1) تعمیق و توسعه تفکر، تحقیق و نظریه پردازی درباره مبانی، شاخص ها و ابعاد گوناگون الگوی پیشرفت

2) ایجاد و حفظ فضای گفتمانی حول محور الگوی 

3) طراحی، تدوین و  پیشنهاد سند الگوی اسلامی ایرانی

این مرکز تاکنون 27 اندیشکده تشکیل داده است.

دکتر ولوی ابراز کرد: طبق هماهنگی صورت گرفته شده قرار است انجمن ایرانی تاریخ با تشکیل کارگروهی به موضوع بررسی زمینه ها، عوامل و موانع تاریخی پیشرفت تمدن اسلامی  بپردازد.

استاد دانشگاه الزهرا (س) سپس با ارائه توضیحی در ارتباط با تحولات فرهنگی و تمدنی تاریخ اسلام به منحنی فراز و فرود این تمدن اشاره کرد. وی گفت: منحنی فرهنگ و تمدن اسلامی با ظهور اسلام با شیب تندی شروع به رشد کرد، به طوری که در اواخر قرن اول هجری بصره – کانون تحولات علمی دنیای اسلام- هشتاد حلقه درسی برپا شد و استادان بزرگی که هریک مکتبی را نمایندگی می کردنددر این جلسات به تدریس اشتغال داشتند. وی برای نمونه از کسانی  چون: حسن بصری، معبد جهنی و واصل بن عطا نام برد.

دکتر ولوی در بخش دیگر سخنان خود ظهور اسلام را زمینه ساز تغییر و تحول در همه ساختارهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ‌دینی موجود دانست. به باور او توسعه انسانی، مهم ترین تحولی بود که رسول خدا(ص) ایجاد کرد. او توضیح داد که توسعه انسانی به این معناست که مردم بتوانند با اعتمادبه نفس استعدادهای خود را شکوفا کنند. در ادامه افزود: این اقدام رسول خدا (ص) در کنار ساختار شکنی باعث شد منحنی تمدن اسلامی به سرعت رو به بالا حرکت کند.

به گفته دکتر ولوی در فاصله قرن دوم تاپنجم با کهکشانی از دانشمندان در عرصه های مختلف مواجه هستیم. این منحنی پیشرفت تا اواسط قرن چهارم در مسیر رشد قرار داشت. اما از این تاریخ به بعد شیب و سرعت حرکتش کاهش یافت و از اواسط قرن ششم دچار افت شد. او افزود: متاسفانه عواملی مسیر حرکت منحنی را معکوس کردند که این شیب رو به پایین، تا عصر حاضر همچنان ادامه یافته و اصل و اساس این امر را در بی توجهی به مفهوم توسعه انسانی و تعطیل شدن بسیاری از اصول و آموزه های اصیل اسلامی دانست.

دکتر ولوی سپس به انقلاب اسلامی اشاره کرد و خاطر نشان ساخت: پس از انقلاب اسلامی شرایطی فراهم شده که امکان شروع سیر صعودی حرکت فرهنگ و تمدن اسلامی وجود دارد و جامعه می تواند در  جهت رشد سریع و پایه ریزی رنسانس جدید اسلامی حرکت کند.

دکتر ولوی در پایان سخنان این بخش خود،  بحث ارائه شده را ناظر به کلیت فرهنگ و تمدن اسلامی دانست و بیان داشت: ممکن است در برخی از ادوار بعد نیز در برخی رشته ها و زمینه ها این منحنی را در حال رشد دید و بالعکس.او گفت: تمام این تحولات باید به دقت شناسایی و دلایل رشد با دقت از جنبه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، ‌سیاسی واقتصادی و انسانی مورد توجه صاحب نظران قرار گیرد.

دکتر حاجی بابایی سخنران دیگر جلسه بود که به بحث پیرامون تأثیر توقف و تعطیل یا شکوفایی بعضی اصول اسلامی پرداخت. وی مشخصاً بر تأثیر اصل امر به معروف و نهی از منکر بر شکوفایی و افت تمدن اسلامی توجه کرد

استادیار گروه تاریخ دانشگاه اراک، امر به معروف و نهی از منکر را مقوم جامعه دانست و به بیان دستاورد تحقیق خود درباره بسامد کاربرد امر به معروف و نهی از منکر در عبارات خلفای سه گانه، بنی امیه و بنی عباس پرداخت و نتیجه گرفت:این عبارت تنها یکبار و آن هم در غیر معنای سیاسی خود در کلام این خلفا نمود یافته است. نامبرده این مسئله را ناشی از غلبه تفکر مرجئه  بر روح و جان جامعه دانست.

