غرب شناسی که پس از پروژه غرب زدگی آل احمد و دیگران آغاز شد و زدایش عناصر منفی غرب و تعامل واقع گرایانه تر با آن را صرفاً از طریق شناسایی دقیق آن میسر می دانند، مشتمل بر آمریکا شناسی نیز هست. ولیکن آن نیز تاکنون در ایران چندان جدی گرفته نشده است. هر چند که در چند سال اخیر در برخی از مراکز فرهنگی ایران برخی برنامه ها پی گیری شده است.

ما به غرب و بخشی از آن که آمریکاست هرگونه که نگاه کنیم، چه به چشم منفی و تئوری توطئه۱ و چه به صورت مثبت و به عنوان یک واقعیت تاریخی و جهانی در هر دو صورت ناگزیر به شناسایی آن هستیم و در اولین قدم باید بدانیم آنان درباره ی ما چگونه می اندیشند و چه آراء کارشناسانه ای دارند. لذا کارنامه کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی آنان برای ما ضروری است. چرا که بسیاری از آرای ایران شناسان خارجی حتی در کتب درسی از دبستانی گرفته تا دانشگاهی گنجانده و تدریس می شود و بدین ترتیب نمی تواند در شکل دادن به افکار جامعه ی ایرانی نسبت به فرهنگ و تاریخ خود بی تأثیر باشد۲ مقاله حاضر درباره ی پاسخ به چنین نیازی تهیه شده است؛ و آن را در چند بخش به طور خلاصه و برگزیده و برپایه اطلاعات موجود تدوین نموده و ارائه می دهیم.

تقسیم جهان به شرق و غرب بیشتر تفکیک به لحاظ فرهنگی است. شرق شناسی به مجموعه مطالعات، تحقیقات و فعالیت های علمی در حوزه شناسایی ابعاد مختلف شرق گفته می شود. همچنان که غرب شناسی نیز فعالیت علمی در جهت شناخت ابعاد اجتماعی، فرهنگی و تاریخی غرب است.

شرق شناسی یا استشراق مشتمل بر شاخه های مختلف مانند اسلام شناسی، ایران شناسی، هند شناسی و عرب شناسی است. ایران شناسی رشته ای است که بیش از یک قرن سابقه دارد و موضوعی به نام تاریخ و تمدن و فرهنگ ایرانی را مطالعه می کند. این رشته از دانش را نخست اروپایی ها بنا نهادند. ۳

با این که مهد این رشته اروپا بود ولی بعداً آمریکائیان به صورت فعال در آن وارد شدند. ۴ و نیز متفکران ایرانی با اهتمام فراوان آن را گسترش داده و تعمیق بخشیدند. مجموعه ی تلاشهای استشراقی قابل توجه و درخور تأمل است. آقای سحاب در این مورد می نویسد:

از غرایب امر آنکه کتب مطبوعه در چاپخانه های ملی و مطابع اروپا و آمریکا چندین برابر زیادتر از آنهائیست که در تمام کشورها ی اسلامی یا شرقی به طبع می رسد و این خود دلیل است که توجه و میل اروپایی ها به معارف اسلامی زیادتر از توجه ما بر آنست. ۵

این مقاله گزارش فشرده و خلاصه ای از فعالیت های ایران شناسی در داخل آمریکا است ضمناً در اینجا درصدد ارائه داوری و تحلیل نیستیم و نقد کارنامه آمریکائیان در ایران شناسی مجالی دیگر می طلبد.

● فهرست مراکز ایران شناسی آمریکا

مراکز آموزشی و پژوهشی که در آمریکا به امور ایران شناسی پرداخته اند طبق شناسایی ما از قرار ذیل می باشد:

● جمعیت آسیایی

در سال ۱۸۴۲ تعدادی از متفکران آمریکایی تصمیم گرفتند مؤسسه ای فرهنگی با هدف شرق شناسی تأسیس کنند. این مؤسسه زیر عنوان جمعیت آسیایی با تشکیل اولین جلسه رسمی آن در آوریل ۱۸۴۳ در خانه یکی از اعضاء با شرکت رئیس آن Pickering و دو معاون وی به نام های Robinson و Jenkins فعالیت خود را آغاز کرد.

