بنیاد مختومقلی فراغی

درراستاي غناي اين حركت، خوشحال خواهيم شداگراساتيد وفعالان فرهنگي ديدگاهاي خودرامنعكس نمايند. در ادامه، نخستين گزارش ماهانه فرهنگ لغات تركمني(توٌرکمنچه سؤزلوٌگی)تقديم علاقمندان مي شود
آبا= آتا – قاقا
آبادان= 1ـ یـِربه یـر ، آبات 2ـ پاراخات، دئنـچ.


آبادانلاشماق= بارها آبات بولماق، آبادان اِدیلمِک، یر به یر بوُلماق
آبادانلئق= آبادانچئلق.
آبای= بیزینینگ اوٌستوٌنه غاهارلی غئغئرئنه، هایبات، خِمله.
آبای= سئیاسات= بیرینی غورقئزمئق، دییه ننگی اِتدیرمِک اوٌچین ادیلیأن هایبات.
آبانماق= 1ـ بیرینه یا-دا بیرزادئنگ اوٌستوٌنه گؤورأنگی اِگمِک ، اگیلمک، بیرینه یا بیرزادا یاقئن دورماق. 2ـ غورقی سالماق، خووپ سالماق
آبانئشماق= بیرینینگ یا-دا بیرزادئنگ اوٌستوٌنه اِگلنشیپ دورماق.
بیرینینگ یا-دا بیرزادئنگ اوٌستوٌنه گِزه لیشیپ دورماق.
آبات= 1ـ آبادان2ـ یئقئلمان – یومرولمان غالان، زییان یتمه دیک، زایالانمادئق، بیتین3ـ ترتیبه سالنان، رجه‌لی ادیلن، بزه لِن، غورنالان4ـ گؤچمه مانادا، آخلاق تایدان آراسسا، بوزولمادئق.
آبا تلاماق= آبات اِتمک، دوٌزگوٌنه سالماق، یِـر به یِـر اِتمک، آبادان گؤرنوٌشه سالماق.
آباتلانماق=آبات بولماق، آبات ادیلمِلک، دوٌزگینه سالئنماق، دیکلِدیلمِک، بِجِریلمِک.
آباتلاتماق=آبات اِتدیرمِک، آبات گؤرینوٌشه سالدئرماق، ترتیبه سالدئرماق رجلتِمِک، جایی آباتلاتماق.
آباتلئق= 1ـ دؤووٌک – یِنجیک دأللیک، بوزوق دأللیک، یربه یرلیک، آبادانلئق، بیتینلیگ.2ـ پاراخاتلئق، دئنچلئق.
آباتچئلئق=آباتلئق(صفت)
آبزال: ـ اسباپ، غورال. ماشینئنگ یا-دا باشغا زادئنگ شایئ
آبزال لاماق. آبزال لاشدئرماق
آبزال لاتماق: غورال بیلن اوٌبجوٌن اتدیرمِک
آبزال لاشدئرماق: گِرِک لی اسباپ‌لار، غورال لار، شای لاربیلن اوٌبجوٌن اتمک ...
آبزال لاشدئرئلماق: اسباپ‌لار، غورال لار، شای لار بیلن اوٌبجوٌن ادیلمک، انجاملاشدئرماق.
آبرای: 1ـ هممه لِر طاراپئندان ائقرار ادیلن ائنام، حوُرمات سئلاغ.2ـ شؤهرات
آبرای لی: 1ـ آبرای دان پیدا لانیان، آبرایا ایه بوُلان، حوُرماتلئ، شؤهراتلی، سئلانیان. 2ـ ادپ‌لی، تربیه‌لی
آبشاناق‌لاماق: آیاق‌لارئنگ آراسئنی بیرنه‌مه کؤوه‌لدیپ، آچئراق یؤره‌مِک.
آبشارماق: 1ـ آیاق‌لارئنگ آراسئنی گینگ‌ آچماق.2ـ بیرینینگ اوٌستوٌنه حمله‌ اتمک، آبانماق.
آبشارتماق: آیاق لارئنگ آراسئنی گینگ آچئپ غوُیماق،
آبشارئلماق: آبشارئپ دوران یاغدای دا بوُلماق.
آبئر-زابئر: بوُلار-بوُلماز خایبات، حمله.
آو: 1ـ خایوان لارئ، غوش لارئ، آولاماق ماقصادی بیلن اوُلاری گؤزلمه، ائزارلاما، شیکأر 2ـ آتماق یاـ دا باشغا حیلی یوُل بیلن توتولیان چؤل خایوان لارئ. غوشلار.
آواماق: ییتی آغئرماق، آووشماق
آوارا: دورموشدا اؤزوٌنه بِللی بیر اوُرون، مِکان تاپئپ بیلمأن ائغئپ یؤرِن ائقماندا، سِرگزدان
آوارالئق: دورموشدا بللی بیر اوُرون تاپئپ بیلمأن، ائغئپ یؤرمِک لیک، ائقماندالئق، سرگزدانلئق.
