En büyük çalışma Şairin vatanı Türkmenistan’ın Daşoğuz vilayetinde yapılan “Nurmuhammet Andelip ve 17. - 18. yüzyıllarda Doğunun Kültürel ve Edebi Hayatı” adlı uluslararası edebi konferanstır. Bu konferans dünyanın otuzdan fazla ülkesinden gelen bilim adamlarının katılımıyla gerçekleştirilmiş, konferansta yapılan bildirilerin genelinde Andelip’in Türkmenceye yaptığı katkılardan söz edilmiştir. Konferans Türkmnistan Cumhurbaşkanı Gurbangulı Berdimuhammedov’un himayesinde geçirilmiştir.

Bu çalışmanın dışında Türkmenistan İlimler Akademisi Andelip’i yeniden öğrenme çalışmalarına hız vererek yirmiden fazla ülkenin arşivlerinde bulunan Andelip elyazmasının 170’e yakını, ülke sınırları içerisinden 100’e yakını teemin edilmiştir. Bu elyazmalar ışığında şairin yeni bir “Şiirler Toplamı” yayınlandı. Bu eser 2011’in Mart ayında Aşkabat’taki Mukamlar Sarayında düzenlenen törenle tanıtılmıştır.

Andelip’in doğumunun 350. yıl dönümü münasebetiyle Türkemenistan basınında çıkan birçok yazının arasından seçerek aşağıdaki çalışmaları zikretmeyi uygun gördük:
  • Geldiyev, G., Edebi Täzeligin Sakasında (Edebi Yeniliğin Eşiğinde), Edebiyat Sungat Gazeti, 2-nci Fevral (Şubat) 2011.
  • Geldiyev, G., Keramatlar Çeper Serişte (Edebi Eser), Türkmen Dili Gazeti, 2-nci Fevral (Şubat) 2011.
  • Gandımov, Ş., Şahırın Hamsaçılık Yörelgelerinin Ayratınlıkları (Şairin Hamsecilik Özellikleri), Mugallımlar Gazeti, 15-16-17-18-nci Fevral(Şubat) 2011.
  • Atdıyeva, A., Yusup-Züleyha Dessanı Hakında, Mugallımlar Gazeti, 9-cı Fevral (Şubat) 2011.
  • Övezova, A., Edebi Taglımat, Mugallımlar Gazeti, 4-nci Fevral (Şubat) 2011.
  • Saparov, A., Pak Söyginin Vaspçısı (Saf Sevginin Anlatıcısı), Edebiyat Sungat Gazeti, 11-nci Fevral (Şubat) 2011.
  • Çarıyarova, O., Şahırın Müdimilik Oguznaması, Mugallımlar Gazeti, 11-nji Mart 2011.
Andelip’in 350. doğum yıl dönümü münasebetiyle Azerbaycanlı tercüman ve şair Ramiz Asker, Andelip’in seçilmiş eserlerini Azerbaycan Türkçesine uyarlayıp “Şeirler, Poemalar, Dastanlar” adı altında güzel bir çalışma hazırlamıştır. Ramiz Asker esere oldukça bilgilendirici bir önsöz yazmıştır. Bu kitap 2011 yılının ilk ayında TÜRKSOY kütüphanesi serisinin 7. kitabı olarak Bakü’de yayınlanmıştır.

Nurmuhammet Andelip’in 350. doğum yıl dönümü münasebetiyle Azerbaycan’ın Milli İlimler Akademisi Nizami Edebiyat Enstüsü tarafından şairin “Oğuzname” poemi Azerbaycan Türkçesiyle 2010 yılında Bakü’de yayımlandı. Bu çalışmada A. Bekmıradov’un çalışması esas alınmıştır.

Günümüze kadar Andelip’in en çok Oğuzname poemi üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaları şöyle sıralayabiliriz:
  • Andelip Oğuznamesi üzerine ilk çalışmayı 1948 yılında Türkmenistanlı ilim adamı M. Hıdırov yapmıştır. Hıdırov eserine kapsamlı bir giriş makalesi yazmış ve poemin her bölümü hakkında kısaca açıklamalar yapmıştır. Fakat bu eser dönemin siyasi şartlarına uygun görülmemesi sebebiyle basılmamıştır.
  • “Göroglı, H. Nurmuhammet Andalıp, – XVIII – XIX Asır Türkmen Türkmen Edebiyatının Tarıhı Boyunça Oçerkler, Aşgabat, Ilılım, 1967.”
Bu çalışma poem üzerine yapılan ilk incelemedir. Eserde Andelip’in Oğuznamesi, Firdevsi’nin Şahnamesiyle karşılaştırarak incelenmiştir.
  • Köroglı, H., Oguziskiy, Geroiçeskiy, Epos (Oğuzların Kahramanlık Hikayesi), Moskva, Nauka, 1976.
  • “Türkmen Edebiyatının Tarıhı II. Cild I. Kitap.”
Bu eserin Andelip kısmında T. Nepesov Oğuzname hakkında genişce bir bilgi sunmaktadır.
  • “Bekmıradov, A., Andalıp Hem Oguznamaçılık Debi, Aşgabat, Ilım, 1987.”
Oğuzname poemi üzerine yapılan en ayrıntılı inceleme / en kapsamlı çalışma Ahmet Bekmıradov’un yaptığı çalışmadır.

