این اعتقاد وجود دارد که همه ی افراد قدرت رودررو شدن با اجنه و ارواح را ندارند و فقط افرادی که به مرتبه ی پرخوانی رسیده‏ اند بدون گرفتار شدن به عوارض این کار می‏ توانند با آن‏ها مواجه شده و به این کار مبادرت ورزند. در منطقه ی ترکمن‏صحرا این مراسم توسط رجب پرخوان در روستای یئل چشمه‏از توابع‏ شهرستان کلاله اجرا می‏ گردد.

موسیقی و پرخوانی‏

وجه مشخصه ی مراسم پرخوان را چه در اجرا و چه در تأثیر آن بر شخص پرخوان باید در موسیقی و نوای ساز دو تار دانست.پرخوان مراسم خود را با موسیقی شروع و با آن به پایان‏ می‏ رساند.از ابتدا تا انتهای مراسم،آوای موسیقی باید در فضای مراسم طنین‏ انداز باشد،و اگر این نوا قطع گردد پرخوان نیز مراسم را نیمه‏ کاره رها می‏ کند.پرخوان با نوای موسیقی از خود بی‏خودشده و به حالت شیدایی می‏ رسد هم‏ چنین با آهنگ خاصی‏از آن است که اگر در حین اجرای مراسم از هوش برود به حالت طبیعی بازگشته و مجدد به اجرای مراسم‏ می‏ پردازد.
.غزالی در کتاب کیمیای سعادت یرای تأثیر فراوان موسیقی در ایجاد خلسه روحانی و شور مذهبی هفت دلیل می‏آورد.به‏ باور او،موسیقی برای نیایش درست،وسیله اصلی به‏ شمار می‏آید و به وسیله موسیقی است که صوفی در خود شور پرستش‏ خدا را به غلیان می‏ آورد و به خلسه و اشراق می‏ رسد و به ناگاه دلش در شعله آتش این کوره،به پاکی نقره می‏ شود و خلوص‏ پیدا می‏ کند.خلوصی که هرگز تنها با ریاضت خشک به دست نخواهد آمد.آن‏گاه است که صوفی به پیوند خود با جهان‏ روحانی آگاه می‏ شود و هشیاری خود را نسبت به این جهان خاکی از دست داده و به مدهوشی می‏افتد(بهانو 1378).
صوفیان این نوای موسیقی را پیک عالم غیب می‏ دانند که پیش از آمدن به این عالم آن را شنیده و به آن خود گرفته ‏اند.از عارف معروف‏''''جنید``پرسیدند:سبب چیست که شخصی آرمیده باوقار ناگاه آوازی می‏ شنود،اضطراب و قلق در نهاد او می‏ افتد و از او حرکات غیرمعتاد صادر می‏ شود؟گفت،حق تعالی در عهد ازل و میثاق اول را ذرات و ذریات بنی‏ آدم خطاب‏ (الست بربکم) کرد.(آیه 71،سوره اعراف)روز الست روزی است که خداوند از ارواح فرزندان آدم پیمان گرفت:که آیا من‏ خدای شما نیستم؟گفتند:آری.حلاوت آن خطاب،عذوبت آن کلام در مسامح ارواح ایشان بماند،لاجرم هرگاه که آوای‏ خوش بشنوند لذت آن خطاب‏شان یاد آید و به ذوق آن درآنید.(همشهری 1375)
رجب پرخوان خود نیز قادر به اجرای چند مقام از مقام‏ های موسیقی ترکمن که در ارتباط با حال و هوای پرخوانی هست می باشد.مقام‏ هایی که در دستگاه نوایی‏33نواخته می‏ شوند،برای‏ نواختن و اجرا در مراسم پرخوانی در هنگام اجرای مراسم با مشاهده ی آن‏ها دارای نیروی‏ فوق العاده گردیده و قادر به اجرای اعمال پرخوانی از قبیل چرخش سریع،شمشیر کشیدن و می‏ شود.امروزه رجب پرخوان به جای دو تار،از صدای ضبط شده ی آهنگ‏ها استفاده می‏ کند و با شنیدن این آهنگ‏ها از دستگاه پخش کاست به انجام مراسم پرخوانی می‏پردازد!