آواتماق: آغئرتماق، آووشاتماق.
آولاغ: آو آولانئلیان یر. آوونگ بوُل یری.
آولاماق: 1ـ میدان خایوان‌لارئنئ، غوش‌لاری آتماق یا-دا باشغا یول بیلن توتماق، آو اتمک 2ـ بیرینی یا-دا بیرزادی دئزارالماق. ائزئنا دوٌشمک.
آوئشاماق= ییتی آغئرماق، اؤتمِک- آوئماق
آوچی= 1ـ آو آولاماق بیلن مشغول بولیان آدام
2ـ گؤچمه مانادا: بیرینه یا بیرزادا ایه بولماق لئغا ائمتئلیان آدام، خریدار
آوی: 1ـ زِهِرلینجی، اؤلدیریجی ماددا- زأهِر
2ـ گؤچمه مانادا – آغئری، ائزا
آغا: 1ـ اؤزنیگدن اولی اِرکک دوغان یا-دا آتا تاراپئندان بوُلان ارکک غارئنداش
2ـ یاشی اوُلی آدام لاردا یوٌزلنینده یا-دا اولارا خورمات غویولوپ آیدئلیان سؤز
3ـ حؤکوٌمدار، حأکیم
آغاران: دوٌیه چالئنئنگ یوٌزوٌنه غالیان غاتئق
آغاماق: 1ـ آق بولماق، آق بولوپ گؤروٌتمک
2ـ غاهارلانماق، غورقماق یا-دا نأساغلئق ضِرأرلی، یوٌزنینگ غانئ گیتمِک.
3ـ چالارماق، چال بولوپ باشلاماق، آق گیریپ باشلاماق
4ـ یاغتی لئپ باشلاماق، سازبریپ باشلاماق
5ـ سولماق، رنگکی گیتمک
یوٌزوٌنینگ پوسی، خاپاسی آیرئلئپ آق بولماق.
آغارتماق: 1ـ آق رنگکه رؤوٌرمک- آق اِتمک
2ـ رنگکینی گید درمک، سولدورماق
3ـ یوٌزنینگ پوسئنی، رنگکینی، خاپاسئنی آیرئپ آق اتمک
آغارچأکمن: دویأنینگ غاپدال یوٌنگوٌندان غئللاپ اِگیریپ دوقالیان نپیس حأکمن.
آغاچ: 1ـ اِساسی دوٌیبندِن شاخا آیرئلئپ اؤسیأن کوُپ یئللئق اؤسوٌملیک.
2ـ غورولشئق ماتریالی، یانغئچ سِریشده‌سی
آغاچلئق: آغاجئنگ کؤپ بیتین یری، باغلئق
آغاچجی: آغاچ اوسساسی، آغاچ ایشلأپ اوٌنوٌم لرینی یاسایان کأرخانا ایشچی سی نججار
آغاچچی لئق: آغاچ اوسساسئنئنگ کأری- نججارلئق
آغاچجئلئق کأرینه اؤکدِلِـمک- آغچئلق صونغاتئ بیلن مشغول بولماق
آغایانا: اؤزمیلینگه کیپ ادیپ آرقایئن. غایغئ سئز
آغدارـ دؤندِر: آقان- دؤکأن، آقان ـ ائقان، داغئنئق، ترتیپ سیز
1ـ آغدارماق: 1ـ بیرینی یادا بیرزادی بیرطارپئندان ایکینجی بیر طارپئنا یادا قابدالئنا اؤورمِک 2ـ یئقماق، دوٌشوٌرمِک 3ـ حأکمیت باشلئغنی، جمغئیت چئلئق قورلشوغی اوٌیت‌گت‌مک اونگکی جمغئیت چئلئق دوٌزگوٌنوٌنی یوق ادیب، تأزه جمغئیت چئلئق دوٌزگوٌنی غورماق. 4ـ ائزئنا قایتاریپ قویماق 5ـ یرسوٌرمک، یردپمِک 6ـ آچئب گؤزدِن گچرمِک 7ـ آشاغئنی یوٌزینه چئقارماق، غارماق.
آغدارتماق: 1ـ بیـلا سئنا اؤورتمک، بیرزادی ایکینجی یوٌزینه اؤورتمک 2ـ یئقدئرماق، دوٌشرتمک 3ـ ائزئنا قایتارئپ قویدئرماق 4ـ یرسوٌردوٌتمک یری دپدیرتمک 5ـ قاریم اؤوریب آشاغئنی یوٌزینه چئقارتماق (پالاویی آغداریان).