Yazar bu incelemesinde XVII. asır Türkmen şairi Nurmuhammet Andelip’in öncelikli olarak Oğuzname poemi üzerinde duruyor ve Andelip’in Türkmen klasik edebiyatında destancılığın yazılı geleneğinin başlatıcısı olduğunu, onun “Yusup Züleyha”, “Leyli Mecnun” destanlarının bu geleneğin klasikleri olarak kendilerini muhafaza ettiğini söyleyerek şairin “Rısale-i Nesimi”, “Sagdı Vakgas” gibi poemleri hakkında bazı malumatlar veriyor.

Bekmıradov eserinin giriş kısmından sonraki inceleme kısmında “Şahır Yüreginin Sarsgını”, “Asırların Cümmüşinden”, “Tilsimli Tagmalar”, Ezber Elin Eçileni (Hünerli Elin Sundukları)” gibi bölümler var. Çalışmanın devamında Oğuzname’yi şekil yönünden incelemiş ve geniş bir bibliyografyayla incelemeyi bitirmiş. İnceleme kısmından sonra Oğuzname’nin metni ve sözlük kısmıyla çalışma sonlandırılmıştır.
  • “Aşirov, A., Turkmenskiye Poemı XVIII-Veka (XVIII Asır Türkmen Poemleri), Aşhabad, Ilım, 1990.”
Bu eserde Andelip’in Oğuzname poemi genel olarak epik-tarihi şekilde incelenmiştir.
  • “Biray, H., Andalıp ve Oğuznamesi I-IIIII, Milli Folklor, Sayı 4-5-6-7, 1990.”
Bu, Türkiye’de ilk defa yayımlanan Andelip Oğuznamesidir. Poem tefrika şeklinde yayımlanmıştır.
  • “Kirişçioğlu, M. F., Andalîp ve Oğuznamecilik Debi (Geleneği), Selçuk.Ü. Fen-Ed. Fak. Edebiyat Dergisi, Sayı 7-8, 1992-1993.”
Bu çalışma Türkiye’de yapılan ikinci çalışmadır. Çalışma üç kısımdan oluşmaktadır: 1. Ahmet Bekmıradov’un “Andalıp Hem Oguznamaçılık” kitabının incelemesi yapılmıştır. 2. Oğuzname poeminin transkripsiyonlu şekli verilmiştir. 3. Bu kısımda da sözlük verilmiştir.
  • “Türkmen, F., Geldiyev, G., Türkmen Şiiri Antolojisi, Ankara, TÜRKSOY Yayınları, 1995.”
Bu eserde poemin transkripsiyonu ve Türkiye Türkçesine tercümesi verilmiş ve Andelip’in hayatı, yaradıcılığı hakkındaki bilgilere yer verilmiştir.
  • “Bayat, F., Oğuznameler / “Kitabi – Dede Qorqud” Ensiklopediyası, 2 Cildde, II Cild, Bakı, Yeni Neşirler Evi, 2000.”
Bu çalışmada Fizuli Bayat Andelip Oğuznamesi hakkında bazı görüşlerini öne sürmüş.
  • “Aça, M., Oğuznamecilik Geleneği ve Andalıp Oğuznamesi, İstanbul, İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2003.”
Bu çalışma Andelip’in yaradıcılığı ve Oğuzname poemi üzerine Türkiye’de yapılan en kapsamlı inceleme olmasının yanısıra, Türkiye’de Andelip hakkında yapılan ilk monografidir .

İncelemeyi yapan müellif Mustafa Aça bu çalışmasında Andelip’in hayatı, yaradıcılığıyla alakalı bilgiler verdikten sonra onun Oğuznamesini diğer Oğuznamelerle kıyaslayarak incelemiş ve bu Oğuznamelerin tipolojik benzerliklerini, farklı taraflarını göstermiş.