از مقام‏ هایی که ضبط کرده آن‏ها را در هنگام مراسم پرخوانی می‏ شنود می‏ توان به کبترم، زولفینگ،قوواغازیم،و بی‏بی‏جان که غالبا با صدای بخشی معروف ترکمنستان،دولت گلدی‏ اکیدرف‏اجرا گردیده‏ اند به اجرای پرخوانی می‏ پردازد.مشاهده ی نگارندهء حکایت از این داشت‏ که پرخوان با آهنگ زلفینگ حرکات موزون و رقص‏ گونه ی خود را شروع کرد و موقعی که در حین اجرای مراسم از خودبی‏خود گردیده و بی‏هوش بر زمین افتاد،با شنیدن مجدد این آهنگ‏ بود که به هوش آمد،و به ادامه  ی مراسم پرخوانی پرداخت.
دو تار نواز سابق رجب پرخوان،صالح آدینه‏ پور نام داشته است.بنابر گفته‏ های پرخوان‏ و نزدیکانش،هنگامی که دو تار نواز،نواختن خود را قطع کند و یا صدای ضبط را که در حال‏ اجراست خاموش کند،پرخوان بلافاصله به حال عادی بازگشته و دیگر قادر به ادامه ی مراسم‏ نخواهد بود.به عبارت دیگر نوای دو تار یا صدای کاست ضبط شده دو تار و آواز باعث دخول‏ پرخوان به حال و هوای شیدایی می‏ شود و این امر کارکرد موسیقی در این مراسم را نشان‏ می‏ دهد.بنابراین موسیقی:1-باعث تسهیل ورود پرخوان به حالت شیدایی می‏ شود؛2-نقش‏ کمکی در ادامه دادن مراسم توسط پرخوان را نیز برعهده دارد.با این توضیح که نوای موسیقی‏ (-«در موسیقی تم‏ های پنج گانه داریم که تأثیر هرکدام از آنها در ضمیر باطن متنوع و رنگارنگ است و عبارت‏ اند از:تم‏ های‏ شیدایی-حزین-هیجانی(هیستریکال)-شاد و فرح‏ بخش و آرام‏ بخش.واژه شیدا در روان‏ شناسی معرف سرخوشی و شور و نشاط بیش از حد است.سرخوشی،هیجان‏ بخش،احساس مدهوشی از خصوصیات تم‏ های شیدایی است.شور و هیجان در این تم‏ ها به صورت عواطفی درونی به چشم می‏ خورد و احساسات شنونده را دربرمی‏ گیرد و حالات ادواری این تم با گردش‏ های پیوسته و تکراری ریتمیک در وزن‏ های خاصی به وجود می‏ آید.بعضی از چهارضرب‏ها و ضربی‏های موسیقی‏ ایرانی استعداد و القاء چنین حالتی ار به خوبی دارا هستند و افراد مستعد با شنیدن چنین تم‏ هایی احساس سرخوشی و وجد پیدا می‏ کنند و با آن سیر می‏ کنند و از خودبی‏خود می‏ شوند.تم‏ های شیدایی در صورت ترکیب مناسب می‏ توانند احساساتی چون‏ جوش و خروش،حس قدرت‏مندی،تحرک،مردم‏ آمیزی و دگردوستی،شوکت و عظمت،رقص و پای‏کوبی،احساس‏ کام‏یابی،التهاب و خون‏گرمی را بوجود آورند.شیدا صفتان غالبا با سیر در این تم‏ ها احساس نشاط،تخیل و حالت جذبه پیدا می‏ کنند.این تم‏ ها وسیله ‏ای برای تحرک درونی و شور زیاد آنها است.»(اشمیت پترز 1378)
باعث حفظ شور و شیدایی در پرخوانی شده و هنگامی که این نوا و صدا قطع می‏ شود بلافاصله‏ پس از آن پرخوانی نیز از حالت شیدایی خارج و به حالت عادی بازمی‏ گردد.