از جمله فعالیت های آن انتشار مجله آسیایی (As.R) Asian Review در واشنگتن بوده است. دیگر فعالیت های آنان تصحیح کتاب های شرقی، ترجمه آثار اسلامی، آسیایی و ایرانی، تألیف مقالات و تدوین کتاب هایی در موضوع های مختلف شرق شناسی و ایران شناسی و بالاخره برگزاری انجمن ها و نشست های مختلف بوده است.

● کرسی های ایران شناسی و زبان فارسی در دانشگاههای آمریکا

تا سال ۱۸۷۰ فقط یک کرسی زبان سانسکریتی و یک کرسی درس زبانهای سامی آن هم برای فهم متون ادیان هندی و تورات در دانشگاههای آمریکا وجود داشت. اما به مرور بر کرسی ها و گروه های زبان افزوده شد تا جایی که تا سال ۱۹۶۴ در دانشگاه کلمبیا پنج مرکز زبان فارسی و پنج مرکز آموزش زبان ترکی دائر شده بود.

دانشگاه هاروارد که در سال ۱۶۳۶ به صورت دانشکده تأسیس شده بود و در ۱۷۸۰ به دانشگاه تبدیل شد، بزرگترین دپارتمانهای اسلام شناسی، شرق شناسی و ایران شناسی را در خود جای داد. دانشکده زبانهای فارسی، ترکی و عربی آن به سرپرستی هامیلتون گیب در ۱۹۵۵ گسترش یافت.

دانشگاه پرنستون با سرمایه گذاری های کلان دولتی و مردمی و با به کار گرفتن استادان و متخصصان شرقی و ایرانی توانست اسلام شناسی و ایران شناسی را در بخش های آموزشی و پژوهشی گسترش و تعمیق بدهد. این دانشگاه مجله ای زیر عنوان The Moslem World منتشر می کند.

دانشگاه کلمبیا در نیویورک برای زبان های شرقی، هجده دانشکده و گروه آموزشی تأسیس کرد و با روشهای جدید به آموزش در زبانهای خاورمیانه پرداخت. در بخش آموزش زبانهای خاورمیانه از جمله فارسی حدود چهل استاد مجرب را استخدام کرده است.

دانشگاه کالیفرنیا با بیش از پنجاه هزار دانشجو و کتابخانه ای با دو میلیون عنوان کتاب دارای برنامه های شرق شناسی و درسهای ایران شناسی است.

دانشگاه بوستون که در اصل برای آموزش الهیات و فلسفه تأسیس شد، در آن دین های ایرانی و اسلام نیز تدریس می گردد.

دانشگاه شیکاگو دارای دانشکده شرق شناسی است که در آن برخی موضوعات مربوط به ایران تدریس می گردد. این دانشگاه در امور باستان شناسی ایران بسیار فعال بوده و همواره گروه هایی را برای اکتشافات و تحقیقات به ایران می فرستاده است.

دانشگاه جونز هوپکینز Johns Hopkins در بالتیمور دارای گروه شرق شناسی است که به مسائل ایران نیز می پردازد.

غیر از دانشگاههای مزبور مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن به صورت مرکز آموزشی و پژوهشی فعالیت دارد. این مؤسسه کتابخانه ای تخصصی در خاورمیانه شناسی دارد. نیز مجله ای با عنوان Middle East Journal منتشر می کند.

وزارت امور خارجه آمریکا به توصیه کنگره، "مؤسسه ارتباطات خارجی" را در سال ۱۹۴۷ تأسیس کرد که در آن هفتاد زبان از جمله فارسی آموزش داده می شود.

دانشگاههای دیگر آمریکا نیز کم و بیش دارای پروژه های آموزشی یا پژوهشی در زمینه شرق و ایران است. غیر از دانشگاهها، چهل و هفت مرکز و مؤسسه استشراقی تا سال ۱۹۶۴ در آمریکا احصاء شده است. ۶

در دو دهه اخیر فعالیت های تحقیقاتی ایران شناسی در آمریکا رویه دیگر و رونق بیشتری یافته است و مراکز متعددی به امور ایران می پردازند که گزارش کامل آنها، بسیار مفصل است. ۷

● ایران شناسی در کتاب های مرجع آمریکا

کتاب های مرجع آمریکایی که مشتمل بر ایران شناسی است عبارتند از:

۱) دائرة المعارف آمریکانا Encyclopedia Americana

دائرةالمعارف عمومی آمریکائی که به اهتمام فرانسیس لیبر Fransis Liber (۱۸۰۰ ـ ۱۸۷۲) آغاز شد. لیبر از فضلای آلمانی بود و در سال ۱۸۲۹ آمریکانا را آغاز نمود. نخستین چاپ آن در ۱۳ جلد در ۱۸۳۳ به پایان رسید و از آن به بعد مکرر به چاپ رسیده است و در هر چاپ بر مزایای آن افزوده شد. چاپ ۱۹۶۱ آن ۳۰ جلد می باشد.