دکتر حاجی بابایی از دیگر سو مفهوم امر به معروف و نهی از منکر را از اختصاصات حرکت شیعیان در طول تاریخ معرفی کرد که منجر به ایجاد قیام های متعدد توسط آنان شده است.

پس از سخنرانی دکتر حاجی بابایی، دکتر ولوی با استناد به آیه ای از قرآن مجید، این مهم را وظیفه ای اجتماعی خواند. همچنین او گفت: براساس سیره نبوی و علوی، مهم ترین محل اجرای امر به معروف و نهی از منکر، مواجه با قدرت و حکومت هاست. وی ابراز کرد که در سه چهار قرن اول هجری که مصادف با انواع قیام ها بود، شاهد پیشرفت تمدن اسلامی می باشیم. اما با تعطیل شدن این قیام ها، شیب حرکت این منحنی رو به پایین گذاشت. به باور دکتر ولوی یکی از دلایل رکود رشد و تمدن اسلامی-ایرانی در تعطیل شدن احساس مسئولیت اجتماعی در رابطه با قدرت است. 

دکتر عمادالدین فیاضی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد شهرری، سخنان خود را چنین طرح کرد: تا قرن 17 میلادی، ایران و بیشتر کشورهای اسلامی از نظر فرهنگی چندان از قافله فرهنگ و تمدن بشری عقب نبودند. به بیان او تا دوره صفویه به این کشورها به دید کشورهای مستعمره نگاه نمی شد. اما در فاصله دو قرن 17 تا 19شکاف عمیقی پیش آمد و کشورها به دو دسته کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته تقسیم شدند.

او ضمن اشاره به برخی عوامل ظاهری چون عدم توجه به سلاح های آتشین و عدم توجه به نیروهای دریایی، گفت: رشد تعصبات و از بین رفتن روحیه آزاد اندیشی یکی از راهکارهای برون رفت از عقب ماندگی است.

وی با اشاره به پیشرفت علم و تکنولوژی در غرب ابراز داشت: می توان این تمدن و پیشرفت را اخذ کرد و آن را با مسائل فرهنگ، متون و روایات خود انطباق داد. او با این سخن بر بومی کردن علوم و اندیشه تأکید کرد.

دکتر علی صوفی، سخنان خود پیرامون علل پیشرفت تمدن اسلامی را به طور خلاصه در چند بحث توجه اسلام به عقلانیت، ساخت سیاسی و تشکیل حکومت و تسامح و آزاد اندیشی و دوری از تعصب عنوان کرد.

دکتر ولوی در تکمیل سخنان دکتر صوفی یکی دیگر از عوامل عدم رشد و پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی را در کنار عوامل بسیار دیگر متوجه صاحبان اندیشه و متفکران کرد و در این رابطه گفت: تا زمانی که عالمان و متفکران تیشه برنداشتند و به ریشه تناور فرهنگ و تمدن اسلام نتاختند، دیگر عوامل نتوانست مسیر رشد و فرهنگ تمدن اسلامی را کند یا متوقف کند. در این میان او به نقش دانشمندانی چون: امام محمد غزالی  اشاره کرد که در پرتو نبوغی که داشت، با نگارش آثاری چون احیاء علوم الدین، تهافه الفلاسفه زمینه ساز به حاشیه بردن گفتمان عقلانیت و در نتیجه فرهنگ و تمدن اسلامی شدند.

دکتر زارعی مهرورز، به تأثیر پدیده برچسب زنی و استفاده از عناوینی چون مزدکی گری و قرمطی گری در مواجه با رقبای کلامی و سیاسی و تأثیر آن بر فراز و فرود فرهنگ و تمدن اسلامی صحبت کرد.

سخنران دیگر جلسه آقای سیدحسین رضوی نیز با تأکید بر جایگاه علم و علم آموزی در پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلامی، به بیان پیشینه ای از فراز و فرود علم آموزی در جامعه اسلامی پرداخت. 

دکتر ولوی در پایان گفت: این بحث بحث مقدماتی محسوب می شود و در باب عوامل پیشرفت تمدن اسلامی- ایرانی در دوره های مختلف، کارگروهی تشکیل خواهد شد و از همه صاحب نظران برای مشارکت در این کارگزوه دعوت به عمل آورد.

این جلسه پس از بیان دیدگاه ها و طرح پرسش های تعدادی از حاضران پیرامون موضوعات جلسه در ساعت 13 پایان یافت.

 لازم به توضیح  آنکه پس از پایان نشست های تخصصی روزانه نخستین کنگره تاریخدانان، اعضای حاضر به بازدید از مراکز تاریخی و دیدنی شهر همدان از جمله هگمتانه، مقبره ابوعلی سینا، مقبره باباطاهر عریان، گنجنامه و موزه تاریخ طبیعی  پرداختند.

منبع:www.ishistory.ir