آغدارئلماق: 1ـ بیرطارپئندان بیله کی طارپئنا اؤوریلمک 2ـ بیر طاراپا اینییب گیدمک ایکی یانا آغدارئلیار 3ـ یوق ادیلمک، یئقلماق 4ـ ائزئنا قایتارلئپ قویولماق، قایتاریلماق 5ـ سوٌریلمک، دپیلمک
آغداریلشئق: جمغئت چئلئق تاریخئندا بولیان اولی اؤزگه ریش، اؤوریلیشیک
آغدئق: 1ـ سان تایدان آرتئق لئق، موقدار تایدان کؤپ، آرتئق 2ـ گؤچمه مانادا آغئر، آرتئق 3ـ بیرطاراپا آغان، غئشاران
آغدئق لیق: 1ـ سان تایدان آرتئق لئق، کؤپ لیک، آرئقماچلئق
آغدئرماق: بیرزادی اؤلچیگیندن آرتئق دولدورئپ ارنگگیندن دؤکمک
آغزا=1ـ سؤزلِم ده بللی سوُراغا جوغاپ بولوپ، اؤزارا باغلانئشئپ گِلیأن سؤزلر(سؤزلم آغزالاری ایکی توُپارا بؤلوٌنیأرلر). 2ـ بدن اوُرگان لاری سئنا( اوُنونگ اوُن ایکی اغزا سئنئنگ باری بیردن غووشادی)
آغزالا= آغزی بیردأل، ائلالاشئق سئز، اوُنگشوق سئز. (آغزالا بولوپ یاشاشماق بولماز. آغزئ بیره تانگرئ بیر، آغزالانئ غانگرئ بیر)
آغزاماق= بیرزات بارادا گوٌرروٌنگ اتمک، آیتماق، یاتلاماق
آغزئ بیر= دوُستلوق لی، ائلالاشئق لی، اونگشوق لئ، بیرماقصاتلئ (اولارا اؤرأن آغــزئ بیر یاشایان اِکن لر).
آغزی سارئ= کأمیل لیک، یاشئنا یتمه دیک، پیکر آلئشماق اوٌچین هنیز یاش یاشئنا یتمه دیگ و تجریبه سیز(گؤرن آغزی سارئنئنگ سؤزوٌنه گیتسنگ، آخئردا غازان جاغئنگ شو بولار).
آغلابا= 1ـ بیرزادئنگ یا-دا آدام لارئنگ کؤپ بؤلگی، کؤپوٌسی، یارئندان غووراغی توُیا گلجک لرینگ آغلاباسی گلدی. 2ـ اِساسان؛ غالاپئن، کؤپلنچ
آغلاق= 1ـ آز سانلی، سِیرِک، سِلچنگ، دارغئنئق(ایل آغلاق بوُلسا، دوُنگوز دپأچئقار). 2ـ همیشه آغلاپ یؤرن، کؤپ آغلایان (شوُنونگ اوٌچین آیناجئق آغلاق لاقامئن آلدئ . آغلاق چاغا. آغلاق اوُغلانجئق)
آغلاماق=1ـ گؤز یاش اِتمـِک، گؤزوٌندن یاش دؤکمک(برینجی گِزِگ بگنجیندن آغلادئ).
2ـ بیرزادا غئنانئپ زِیرَنمِک، آخمئر چکمِک، زارئلاماق(حالقئنگ بیله یاغدایئنا شاخئر آغلایار) ، (« آغلامادئق چاغا امِجک یوُق» دیییپ، کأن گِزِک اِشدِنگگی بیلیأرن، اِی، غئز!)
غان آغلاماق= گوٌیچلی جیبرینمـِک، زوُرلوق گؤروٌپ، نالاچکیپ، غالی غئنانئپ زِیرنمـِک.
آغلامجئراماق= 1ـ بیرزادا غئنانئپ یا-دا نبسینگ آغئرئپ، گؤزه یاش آیلاماق، زِیرِنیپ چالا آغلاماق.
(غئزجاغاز ایکی الینی یوٌزوٌندن آیئرمان، آغلامجئراپ، اوُنگا خایاللئق بیلن جوُغاپ غایتاردی).
2ـ زِیرِنن بوُلوپ جؤگوٌلیک اِتمک، یالان‌دان آغلان بوُلماق.(اوُل اوتانمان، آعلام جئراماغا باشلادی).
آغلات ماق= بیرینینگ آغلاماغئنا سبأپ بوُلماق، بیرینی آغلاماغا مِجبور اِتمک، گؤزیاش اِتدیرمک.
(باتراغئ آغلادیپ، بایئ گوٌلدوٌردینگ، کؤپ ناچاری گوٌنأ سیزجه اؤلدوٌردینگ).
آغلاشماق= 1ـ کؤپچوٌلیک بوُلوپ آغلاماق، گؤزیاش ادیشمک.(صاداپ بای بوُلسا قُووچو ـ قوُوچوم گلیأن عایاللارئنگ هممه‌سی بیلن بیله آغلاشادی. یوغئن سِسله‌ری بیلن زوُولارئشئپ آغلاشمالارئنئ غویوپ، گؤز یاشلارئنئ سؤپوٌردیلر). 2ـ زِیرینشمک، دردینیشمـِک.

منبع:سایت جمعیت فرهنگی هنری مختومقلی کلاله