مقاله بلند درباره ی ایران (Iran) را آقای T. Cyler Young در جلد پانزدهم چاپ ۱۹۷۲ آن نوشته است. این مقاله شامل شش بخش است. مردم شناسی، جغرافیا و منابع طبیعی، اقتصاد، تعلیم و تربیت، دولت و تاریخ. غیر از این مقاله، لابلای مدخلهای دیگر راجع به ایران مطالبی دارد که درایندکس موضوعی اش منعکس است.

۲) دائرة المعارف روتلیج Routledge Encyclopedia of Phlosophy

به سر ویراستاری ادوارد گریک Edward Craig توسط مؤسسه روتلیج در آمریکا و انگلستان تدوین شد و انتشار یافت. این اثر در ۱۹۹۱ آغاز شد. و اولین چاپ آن مربوط به سال ۱۹۹۸ در ده جلد است. ذیل Iran و Persia به زرتشت، غزالی، جوینی، ملاصدرا، میرداماد، فخرالدین رازی، ملاهادی سبزواری، سهروردی و خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته است. بسیاری از این مقالات توسط خود نویسندگان آمریکایی نگارش یافته است.

۳) دانشنامه ایرانی Encyclopedeia Iranica

دفتر اول این دائرةالمعارف به سرویراستاری آقای احسان یار شاطر در ۱۹۸۲ در بُستن منتشر شد. این اثر اولین دائرةالمعارف در زمینه مسائل ایرانی با ویژگی های مطلوب دائرة المعارفی و جامعیت است. قبل از انقلاب اسلامی ایران برای ترجمه و تکمیل دائرة المعارف اسلام، آقای یار شاطر سازمان دانشنامه ایران و اسلام را بنیان گذاری کرد و آنرا تا مقاله ابوهریره در هشت جزوه منتشر کرد. پس از اقامت در آمریکا مؤسسه دانشنامه ایرانی (ایرانیکا) را تأسیس نمود و با به کارگرفتن ایران شناسانی همچون مری بویس، ویلهلم آیلرس، باسورث، وَن اس و ویلفرد مادلونگ، مقالاتی در تاریخ، جغرافیا، فرهنگ، جامعه شناسی و دیگر ابعاد ایرانی تهیه و در جزوات متعدد منتشر کرده اند.

۴) دایرة المعارف اسلام Encyclopedia of Islam

این دائرة المعارف در بین سالهای ۱۹۱۳ تا ۱۹۳۸ در پنج جلد در سه زبان فرانسوی، آلمانی و انگلیسی در شهر لیدن هلند با حمایت انجمن فرهنگستانها ۸ توسط مؤسسه بریل منتشر شد.

با توصیه خاورشناسان غربی در کنگره ها و نشست ها، نیاز به دائرة المعارف اسلام و جهان اسلام در ۱۸۹۰ اعلام شد و در ۱۸۹۱ رسماً به سرپرستی هوتسما از دانشگاه اوترخت شروع به کار کرد. بعداً فنسک ( یا ونسک) از ۱۹۲۴ سرپرستی آن را به عهده گرفت. خاورشناسان از کشورهای مختلف غربی از آمریکا افرادی همچون دانکلان بلاک مک دونالد در مدیریت یا مقاله نویسی آن سهیم بوده اند. مؤسسه راکفلر آمریکایی مبلغ ۴۵ هزار دلار برای چاپ آن درسال ۱۹۶۲ پرداخت کرد.۹

با تصویب بیست و یکمین کنگره خاورشناسان (پاریس، ژوئیه ۱۹۴۸)، این دائرة المعارف در سالهای بعد گسترده تر شد و تحریر دوم آن به دو زبان انگلیسی و فرانسوی از سا ل۱۹۵۰ آغاز شد. جلد اول فرانسوی آن در سال ۱۹۵۴ و جلد دوم فرانسوی آن در ۱۹۶۰ و جلد چهارم آن در ۱۹۷۵ انتشار یافت. تحریر جدید جلد اول انگلیسی آن در ۱۹۸۶ و جلد نهم آن در سال ۱۹۹۷ با آخرین کلمه Szekesfehervar چاپ شده است. آقایان بوسورث، دانزل، هنریش، گلکومت، گیب، کریمرز، پرون کال و اسکات در ویرایش، بازنویسی و تحریر جدید آن نقش داشته اند.

