تمامی این تحولات و دگرگونی مناسبات ایران و جهان موجب تغییر در اندیشه و تفکر تمامی اقشار مردم به ویژه ایرانیان شد و به تبع آن هنرنیز دچار تحولات بسیار قرار گرفت.
به دلیل اهمیت و جایگاه نقاشی و ویژگی های آثار خلق شده در این دوران است که سبکی با عنوان 'مکتب نقاشی قاجار' دراین هنر شکل گرفت.
دراین دوره ایران شاهد تحولات بسیار و همچنین مناسبات هنری گوناگونی روبرو شد و تغییر حامیان هنر،به پایان رسیدن عصر حمایت های وسیع هنر از سوی دربار ایران،شکل گیری آکادمی و مراکز رسمی آموزش هنر و پدید آمدن مجموعه ای از هنرها همچون تعزیه،نقاشی های قهوه خانه ای از جمله این موارد است.
از سوی دیگر نخستین مدرسه نقاشی دولتی که به صورت رایگان به آموزش هنر نقاشی به شیوه جدید می پرداخت،در دوره قاجاریه و به همت 'صنیع­الملک' تاسیس شد.البته پیش از آن 'دارالفنون' امکان آشنایی ایرانیان را با هنر نقاشی فراهم آورده بود.
شکل گیری این مدرسه و اعزام علاقمندان به هنر نقاشی به کشورهای اروپایی از دیگر دلایل رونق و توسعه هنر نقاشی در ایران آن روزگار شد.
' آندره گدار' مولف تاریخ هنر ایران، درباره نقاشی ایران در دوران قاجار گفته: در طول قرن نوزدهم شیوه تصویر و شبیه سازی- پرتره ‏‎(portrait)‎‏ همچنین علاقه به مناظر و مظاهر طبیعت در هنر نقاشی ایران به وضوح تمام گسترش یافت و 'ابوالحسن غفاری' که در اواسط آن قرن معروف بود از این نوع، تابلوها و تصاویر فراوان کشیده است.
نخستین نکته­ای که در بررسی نقاشی دوره قاجار به چشم می­خورد، کثرت پرده­های رنگ و روغن به اندازه به نسبت بزرگ است؛ استفاده از رنگ و روغن یک قرن بعد از صفویه در ایران رواج پیدا کرد. بیشترین تصاویر این پرده­ها، مربوط به چهره 'فتحعلی شاه' بود که خود دوستدار هنر و هنرمندان و البته شیفته خود بود.
در نقاشی های دوره قاجار مضامین متعددی به کار رفته ولی سه مضمون'حماسه- سیاسی'،'احساسی' و 'مذهبی' از شاخص ترین موارد آثار این دوره است که زمینه های نوینی برای تصویرگری فراهم کرد.
نقاشی هایی با مضامین احساسی تصاویر پرندگان و مرغان،گل ها و مناظر چشم نواز را شامل می شدند.هنرمندان این دوره با به کار گیری مضامین سیاسی در هنرنقاشی تلاش می کردند قدرت و شکوه حاکم را به رخ بکشند و برای این منظور از شبیه سازی تصویرپردازی های نقش برجسته های دوره ساسانی استفاده می کردند.
نقاشان دوره قاجار در به تصویرکشیدن مضامین مذهبی نیز بسیار گسترده عمل کردند و در میان آثار این دوره می توان نقاشی هایی با موضوعات حماسه عاشورا،شهدای شیعه و آداب و رسوم سوگواری و تعزیه را مشاهده کرد.
از دیگر مضامین رایج در نقاشی این دوره،شکل گیری 'چهرنگاری' از پادشاهان قاجار،
شاهزادگان،اعضای نخبگان سیاسی نظیر وزیران،حاکمان و اعضای طبقه تجار بود که اغلب این تصاویر در حالت نشسته روی صندلی، ایستاده تمام قد، دو زانو در حالت نشسته یا تکیه داده به پشتی ترسیم می شدند .در این چهره پردازی­ها پرداختن به جزئیات چهره و نیز توصیف شخصیت در درجه اول اهمیت قرار داشت.
از جمله نوآوری های نقاشی این دوره پیدایش دورنماسازی (پرسپکتیو) است که پیش از آن در نقاشی کلاسیک ایران (مینیاتور) وجود نداشت و نتیجه تاثیر نقاشی اروپایی است.
رونق و رواج نقاشی روی شیشه نیز در حد فاصل صفویه و قاجار شکل گرفت.این نقاشی ها ابتدا با گل و مرغ و مضامین دینی شروع شد و بعدها به تقلید از هنر فرنگی،از این آثار برای تزیین شیشه­های ساختمان­های اشرافی و به سفارش این طبقه به کار برده شد.
اما از همه این موارد مهم تر،تاثیر قصه ها و داستان های شاهنامه را نباید در شکل گیری مکتب نقاشی قاجاری نادیده گرفت.نقاشان قهوه خانه ای توانستند شگفتی های پلهوانان حماسه ملی را در قالب طرح و رنگ جای دهند و به تصویر کشیدن روح پهلوانی به شیوه و سلیقه فردوسی بپردازند.
نقاشی قاجار را باید در بست تحولات تاریخی مورد بررسی قرار داد.تحولاتی که در آن ریشه های ملی و مذهبی و اندیشه های مدرن نیز دیده می شود.
استاد کمال الملک ،حسین بهزاد،صنیع الملک و میرزا حسین اصفهانی از مشهورترین چهره های شناخته شده این دوران هستد که آثار ماندگاری خلق کرده اند.
اهمیت نقاشی دوره قاجار،ویژگی های موضوعی و کاربردی این مکتب و آثار ارزشمند اساتید این رشته ،باعث شکل گیری مکتبی با عنوان نقاشی قاجاری در دنیای بوم و رنگ شد.
گردآوری از: هدی یوسف زاده