بنیاد مختومقلی فراغی

نام اصلي اخي اورن نصيرالدين محمود ونام پدرش احمد است. اخي اورن نام صوفيانه اوست و به اين نام نيز مشهور شده است. او در سال 1171 در قصبه خوي از توابع آذربايجان متولد شد، تحصيلات خود را در خراسان و ماوراء النهر به انجام رساند.در سال 606 (1209) نزد فخرالدين رازي متكلم مشهور اشعري تلمذ كرد.وي پس از مدتي اقامت در بغداد در سال602 (1205) به آناتولي آمده و در قيصريه اقامت نموده است. در آن اثنا غياث الدين كيخسروي اول فرمانروايي سلجوقيان را بر عهده داشت.

حمايت دولت از انديشه هاي تشكيلاتي اخي اورن شيخ نصيرالدين محمود موجب شكل گيري تشكيلات اخيان شد. شرايط اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي آن زمان سير توانمندي و پيشرفت اين تشكيلات را شتاب بيشتري بخشيد.

اخي اورن نيز براي رفاه و سعادت جامعه همه شاخه هاي صنعت را لازم مي دانسته است. اخي اورن به اين اكتفا نمي كند كه بر احيا همه شاخه هاي صنعت و تشويق و حمايت صنعتگران تاكييد نمايد، بلكه توصيه مي كند همه صنعتگران در محلي مشخص گرد هم آيند و در آنجا به كارهاي خود بپردازند. يعني به آنها توصيه مي كند به تعبير امروزي به شكل تعاوني كار نمايند.

انديشسه هاي اخي اورن از سوي سلاطين و حكمرانان آن دوره مورد استقبال واقع شده و به اجرا درآمده است.

وي در طول تاريخ همواره به عنوان پير دباغان و رهبر سي و دو صنف از صنعتگران شناخته شده است. از اين رو به احتمال قوي مجتمع صنعتي قيصريه سي و دو صنف از اصناف مختلف را در خود جاي مي داده است. در مجتمع صنعتي قيصريه مكانهايي نيز براي عرضه كارهاي دستي بانوان وجود داشته است.تشكيلات باجيان روم نخستين بار به همراه تشكيلات اخيان در همين محل شكل گرفته و در قصبات و شهرهاي ديگر آناتولي گسترش يافته است.«فاطمه باجي» كه همسر اخي اورن بوده رهبري باجيان روم را بر عهده داشته است در محله كلاه دوزان مجتمع صنعتي مذكور اقامت داشته است.
اخيان در ارائه بسياري از خدمات خود به زنان نيازمند بودند و به تدريج ضرورت فعاليت زنان در عرصه هاي مختلف احساس شد و به اين ترتيب تشكيلات باجيان تاسيس گرديد.
اخي اورن دختران و زنان تركمن را در انجام امور ريسندگي و بافندگي سازماندهي كرد، و آنها را در استفاده از پشم هاي حاصل از دباغيها بكار گرفته است. اين بدان معناست كه پشم پوستهايي كه در محله دباغان،دباغي مي شد به محله ريسندگان منتقل شده و توسط باجيان بكار گرفته مي شدند. بدين ترتيب دانسته مي شود همانطور كه اخيان نام گروهي متشكل از مردان صنعتگر در رشته هاي مختلف بوده، باجيان نيز گروهي بوده است كه شامل زنان صنعتگر مي شده است.

تشكيلات باجيان در آغاز همچون اخيان در شهرهاي بزرگي مانند قيصريه، قونيه، قيرشهر، آنكارا و لارنه تاسيس شده است .

فتوحات نظامي علي رغم همه نيرو و توان خود اگر توسط موسسات و نهادهاي فرهنگي حمايت نشوند محكوم به فنا و نابودي هستند . نمونه چنين فتوحاتي در تاريخ فراوان است . پيروزيهاي مغولان در اين زمينه بهترين نمونه است. آنها در قرن سيزدهم تقريباّ تمام مناطق آسيا را به تسخير خود درآوردند؛ اما از آنجا كه به دنبال لشگركشيهاي خود اقدام به ايجاد موسسات فرهنگي ننمودند،در مدت كوتاهي در فرهنگ بومي مردم آن مناطق هضم شدند. تركها پس از فتح آناتولي بنيادهاي مختلف فرهنگي را ايجاد نموده و اقدام به فعالينهاي وسيع فرهنگي كردند. حتي امروزه نيز آثار تاريخي متعددي كه مربوط به شهرها و مراكز سكونتي دوران سلجوقيان ، موجود مي باشد. به دليل وجود همين موسسات بنيادي فرهنگي است كه تركهاي فاتح در آناتولي از بين نرفته،بلكه آنجا را وطن خود نموده اند.به اين ترتيب است كه سير ترك و مسلمان شدن در آناتولي تحقق مي يابد.پس از فتوحات مذكور به واسطه همين موسسات پايه هاي تمدن تركي-اسلامي بنا نهاده مي شود.تشكيلات اخيان و باجيان كه شاخه زنان آن محسوب مي شد،در دوره مذكور به وجود آمد.اين تشكيلات در راس گروههايي قرار داشت كه مشغول فعاليتهاي اجتماعي،فرهنگي،تجاري و حتي سياسي بودند.