هر چند مباحث مربوط به ایران باستان از قلمرو دائرة المعارف اسلام بیرون است ولی به ایران اسلامی در زمره ی سیار جوامع و کشورهای مسلمان می پردازد و مباحث مربوط به ایران در این دائرة المعارف اعم از شخصیت ها و موضوعات وجود دارد.

سید حسن تقی زاده از ۱۳۲۷ به گردآوردن گروهی از متفکران به منظور ترجمه ی دائرة المعارف اسلام همت گماشت. هر چند مقالاتی ترجمه شد، ولی به دلیل مشکلات مختلف به چاپ نرسید.۱۰

در سال ۱۳۴۸ ترجمه فارسی دائرةالمعارف اسلام از سوی بنیاد پهلوی به آقای احسان یارشاطر پیشنهاد گردید. اما در عمل وی به این نتیجه رسید که غیر از ترجمه به تکمیل آن بپردازد. با اهتمام و مدیریت وی و حمایت بنیاد مذکور و به کار گرفتن امکانات بنگاه ترجمه و نشر کتاب بیش از هزار مقاله ترجمه یا تألیف شد و چنان که پیشتر گفتیم نخستین دفتر آن در ۱۳۵۴ زیر عنوان دانشنامه ایران و اسلام منتشر گردید. تا سال ۱۳۵۷ جمعاً هشت دفتر در ۱۱۲۶ صفحه تا مقاله ابوهریره تدوین و منتشر شد. ۱۱ سه دفتر دیگر پس از انقلاب اسلامی ایران تا سال ۱۳۶۰ منتشر شد. پس از مدت ها اداره ی دانشنامه ایران و اسلام تجدید سازمان و تکمیل گردید و براساس آن بنیاد دائرة المعارف اسلامی تشکیل شد و متکفل نگارش دانشنامه جهان اسلام از اول حرف باء گردید که تاکنون سه جلد از آن تا مقاله ی "بلبیس" ارائه شده است.

دائرة المعارف اسلام به زبان اردو زیر عنوان "اردو دائرةمعارف اسلامیه" به سرپرستی محمد شفیع ترجمه و منتشر شد. ۱۲ محمد شفیع مشاور در دائرةالمعارف اسلام چاپ لیدن و مدیر مجله دانشکده خاورشناسی بود. ۱۳

ترجمه ترکی آن همراه با تکمیلات و تعدیلات از ۱۹۴۰ آغاز شده و تاکنون یازده جلد آن منتشر شده است.

آقایان احمد الشنتاوی، ابراهیم زکی خورشید و عبدالحمید یونس نیز آن را به عربی ترجمه کردند که چاپ اول آن در قاهره در پانزده جلد از ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۶ تا حرف ع منتشر شد. دوباره در ۱۹۶۹ انتشار این ترجمه همراه با افزوده هایی از تحریر دوم دائرة المعارف اسلام آغاز شد ولی فقط سیزده جلد تا حرف ح انتشار یافت.

۵) دائرة المعارف کلمبیا The Columbia Encyclopedia

در دانشگاه کلمبیا به سرویراستاری آقایان میشل بیوبین و جفری پارکینسون تدوین شد. چاپ اول آن از سوی انتشارات دانشگاه کلمبیا در ۱۹۳۵ منتشر شد. چاپ چهارم همراه با ویرایش جدید و اضافات عرضه شد و در ۱۹۹۳ آخرین چاپ یعنی چاپ پنجم به بازار آمد.مقاله بلندی راجع به ایران دارد. و لابلای برخی مدخلهای دیگر به ایران پرداخته است.

۶) دائرة المعارف وایکینگ کلمبیا The Columbida Wiking Encyclopedia

این دائرة المعارف برای اولین بار در نیویورک از ۱۹۵۳ از سوی مؤسسه انتشارات دانشگاه کلمبیا به سرپرستی آقای ویلیام بریجواتر منتشر شد. این دائرة المعارف در ایران و در کشورهای عربی طرفدارانی داشته و به فارسی و عربی ترجمه شده است.

