نهمين نشست علمي تخصصي گروه تاريخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، با هدف معرفي مراکز تحقيقات تاريخي ترکيه برگزار شد.
سخنران اين نشست سرکارخانم اسراء دوغان بود که ضمن ابراز خرسندي از سومين حضور خود در بين انديشمندان حوزه تاريخ، ترک‏ها را در قبل و بعد از اسلام مورد بررسي قرار داد و گفت: تاريخ ترک‏ها يک تاريخ جغرافيايي نيست که به يکجا منحصر شود بلکه اين تاريخ يک تاريخ نژادي است و آنرا ره هاي کوچ مشخص مي‏سازد. يک دسته از ترک‏ها از راه آذربايجان و ايران به آناتولي رفته و دولت سلجوقي و سپس دولت عثماني را تشکيل دادند؛ دسته دوم از شمال درياي خزر و درياي سياه به بالکان رفته و در آنجا از بين رفتند و دسته سوم که به جايي کوچ نکردند مانند قرقيزها، ازبک‏ها، تاتارها، ترکمن‏ها و ... دولت‏هاي بزرگي را تأسيس کردند.
وي افزود: به تاريخ ترک‏هاي قبل از اسلام چندان اهميتي داده نشده است. در قرن 13 شرق‏شناسان به چين رفته و منابع چيني را به زبان خود ترجمه کرده و روي آن کار کردند و عثماني‏ها پس از آن‏ها اين کار را انجام دادند. در سال 1864 ميلادي ابوالغازي بهادرخان، کتابي به نام شجره آثار ترک را ترجمه کرد؛ عثماني‌ها با اين کار مي‏خواستند بگويند که تاريخ ترک‏ها با عثماني شروع شده است.
سخنران اين نشست در ادامه نوشته شدن تاريخ‏هاي سياسي به جاي تاريخ‏هاي علمي و فرهنگي در دوره عثماني را يک بيماري شرقي دانسته و افزود: سلجوقيان ترک‏هايي را که از آسياي ميانه مهاجرت کرده بودند به محدوده بيزانس فرستادند و همين ترک‏ها سلجوقيان آناتولي را ايجاد کردند. ما در اين زمان‏ها با منابع ارمني، بيزانسي و سرياني روبرو هستيم که بيشتر آن‏ها را مؤسسه تاريخ ترک ترجمه کرده که براي ما و ايرانيان بسيار مهم است؛ چرا که سلجوقيان آناتولي بازمانده سلجوقيان ايران مي‏باشند و منابع آن دوره بايد به زبان فارسي هم ترجمه شود.
خانم دوغان در بخش ديگري از سخنان خود کتاب «عتبة‏الحقايق»، که يک متن اخلاقي است و کتاب «ديوان لغات ترک» را که براي آشنايي عرب‏ها با زبان ترکي نوشته شده، از آثار مهم تاريخ ترک برشمرده و گفت: بعد از دوره سلجوقيان آناتولي دوره بيليک‏ها است و آناتولي به طور کلي در دست ترک‏هاست؛ چرا که بيزانسي‏ها از آنجا کوچ کردند و افراد باقي‏مانده از طريق طريقت‏هاي ديني مثل مولويه و اوهابيه مسلمان شدند. در اين زمان متن‏هاي زيادي چاپ شد که نشان مي‏دهد ترک‏ها از ايران آمدند؛ اين متن‏ها بايد به زبان فارسي چاپ شود.
در مورد تاريخ عثماني، هم از نظر تاريخ و هم از نظر مسائل سياسي و اجتماعي کتاب‏هاي زيادي چاپ شده ولي در مورد ارتباط عثماني با ايران و هند و آسياي ميانه کم کار شده است. البته اکنون «مؤسسه تاريخ ترک» و «مؤسسه زبان ترک» ايجاد شده که در مورد تاريخ ترک‏ها به صورت علمي کار مي‏کنند.