***

Nurmuhammet Andelip ve onun yaradıcılığı üzerine yapılan çalışmalar:
  • Arminiy, Vamberi, Çağatay Edebiyatının Antolojisi, Nurmuhammet Andalip, Sagd-ı Vakkas, 1867, Lepsig.
  • Andalıp, Leyli-Mecnun, 1948, Aşgabat.
  • Garrıyev, A., Kösäyev, M., Türkmen Edebiyatından Hrestomatiya XVIII Asır, Aşgabat, 1950.
  • Garrıyev, B., Beyik Oktyabr Revalyusyasından Öñki Türkmen Edebiyatı, Aşgabat.
  • Ahundov, B., Ulugberdiyev A., Andalıp –Saylanan Eserler, Aşırpur Meredov, Sözbaşı, 1963, Aşgabat.
  • Andalıpın Lirikası, Aşırpur Meredov, Sözbaşı, Aşgabat.
  • Meredov, A., Andalıp Ve Türkmen Edebiyatında Tahmıs Yazmak Däbi, TSSR IAnın Habarları, 1970, No: 5.
  • Muhammedowa, Z. B., Andalıbın Dörediciliginde Käbir Arzuw Ölçegleri, Sowet Edebiyatı, 1971, No: 5.
  • Göroglı, H., Nurmuhammet Andalıp-XVIII-XIX Asır Türkmen Edebiyatının Tarıhı Boyunça Oçerkler, Aşgabat, Ilım, 1976.
  • “Nazarov G., Andalıp, Yusup-Züleyha (Eleştirel Metin), Aşgabat, Ilım, 1976.”
Bu çalışmada en dikkat çekici nokta daha önceden bilinen Andelip’in doğum tarihinin 1710-1711 yılında değil de 1665-1670’li yıllarda olduğunun ispatlanmasıdır.
  • Yusubov, Y., Ut Çaknagan Satirlar, Toşkent, Gafur Gulam Namidagi Adabiyot Ve Sanat Naşiryoti, 1983.
  • Aşırov, A., Nesimi Hakındakı Türkmen Poemaları, Sovet Edebiyatı, 1985, No: 4.
  • “Gullayev, N., Leyli Hem Mecnun Hakda Söhbet, Aşgabat, Magarıf, 1986.”
Bu çalışmada Leyla ile Mecnun hakkında bigiler verilmiş ve bu destanla ilgili bazı görüşler ileri sürülmüştür. En ilgi çeken tarafı, çalışmada Firdevsi’nin Şahnamesini Andelip’in Türkmenceye tercüme ettiğinden bahsetmesidir.
  • “Bekmıradov A., … Nurmuhammet Andalıp: Şıgırlar Ve Poemalar, Aşgabat, Türkmenistan, 1990”
“Türkmenistan” yayınevi tarafından basılan bu çalışmada Andelip’in şiirleri ve poemleri yer almaktadır.

Esere Ahmet Bekmıradov “Kitap Gördüm Andalıpdan” isimli güzel bir giriş makalesi yazmış (Sayfa: 5-30). Bu makalede müellif Andelip’in hayatı ve eserleri hakkında ayrıntılı bir şekilde bilgi vermiştir.
  • Çarıyev, M., Maşayeva O., Nuryagdıyev A., Babarövşen, Zeynelarap, Aşgabat 1991.
  • “Hacıyeva M., Köktürk Ş., Sarılar K. Türk Dünası ve Kardeş Ülkeler Edebiyatı, Samsun, 1997.”
Marife Hacıyeva’nın öncülüğünde yapılan bu çalışmada şairin hayatı ve yaradıcılığı hakkında kısa bir bilgi verilmiştir.
  • Biray N., Yusup-Züleyha’da Nurmuhammet Andalıp’ın Karışık Dil Özellikleri, I. Uluslar Arası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiriler-I, Ankara, 2007, s. 411-434.
  • Öztürk, A., Nurmuhammet Andalıp ve “Nesimi” Poeması, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/7 Fall 2008.
  • Andalıp – Goşgular, Türkmen Dövlet Neşiryat Gullugı, Aşgabat, 2010.
Andelip hakkında iki tane de roman yazılmıştır. Bunlardan biri Nurı Altıyev’in yazdığı “Andalıp”, diğeri de Gazakbay Yollıyev’in yazdığı “Garamazıda Gopan Govga (Garamazı’da Olan Olay)”dır.

....

»»  Devamı Kardeş Kalemler 54. sayıda...