ضرورت نیاز به دائرة المعارف عمومی و کوچک، مؤسسه فرانکلین را واداشت تا دائرةالمعارف وایکینگ کلمبیا را برای ترجمه فارسی به آقای غلامحسین مصاحب سفارش دهد.۱۴ آقای مصاحب از ۱۳۳۵ کار ترجمه را با جدیت دنبال کرد. ولی از همان اوائل کار معلوم شد که ترجمه این دائرة المعارف و درج مقالاتی تازه به جای بعضی از مقالات آن، جوابگوی احتیاجات کنونی فارسی زبانان نمی باشد. ۱۵ به جهات مذکور، کار فراهم ساختن کتاب حاضر چندی بعد از آغاز آن، از صورت ترجمه خارج شد و جنبه ی تألیف و در بسیاری از موضوع ها، جنبه ی تحقیق یافت. ۱۶

ثمره این پروژه انتشار سه جلد کتاب زیر عنوان دائرة المعارف فارسی از سال ۱۳۴۵است. در شناسنامه جلد اول، این اثر را کار مشترک تهران و نیویورک دانسته است.

دائرة المعارف مزبور توسط آقایان فؤاد کامل و جلال العشری و عبدالرشید الصادق به عربی ترجمه و اضافاتی بر آن افزوده شد و زیر عنوان الموسوعة الفلسفیة المختصرة (بغداد و بیروت، مکتبة النهضة و دارالقلم، ۱۹۸۳ م) منتشر شد.

۷) دائرة المعارف دین The Encyclopedia of Religion

این اثر به سرویراستاری میرچا الیاده در شانزده جلد و ۲۷۵۰ مقاله از ۱۹۸۷ برای اولین بار انتشار یافت. در نگارش مقاله ها ۱۴۰۰ نویسنده از کشورهای مختلف جهان به مدت هفت سال شرکت داشتند. شرکت انتشاراتی مک میلان در نیویورک متکفل هزینه های آن بوده است.

مقالات و مطالب فراوانی راجع به ایران در چهارچوب مسائل اعتقادی و مذهبی مانند تعزیه، انقلاب اسلامی و ایران، بهائیت، بابیت، مراسم دینی، زرتشت و نور و تاریکی دارد.

۸) دائرةالمعارف جدید جهان اسلام The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic

به دلیل نیاز پژوهشگران و دانشجویان به اطلاعات جدید راجع به جهان اسلام این دائرة المعارف برنامه ریزی شد. آنگونه که سرویراستار آقای جان اسپوزیتو در مقدمه نوشته است: وقایع و حوادث در دهه های اخیر در جهان اسلام به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران و التهاب دنیای اسلام برای دستیابی به تمدن و رهایی از رکود، نگارش و تدوین آن را ایجاب کرد.

این اثردر چهار جلد در سال ۱۹۹۵ در اکسفورد و نیویورک از سوی انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شد. غیر از اسپوزیتو که سمت سرویراستاری آن را عهده دار بوده است آقایان شاهرخ اخوی، ایون یوزیک هدد، جیمز پیسکاتوری، عبدالعزیز ساجدین، شارون سیدیگو، جان وال و فرد وان در مدن زحمت یراستاری مقالات را متکفل شده اند. آقای آلبرت حورانی (خاورشناس آمریکایی) مشاور عالی بوده است. از ویراستاران برخی مانند عبدالعزیز ساجدین (استاد دانشگاه ویرجینیا) و ایون یوزیک هدد ( استاد دانشگاه ماساچست) آمریکایی اند. همچنین بسیاری از مشاوران و راهنمایان و نویسندگان از متفکران آمریکایی اند.

در زمینه مسائل ایرانی مقالات و مطالب فراوان دارد که از فهرست موضوعی پایانی ذیل Iran قابل استخراج است.

۹) دائرةالمعارف کمبریج Cambridge Encyclopedia

در یک جلد و ۱۳۵۰ صفحه در آمریکا منتشر شده است. مشتمل بر ۲۶۰۰۰ مدخل است. درباره ی موضوع های ایرانی مطالبی دارد.

۱۰) دائرة المعارف فلسفه آسیایی The Companion Encyclopedia of Asian Philosophy

این دائرة المعارف توسط روتلیج در نیویورک در ۱۹۹۷ به سرویراستاری براین کار و ایندیرا مهالینگان منتشر شده است. فصل اول آن به فلسفه و کلام در فرهنگ ایرانی پرداخته و مشتمل بر چهار مقاله از نویسندگان مختلف است.