مراسم ذکر

منشاء پیدایش مراسم ذکر که عموم محققان و آگاهان امور فرهنگی از شکل امروزی آن( ذکر خنجر)به مراسم ذکر نمایشی تعبیر می‏ نمایند را به عرفان و عرفای نقشبندیه نسبت‏ می‏ دهند.البته قبل از پیدایش فرقهء نقشبندیه و حتی قبل از رواج اسلام در بین ترکمن‏ ها این‏ مراسم با روش و تعابیر و حرکات دیگر وجود داشته است،اما ذکر خنجر با تعابیر و اشعار امروزی و حرکاتی که انجام می‏ دهند را هالهء کم‏رنگی از مراسم ذکر عرفانی نقشبندیه‏ می‏ دانند.این مراسم از مضمون و کارکرد حماسی،درمانی و عرفانی برخوردار است.جنبه‏ برجسته در این مراسم اجرای آهنگین اشعار عرفانی توسط غزل‏ خوان و با همراهی اعضای‏ گروه است که در واقع نوعی موسیقی آوازی درازمدت همراه با تحریرهای ریتمیک خاص‏ مراسم است که در حصول نتایج و کارکردهای این مراسم مثمر ثمر واقع می‏ گردد.

موسیقی درمانی با نی و دو تار،چگونگی اجرای مراسم موسیقی درمانی

پدر و مادر یا نزدیکان بیمار خود و یا شخصی را به سراغ نوازندهء نی یا دو تار می‏ فرستادند.در منطقهء ترکمن صحرا غالبا از نی برای این امر استفاده می‏ کردند.نوازنده با نی‏ هفت بند خود به هنگام شب راهی منزل بیمار می‏ شد و در آن‏جا بر بالین بیمار شروع به نی‏ نوازی می‏ کرد نواختن نی بین 20 تا 60 دقیقه طول می‏ کشید.بنا به اظهارات مصاحبه‏ شوندگان‏ در طی این مدت یعنی مرحلهء اول نوازندگی و یا مراحل بعدی در شب‏ های دیگر حال بیمار مبتلا به سرخک که معمولا از تب شدیدی نیز رنج می‏ برد،رو به بهبودی رفته و پس از رویش‏ تاول‏ های سرخک از بهبودی کامل برخوردار می‏ شد.پس از رویش تاول‏ های سرخک بر روی‏ پوست بیمار نزدیکان و اطرافیان به روی وی«قیزیل چاشوو»می‏ انداختند.
پدر و مادر بیمار نیز باتوجه به قدرت مالی خود مقداری پول،پارچه،روسری،خوراکی، اغذیه و...را داخل پارچه‏ ای گذارده و به عنوان«آقلیق»به فرد نوازنده اعطا می‏ کردند. موسیقی و نوای آن از چنان جایگاه رفیعی در اعتقادات و باورهای زندگی مردم ترکمن نوعی چادر قرمزرنگ ابریشمین که توسط زنان ترکمن بافته می‏شود.در مراسم عروسی،مادر داماد بر روی عروس انداخته و رسم است که عروس را با قیزیل چاشوو به خانه بخت می‏ آورند.
برخوردار بوده که تا چند دههء قبل برای درمان کودکان و نوجوانان مبتلا به بیماری سرخک‏ مراسم خاصی همراه با نی‏نوازی یا دو تار نوازی به اجرا درمی‏ آورند و نتایج حاصل از مصاحبه‏ ها مؤید کارکرد مثبت این امر در معالجهء بیماران بوده است.
نتیجه‏ گیری.
موسیقی به عنوان جزیی از فرهنگ عمومی جامعهء ترکمن علاوه بر داشتن نقش مستقل و جداگانه دارای هم‏آهنگی نقش و وظیفهء آن در مجموعه یا کل نظام فرهنگی جامعهء ترکمن‏ است.وجوه مختلف موسیقی ترکمن به عنوان یکی از اجزاء فرهنگی آن جامعه به‏طور مستقل‏ وظیفهء پاسخ‏گویی به برخی از نیازهای اساسی و غیر اساسی جامعه را ایفا می‏ کند.به عنوان‏ مثال بخشی‏ ها به عنوان خواننده در موسیقی ترکمن با خدمتی که به ماندگاری اشعار موسیقی‏اییی،منابع مقام‏ های آوازی،شیوه‏ های مختلف نوازندگی و خوانندگی و انتقال سینه به‏ سینهء ادبیات شفاهی انجام داده‏ اند نقش و وظیفهء موسیقی را هم به‏ طور مستقل و هم در مجموعهء کل نظام فرهنگی به خوبی به انجام رسانیده‏ اند.و یا در مواردی دیگر انواع موسیقی‏ ترکمن به عنوان یک وسیله(شیوه‏ های زندگی)به قوام مجموعهء اجتماعی و حفظ خصوصیت‏ آن‏ها کمک و یاری می‏ رساند.به عنوان مثال می‏ توانیم از ترانه‏ های آوازی لأله،هودی و بازی‏ آوازی آی ‏ترک-گون‏ت رک،مراسم آوازی و مراسم دیگر مانند پرخوانی،ذکر،موسیقی درمانی‏ با نی و دو تار نام ببریم که هرکدام از آن‏ها را می‏توان به منزلهء وسیله‏ ای در جهت قوام یافتن و حفظ خصوصیت مجموعهء اجتماعی در نظر گرفت،لأله و هودی به منزلهء انتقال خواسته‏ ها و آمال و آرزوهای دختران و نوعروسان ترکمن به بزرگ ایل،بازی آی‏ ترک،گون‏ ترک به ایفای‏ نقش تمرین مراحل تشکیل خانواده و آماده‏ سازی برای ورود به زندگی اجتماعی در نزد کودکان و نوجوانان،مراسم پرخوانی و موسیقی درمانی با نی و دو تار نیز که در آن‏ها موسیقی‏ یا به‏ طور مستقیم(در مراسم موسیقی درمانی با نی و دو تار)و یا به‏ طور غیر مستقیم(در مراسم‏ ذکر و پراخوانی)حضور داشته و به ایفای نقش و وظیفهء درمان‏گری در نزد افراد پریشان‏ احوال‏ و مبتلایان به بیماری می‏ پردازد،نمونه‏ های دیگری هستند.بنابراین موسیقی به این وسیله‏ می‏ تواند با ارتباط دقیق و هم‏آهنگی تنگاتنگ با دیگر ابعاد و اجزاء فرهنگی در حفظ کلیت و مجموعهء نظام فرهنگی-اجتماعی نقش خود را ایفا کرده و در حفظ خصوصیات مختلف‏ فرهنگی آن نظام کوشش کند.