وي در ادامه با تقسيم مؤسسه هاي ترکيه به دولتي و آزاد افزود: اولين مؤسسه، مؤسسه تاريخ ترک است که در سال 1935 ميلادي از طرف آتاتورک تأسيس شد و تاکنون 34 کنگره بين المللي برگزار نموده است و تنها مؤسسه اي است که در جمعيت آکادمي بين المللي عضو است. اين مؤسسه، 3 مجله مهم را چاپ مي‏کند و صاحب بزرگترين کتابخانه ترکيه مي‏باشد. هم‏چنين با 53 کشور ارتباط داشته و منابع اصلي و شروح آن‏ها را چاپ مي‏کند.
مؤسسه دوم، «مؤسسه وزارت اسناد» است که در آنکارا و استانبول شعبه دارد و درباره اسناد امروز ترکيه و عثماني کار مي‏کند. اين مؤسسه، کتاب‏هايي را به زبان‏هاي مختلف چاپ کرده و براي کشورهايي که قبلاً زير نظر دولت عثماني بودند مي‏فرستد. در مورد فرمان‏هاي دوره عثماني و دفاتر محاسبه نيز انتشاراتي داشته است.
مؤسسه سوم، «مؤسسه تاريخ زبان» است که از طرف آتاتورک در سال 1932 تأسيس شد و 3 مجله مهم دارد: زبان ترکي ادبيات و زبان دنياي ترکي و سالنامه تحقيقات زبان ترکي. در مورد تاريخ زبان ترکي و ارتباط آن با لهجه هاي ديگر آثاري را منتشر مي‏کند و هر سال کنفرانس بين المللي داشته و بيشتر لغت‏نامه هاي مختلف را چاپ مي‏کند.
مؤسسه چهارم «مرکز فرهنگي آتاتورک» است که در سال 1985 تأسيس شده و اداره آن بر عهده وزارت فرهنگ مي‏باشد. در مورد ادبيات و تاريخ در کشورهاي ترک زبان پروژه هايي را انجام داده و در مورد تاريخ و تاريخ‏نگاري نيز آثاري را منتشر کرده است.
اما در مورد انتشارات دولتي مي‏توان به اين مورد اشاره کرد: 1. انتشارات وزارت فرهنگ که در سال 1920 تأسيس شده و با همه کتابخانه هاي دولتي و آزاد ارتباط دارد. بيشتر روي نسخ خطي کار مي‏کند و مهم‏ترين اثر آن فهرست نسخ خطي است که اکنون به 50 جلد رسيده است؛ 2. انتشارات وزارت علوم که کتاب‏هايي را با موضوع تاريخ دنيا و عثماني تنظيمات و سياست‏نامه ‏هاي مختلف چاپ مي‏کند؛ 3. انتشارات امور ديني (انتشارات ديانت) که 4 مجله دارد و بيشتر کتاب‏هاي تاريخ اسلام و در مورد اسلام را به شش زبان چاپ مي‏کند؛ 4. مؤسسه پشتيباني دولتي؛ که 2 مؤسسه دارد و يکي از آن‏ها بخشي از سازمان کنفرانس اسلامي است. در سال 1980 تأسيس شده و تاکنون 43 کنگره بين المللي را برگزار کرده است و پروژه هاي بازسازي را در کشورهايي که قبلاً زير نظر عثماني بودند پشتيباني مي‏کند. هم‏چنين کتابخانه هاي با 60 هزار کتاب و به 54 زبان در اختيار دارد؛ 5. مؤسسه ايشام (مرکز تحقيقات اسلامي) که در سال 1988 تأسيس شده و مربوط به امور ديانت است. دايرة‏المعارف اسلام توسط اين مؤسسه منتشر شده که اکنون به 28 جلد رسيده است و مجله اي به نام تحقيقات اسلامي منتشر مي‏کند که معمولاً در هر شماره يک مقاله در مورد شيعه در آن وجود دارد.
سرکار خانم دوغان در پايان سخنان خود موضوع‏هاي سينما، سفر، انقلاب اسلامي، ارامنه ايران، مذهب و دولت در ايران، شريعت و مدرنيته و مسئله هسته اي ايران را از مهمترين موضوعاتي دانست که در مورد آن‏ها در ترکيه کتاب چاپ مي‏شود.

 منبع : سایت انجمن ایرانی تاریخ اسلام