۱۱) کتابشناسی گزیده و توصیفی ایران Iran a Selected and annotated bibliography

این اثر توسط آقای حافظ ف. فرمان Hafez F. Farman تدوین و در واشنگتن در ۱۹۵۱ منتشر شده است. این فهرستواره ذیل موضوع های ذیر به طبقه بندی کتابها و مقالات درباره ی ایران پرداخته است.

کتابشناسی ها، دیکشنری ها، کتاب های راهنما، دائرة المعارف ها، تاریخ و تمدن، زبان و ادبیات، سفرنامه ها، سیاست و دولت، اقتصاد، جامعه و مردم، زبان و ادبیات در دوره ی اسلام، هنر، قانون، حقوق و موسیقی.

۱۲) راهنمای پژوهشگران برای نوشته های ادواری Reader&#۰۳۹;s Guide to Periodieal Literature

این اثر به سرویراستاری جان مارا Jean M. Mara در نیویورک در چندین جلد منتشر شده است. در واقع فهرست آثاری است که در غرب به ویژه آمریکا منتشر شده است. بخشهایی از آن آثار مربوط به ایران است.

● ویژگی های ایران شناسی آمریکایی

آنچه در این مقاله ارائه شده همه ی گفتنی ها راجع به ایران شناسی در آمریکا نمی باشد، فقط دورنمایی از فعالیت های آنها در زمینه های علمی و فرهنگی ارائه شد. البته کسانی همچون آقای ایرج افشار با تدوین پنج جلد فهرست مقالات فارسی و پیرس و پویر با تدوین Index Islamicus راه را هموارتر نموده اند. امید است با ارائه کارنامه کاملی از ایران شناسی، زمینه ی لازم برای نقادی آن فراهم گردد.در دهه اخیر کتاب ها و مقالات خوبی در نقادی خاورشناسی آمریکایی منتشر شده است، از جلمه آثار مهم عبارتند از: مقاله "الاستشراق الامریکی من النهضة الی السقوط: عولمة دراسات العربی تموز ۱۹۹۸ منتشر شد؛ کتابIslam and Arabs in Eary American Thouth: Orientalism in America ۱۷؛ کتاب الاستشراق بین دعاته و معارضه ۱۸ که گردآوری یازده مقاله از شش نفر از مستشرقان در بررسی و نقادی خاورشناسی است؛ الاستشراق: رساله الاستعمار نوشته محمد ابراهیم الفیومی، این اثر عمدتاً به خاورشناسی آمریکایی و نشان دادن ابعاد منفی آن پرداخته است. ۱۹

ارائه تصویری جامع و کامل از ایران شناسی آمریکائیان منوط به گردآوری همه ی گزارش ها از نهادهای آموزشی و پژوهشی، مراکز نشر و انتشارات، انجمن های فرهنگی، مراکز باستان شناسی، کتاب های مرجع و غیر مرجع، مجلات و نشریات، پایان نامه ها و ... است.

بخشی از این مجموعه با پی گیری آثار معرفی شده در مجلدات کتاب A Bibilograghy of Iran از آقای ماهیار نوایی۲۰ و Index Islamicus و کتاب هایی از این دست فراهم می گردد.

البته در دهه های اخیر با مهاجرت زیادتر ایرانیان به آمریکا و رونق بیشتر پروژه های ایران شناسی، فعالیت های ایران شناسی از یک فرایند صرفاً علمی ـ سیاسی درآمده و به صورت یک مشرب فرهنگی ـ اعتقادی ویژه با قرائت های فارسی از دین و ملیت ایرانی ظهور یافته است. آثار فراوانی که اخیراً در آمریکا در زمینه موضوعات ایرانی منتشر شده گویای خصائص این طرز فکر است از جمله: سایه خدا و امام غائب: مذهب و سیاست و تغییرات اجتماعی در ایران شیعه از آغاز تا ۱۸۹۰، سر و ته یک کرباس :اصفهان، تاریخ ادبیات ایران، ۲۱ پیام آوران انهدام: ادبیات به مثابه پدیده ای اجتماعی در ایران امروز، ایران و مغرب زمین، توپی مرواری، ۲۲ تاریخ فلسفه اسلامی که مجموعه ای از مقالات نویسندگان آمریکایی و اروپایی است و بخشهایی از آن به فلسفه ایرانی پرداخته است).

منبع: www.iranacademic.com