ايران در جنگ جهاني اول زهرا عباسي

قواي روس در 16 آذر 1294 از قزوين به تهران حرکت کرده، 18 آبان وارد کرج شدند. به دنبال حرکت قواي روس به سمت تهران عده زيادي از رجال و نمايندگان مجلس به سمت قم حرکت کردند و در آنجا کميته دفاع ملي را تأسيس کردند. 22 آبان به علت نزديک شدن قشون روس به تهران تصميم انتقال پايتخت گرفته شد. اما در 23 آبان وزيرمختار روس و انگليس احمد شاه را ملاقات کردند و او را از انتقال پايتخت به اصفهان منصرف ساختند. آخرين حد پيشروي روسها در ايران در فوريه 1917 بود، ولي از اين تاريخ به بعد به علت بروز انقلاب در روسيه و سقوط حکومت تزاري وضع نيروهاي روسيه در ايران هم دچار آشفتگي شد.

اين آشفتگي پس از انقلاب دوم روسيه در اکتبر 1917 و روي کار آمدن حکومت بلشويکي به حد اعلي رسيد و نيروهاي روسي دچار تفرقه و پراکندگي شدند. به موجب قرارداد صلح «برست‌ليتوفسک»‌که روز سوم مارس 1918 بين آلمان و حکومت بلشويکي روسيه امضا شد روسها متعهد شدند نيروهاي خود را از ايران اخراج کنند و بقاياي نيروهاي روسي هم تا اواخر بهار همين سال ايران را تخليه کردند. ولي نيروهاي انگليس تا کودتاي 1299(1921) در ايران ماندند.

1 - نامه تعدادي از نمايندگان مجلس شورا‌ي ملي به حسين پيرنيا رئيس مجلس مبني بر انجام همراهي با احمدشاه در سفر از تهران [80- 15- 144 م]

2 - نامه رسمي محمد (ماژور) رئيس گردان دوم به رئيس گروهان هفتم مبني بر اعلام آماده‌باش به سپاه همدان در برابر حمله قشون روس [1- 322- 111ب]

3 - تلگراف کميته دفاع ملي به مؤتمن‌الملک رئيس مجلس شوراي ‌ملي مبني بر اظهار نگراني از قرارداد ايران با دولتين روس و انگليس به منظور شرکت در جنگ عليه عثمانيها [44- 26- 144 م]

4 - نامه رسمي ويليام ‌فردريک تراورز اکانر کفيل کنسول‌گري انگلستان در شيراز: تمجيد از تصميمات دولت ايران درباره اتخاذ موضع بي‌طرفي در جنگ و اجتناب نمودن از تحريکات اشخاص مغرض و طرف جنگ و... [1-52- 113 م]

5 - تلگراف گروهي از مردم بوشهر به رضا حکمت مبني بر اعلام نارضايتي نسبت به حملات نيروهاي دولتهاي روسيه و انگلستان به شهرهاي ايران با وجود اعلام بي‌طرفي ايران و درخواست رسيدگي [9- 41- 144 م]

6 - تلگراف گروهي از مردم همدان به رضا حکمت رئيس مجلس شوراي‌ ملي مبني بر اعلام نارضايتي نسبت به ادامه اشغال ايران توسط اشغالگران روسيه و انگلستان با وجود اعلام بي‌طرفي ايران، درخواست اهتمام هئيت دولت در بيرون کردن اشغالگران و باز گرداندن استقلال کشور [12- 41- 144 م]

7 - نامه رئيس‌الوزرا به مجلس شوراي‌ ملي: لزوم حضور در تهران و تشکيل جلسات مذاکره در زمان اشغال ايران توسط اشغالگران روس و انگليس [51-27-144 م]

8 - نامه مجلس شوراي ‌ملي به حسن مستوفي رئيس‌الوزرا مبني بر صلاحديد موظف نمودن نمايندگان مجلس شوراي‌ ملي به معاودت به تهران در جريان اشغال ايران توسط روسيه و انگليس [38- 46- 144م]

9 - مکاتباتي در مورد لزوم مراجعت نمايندگان شوراي ‌ملي از قم در زمان اشغال ايران توسط اشغالگران روس و انگليس [۱۰ و ۹ - ۴۷ - ۱۴۴ م]

10 - رونوشت نامه اسماعيل اميرمويد به مترجم اول سفارت روسيه مبني بر تکذيب شايعه ممانعت از تردد اتباع انگليس و روسيه توسط گماشتگان خود در جاده‌هاي مازندران و انتقاد از اقدامات دولت روسيه در نقض بي‌طرفي ايران در جنگ جهاني و تصرف بلوک شيرگاه و املاک ايل سوادکوه توسط ژنرال باتانف [۱۲۲ و ۱۲۱ - ۱- ۱۹۶ ب]

11 - رونوشت نامه جوابيه محمدولي ‌خان سپهسالار رئيس‌الوزرا به سفارتهاي روسيه و انگليس مبني بر اعلام موافقت با پيشنهادهاي مطرح شده در يادداشت مشترک دولتين داير بر تشکيل نيروهاي نظامي تحت تعليم و تربيت معلمين روس و انگليس، اعزام و استخدام معلمين، پرداخت مخارج اين تشکيلات توسط دولتين مذکور، واگذاري کنترل ماليه و قشون ايراني به دولتين با بسط و توسعه اختيارات کميسيوني مختلط [243 ق]

12 - رونوشت بخشنامه کميته دفاع ملي ايران در مورد وضعيت «قواي اسلامي در جبهه ايران» و اردوي غرب در زنجان، رسيدن نيروي کمکي به اردوي انگليس و استرداد اراضي متصرفي از قشون ترک، لزوم تخليه خاک همدان، ملاير، بيجار احتمال تصرف کرمانشاه و کردستان توسط قواي ترک [۱۶۳ و ۱۶۲ - ۱ - ۱۹۶ ب]