خانواده او که اکثرا حکاک، جغرافی دان و نقشه نگار بودند از بندر آنورس در بلژیک به پاریس آمده و در آنجا مستقر شده بودند. در سن 22 سالگی بیشتر کشورهای اروپا را دیده بود و در همین سفرها راه سفرهای آینده خود را پیدا نمود. او با مصاحبت نزد پر ژرف مدیر انجمن های دینی مشرق زمین توانست از راهی که این کشیش به کشورهای مشرق باز کرده بود استفاده کند.

آخرین سفر تاورنیه در دسامبر 1668 به پایان رسید و به پاریس بازگشت. لویی چهاردهم شاه فرانسه لقب نجیب زادگی به او عطا و دو سال بعد مالکیت بارون نشین "اوبون" را نیز به این لقب می افزاید.

سفرهای تاورنیه میان سالهای 1632 تا 1668 م. صورت گرفت. سفر اول او در زمان سلطنت شاه صفی نوه شاه عباس اول و سفرهای دیگرش در زمان شاه عباس دوم و شاه سلیمان بود. این شش سفر را سه سفر بازگشت از هند تکمیل کرد که یکی از طریق دریا از بندر سورت به هرمز و دوتای دیگر از طریق قندهار بود. او 9 بار به ایران سفر کرد و در طی مسافرت هایش به مشرق چند سفرنامه نوشت. این سفرنامه ها حاوی اطلاعات ارزشمندی شامل زندگی اجتماعی و وصف شهرها و ساختمان ها، پوشاک مردان و زنان، خوراکی ها و افشره ها می باشد.

او ملت ایران را باهوش ترین ملل آسیا نام برده و اظهار می دارد این مردم از لحاظ عقل و درایت چیزی کم از اروپاییان ندارند. وی ایران را سرزمینی پر از امنیت می خواند که حاکم موظف است در صورت ربوده شدن اموال مردم معادل آن به مال باخته بازگرداند.

تاورنیه در بیان آنچه دیده و نوشته دقت کافی داشته است. مسائل مختلف مربوط به راهها و روستاها و شهرهای متعدد را به خوبی و درستی توضیح می دهد. در طی سفرهایش با اشخاص سرشناس متعددی رو به رو می شود و اطلاعاتی درباره آنها به دست می دهد که از لحاظ تاریخی بسیار ارزشمند است. در مجموع نظر تاورنیه درباره ایرانیان مثبت است و معتقد است که ایرانیان از همه ملل آسیا باهوش ترین و از فرنگی ها در عقل و کفایت هیچ عقب نمی مانند.

شروع سفرنامه تاورنیه اولین بار در سال 1289 هجری شمسی توسط ابوتراب نوری ملقب به نظم الدوله به فارسی ترجمه و در مطبعه باقراف به چاپ رسید. چاپ دوم آن نیز توسط کتابفروشی تایید اصفهان و ویرایش حمید ارباب شیرانی در سال 1336ش. انتشار یافت و چاپ دیگری نیز توسط همین شخص ترجمه و از سوی انتشارات نیلوفر در سال 1383 تجدید چاپ شده است.

از این کتاب دو چاپ به زبان فرانسه و همچنین دو ترجمه فارسی در کتابخانه ایرانشناسی و اسلام شناسی مجلس شورای اسلامی  موجود است.

نسخه ای تحت عنوان:

Les six voyages de Jean Baptiste Tavernier

چاپ پاریس به سال 1712میلادی با شماره رده بندی DS411.5 .T14

؛ نسخه دیگر تحت عنوان:

Voyages en Perse et description de ce royaume

چاپ پاریس، سال 1930 میلادی با شماره رده بندی DS257 .T3

و همچنین ترجمه فارسی تحت عنوان "کتاب تاورنیه" ترجمه شده بوسیله ابوتراب نور، چاپ تهران، مطبعه برادران باقراف به سال 1331ق. و نسخه دیگر به فارسی تحت عنوان "سفرنامه تاورنیه" ترجمه حمید ارباب شیرانی چاپ 1383 می باشد.

سکینه مرادی

کتابخانه ایران شناسی و اسلام شناسی

Majlislib2@gmail.com

منابع و ماخذ:

Thevenot, Jean de. The travels of Monsieur de Thevenot in to levant. London:   printed by H. Clark, for H. Faithorne, J. Adamson, C. Skegnes, and T. Newborough, 1687.

سفرنامه تاورنیه. دانشنامه آزاد HTTP://www.wikipedia.com

سفرنامه تاورنیه. ترجمه حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر، 1383.