در آناتولي به ويژه در دوره سلجوقيان، زنان تركمن دوش به دوش مردان به زندگي و فعاليت مي پرداخته اند. يكي از عوامل ايجاد تشكيلات اخيان در دوران سلجوقيان آناتولي وضعيتي است كه از انتقال زندگي كوچ نشيني به يكجا نشيني حاصل گرديد.امروز نيز بي ترديد مهمترين شرط در گذار از زندگي كوچ نشيني به يكجا نشيني برخورداري از يك شغل مناسب است. در اجتماع آن روز اين تشكيلات اخيان بود كه موجبات انتقال مردم تركمن به شهر را فراهم مي كرد. زنان تركمن نيز اين عبور انتقالي را تحت پوشش تشكيلات باجيان در كنار اخيان انجام دادند. نتيجه اينكه تشكيلات باجيان در ادامه ورود زنان و دختران تركمن به زندگي شهري به شكلي طبيعي تاسيس شده است. طراح اين امر نيز اخي اورن و استادش شيخ اوحدالدين كرماني(پدر فاطمه باجي) بوده است.

 مغولان پس از اشغال آناتولي با تركمنان و اخيان كه در مقابل حكومت آنان ايستادگي مي كردند به مبارزه پرداخته و در مناطق متعددي قتل عام هاي فراواني كردند. اخيان و باجيان در سراسر آناتولي تحت تعقيب قرار گرفتند. اموال و كارگاههاي آنان مصادره شد. همين موضوع باعث گرديد اخيان و باجيان به مناطق دوردست و دورافتاده اي كه از ستم مغولها فاصله زيادي داشت، مهاجرت كنند.

يكي ازعرصه هاي فعاليت باجيان،نظامي است.مغولها در سال 640(1243)قيصريه را به محاصره خود درآوردند. در آن زمان زنان عصر تشكيلات باجيان عملاّ به دفاع از شهر پرداخته و به عنوان تشكيلات وارد جنگ شدند.

يكي ديگر از فعاليتهاي شناخته شده باجيان رسيدگي به امور مهمانان زوايا و خانقاه هاي اخيان مي باشد . يكي از عوامل ظهور تشكيلات اخيان مهاجرت هاي دسته جمعي گروههاي انساني به آناتولي بود.اخيان درصدد چاره جويي براي مشكلات بوجود آمده آنان بودند.مهاجرتهاي مذكور سير ترويج اسلام در آناتولي را تسريع مي كرد.لازم بود با كساني كه جديدا به آناتولي مي آمدند خوش رفتاري شده ، و با مهمان نوازي از آنها موجبات انس و عادتشان با محيط جديد فراهم گردد. خانقاه هاي اخيان از ابتدا چنين وظيفه اي را انجام دادند. باجيان تامين خورد و خوراك و جا و مكان آناني كه در خانقاه ها سكني مي گزيدند، را برعهده داشتند.

«ابن بطوطه» جهانگرد كه شاهد مهمان نوازي اخيان در بسياري از شهرهاي آناتولي بوده
است از خدمات، برخوردها و پذيرايي زنان تركمن با ستايش و تقدير ياد مي كند. زنان تركمني كه به اهداف تشكيلات باجيان عميقا اعتقاد داشتند درخانقاه ها و مسافرخانه هايي كه ابن بطوطه از آن ياد مي كند مشغول رسيدگي به خوراك و مسكن ميهمانان بوده اند.

علاوه بر اينها باجيان به كار ريسندگي و بافندگي نيز مشغول بوده اند و در كارگاههاي باجيان به جز قالي و گليم بافي،صنايع مربوط به البسه مانند كلاه و نيز لباسهاي رسمي نظاميان عثماني (در دوره تاسيس) توليد مي شده است.