بنیاد مختومقلی فراغی

اين گفته‌هاي استاد نياز‌محمد نيازي، استاد مسلم فرش تركمن است كه سال‌هاي متمادي بر روي طراحي فرش تركمن كاركرده و موفق به احياي آن شده است.

هر علاقه‌مند به هنر فرش و طراحي آن مي‌داند فرش تركمن سرشار از نقش‌هاي بسيار و متنوعي است كه هريك نياز به خوانده شدن دارند و در اين ميان استاد نياز محمد نيازي طراح، بافنده، توليد‌كننده و احياگر فرش تركمن بخش عمده‌اي از عمر و فعاليت خود را صرف بازشناساندن و باز‌توليد اين نوع فرش اصيل كرده است.

نيازي مي‌گويد: «50 سال شبانه‌روز زحمت كشيدم تا بفهمم اين نقش پايه‌ها چه مي‌خواهند بگويند و از چه تاريخي ابداع شدند و از چه زمان بين مردم آمدند و در نهايت متوجه شدم كه 4 هزار سال قبل از ميلاد (6 هزار سال پيش) اين نقش‌مايه‌ها بين تركمن‌ها ابداع شده و از آنجا سرچشمه گرفته و به جهان معرفي شده است.

 فرش تركمن تنها فرشي است كه در خودش نقش خاصي براي خود دارد و داراي درك و معناي عميقي است كه مستلزم وقت و زمان است تا انسان آن را بفهمد؛ اينكه چرا به اين شكل درآمده و چه مفهومي دارد براي خود يك مسئله است؛ مسئله‌اي كه امروز توانسته‌ايم آن را حل كنيم.

در واقع امروز مي‌توانيم فرش تركمن را بخوانيم و بدانيم به كدام طايفه تعلق دارد و اين را كي و كدام طايفه شروع كرده و پي برده كه فرش تركمن را ماندگار كند.» پير فرش‌بافي تركمن منشأ نقشه‌هاي فرش تركمن را ذهني مي‌داند؛ به اين معنا كه فرش تركمن براساس انديشه ذهني بافته مي‌شود و هنر تقليدي نيست. به اعتقاد استاد نيازي اين نوع فرش‌، به‌طور انتزاعي، هندسي و ذهني بافته شده است.

 مادر فرشباف تركمن روي انديشه خودش 811 نقش‌پايه آفريده كه اين تعداد زيادي است و ما تمام اينها را مديون مادران خود هستيم كه اين گنجينه گرانقدر را براي ما به يادگار گذاشته‌اند. نقش «مارگل» از نگاه استاد نيازي مهمترين و متداولترين نقش فرش تركمن محسوب مي‌شود كه در اكثر فرش‌ها اين نقش به چشم مي‌خورد. اينكه چرا اين نقش را بيشتر به‌كار مي‌برده‌اند، پرسشي مهم است.

استاد فرش تركمن در اين‌باره مي‌گويد: «بنابر روايتي، ورود نقش‌هاي انتزاعي را از زماني مي‌دانند كه اسلام به آسياي مركزي مي‌آيد و طراحي و نقش‌كردن انسان و حيوان را منع مي‌كند. مادر تركمن جاي پاي شتر را بافته و اين پخي جاي پاي شتر است و به اين طريق كارش را بافته و خودش را هم راضي كرده است.»

اين هنرمند درباره رنگ‌هاي غالب فرش تركمن نيز چنين مي‌گويد: «رنگ غالب فرش تركمن قرمز و لاكي است. اكثر فرش‌ها به اين رنگ است و رنگ كرم و رنگ ديگري نداريم. اين مسئله از يك حكايت كهن سرچشمه مي‌گيرد كه ممكن است واقعيت يا افسانه باشد. گفته مي‌شود شاهزاده خانمي عاشق چوپاني مي‌شود و پدر شاهزاده كه برايشان اين مسئله گران است، مخالفت مي‌كند و دخترش اصرار مي‌كند.

 پدرش او را بالاي قصري برده و به‌عنوان زنداني نگاه مي‌دارد و قراولي هم پيش او مي‌گذارد. بين اين دختر و اين چوپان پرنده‌اي واسطه بوده كه مثلا پشم مي‌آورده و به دختر مي‌داده و آن‌هم چيز سفيدي بدون نقش مي‌بافته.

 پدر شاهزاده دستور مي‌دهد اگر بار ديگر پرنده آمد او را بكشند. پرنده وقتي پشمي را كه چوپان براي دختر فرستاده مي‌آورد با تير كمان او را مي‌زنند. تير به دختر اصابت كرده و خوني كه از قلب شاهزاده جاري مي‌شود، رنگ قالي تركمن مي‌شود. بنابر روايتي ديگر اين رنگ از طلوع و غروب آفتاب گرفته شده است.»

پدر فرش تركمن از تحقيق 3 جلدي خود كه به‌زودي چاپ خواهد شد خبر مي‌دهد و مي‌گويد: «ماحصل تمام عمرم در 3 جلد كتاب جمع‌آوري شده كه به‌زودي انتشار خواهد يافت. در اين مجموعه تمام نقش‌مايه‌ها را يك به يك اسم برده و ذكر كرده‌ام. مطمئن باشيد اگر اين زحمات كشيده نمي‌شد، هنر اصيل تركمن‌ها از بين مي‌رفت.»

فعاليت‌ها و تحقيقات استاد نيازمحمد نيازي بر روي فرش تركمن، بر همگان روشن مي‌كند كه اين فرش، نگين برجسته‌اي است هم بر تارك اين قوم و طايفه و هم بر تارك هنر ايران و نام استاد نيازي هم برلياني است بر تارك اين فرش.

شايد هيچ منطقه‌اي به اندازه تركمن بيان سمبليك و نمادين نداشته باشد. گفتني است به تازگي از خدمات و مقام هنري و شخصيتي استاد نيازي توسط فرهنگستان هنر جمهوري اسلامي ايران نيز تجليل و تقدير به‌عمل آمد.

توضیح:منبع اصلی خبر همشهری آنلاین مورخه۱/۲/۱۳۸۸ است و از سایت شرکت سهامی فرش ایران اخذ شد. محمد قجقی