بنیاد مختومقلی فراغی

اتا نظربرزين، با بيان اينكه ملت ها به شاعران، نويسندگان و نخبگان فرهنگي هنري خود، ميبالند و ارزش ويژه اي قائل ميشوند، اظهار داشت:محققين و صاحب نظران درباره شاعر ، نويسنده ويا اهل علم ،بدون دخالت احساس و از روي تحقيق و كنكاش نظر ميدهند سامئو لوويچ محقق و شرق شناس روس در باره دولت محمد آزادي چنين اظهار نظر كرده است : من اكثر شاعران ،نويسندگان واهالي فرهنگ و هنر تركمن را ميشناسم ،اشعار ،مطالب واثارشان را مطالعه كرده ام. در بين انها ، نخبه ترين و با علم ترينشان دولت محمد ازادي است .

اين كارشناس فرهنگ و ادب تركمن، در تشريح وقايع مرتبط به سالهاي پيش و پس از قرن 18 ،گفت :دولت محمد آزادي (قري ملا)اوايل قرن 18 ميزيسته است در اين سالها تركمن ها براي رهايي از سلطه صفويان به ازبكها، پناه ميبرند اين امر برابر بود با حاكميت ازبكها بر فرهنگ و ادب تركمن و يا به عبارتي فرهنگ و ادب تركمن تحت تاثير فرهنگ ازبك قرار گرفته بود . به خاطر اين موضوع تا قرن 18 آثار شاعران و نويسندگان تركمن به زبان جغتايي نوشته و نشر پيدا ميكرد .

اين فعال عرصه فرهنگ و ادب تركمن سپس براي آشنايي بيشتر مخاطبان ،تحصيلات و علم آموزي دولت محمد آزادي را مورد توجه قرار داد و خاطر نشان كرد :مختومقلي يوناچي پدر دولت محمد ازادي توجه ويژه اي به تحصيل وي مبذول ميداشت و از اينكه نتوانسته بود مدارج عالي تحصيل زمانه ي خود را طي نمايد دلتنگ بود ،آمال و آرزوهاي خود را نزد فرزندش دولت محمد جستجو ميكرد او پس از ختم تحصيل نزد ملا نياز صالح، فرزندش دولت محمد را به مراكز علوم مختلف زمانه اش خيوه و بخارا ميفرستد .
دولت محمد آزادي 10 سال در مراكز علمي خيوه بخارا تحصيل ميكند اين با ر وي علاوه بر علوم ديني ،ساير علوم بخصوص ادبيات و زبانهاي عرب ،پارسي وجغتايي را نيز بصورت كامل مي آموزد و براي خدمت به مردم به زادگاهش بازميگردد .
اتا نظر سپس شخصيت و ويژگيهاي دولت محمد آزادي را در 4 بخش مورد بررسي قرار ميدهد.
1- مختومقلي يوناچي پدر دولت محمد آزادي ، به خاطر خدماتي كه به مردمش عرضه ميكرد ، محبوب مردم بود علاوه بر ساخت ابزار مربوط به اسب و اسب سواري ،به عنوان طبيب شفا بخش دردهاي مردم و از محبوبيت زيادي برخوردار بود با در نظر گرفتن اين موضوع فرزند چنين كسي عالم و آشنا به علوم مختلف و محبوبيتش بين مردم از پدر نيز بيشتر همچنين آگاه به مسائل و مشكلات مردم بود و در بين مردم به عنوان يك رهبر مطرح و از جايگاه والايي برخورداربود.

2- دولت محمد آزادي علاوه بر محبوبيتش نزد مردم ،به عنوان رهبر ديني نيز از جايگاه خاصي برخوردار بود زيرا مسائل ديني و مذهبي با بهره گيري از كتب مختلف و آگاهيها واشرافي كه بر اين امرداشت ،حل ميكرد.
3- رهبري جامعه و اجتماع از ديگر ويژگيهاي دولت محمد آزادي بود او علاوه بر نقش رهبري كه در بين گركز ها داشت ،در بين ساير طوايف گوگلان نيز به عنوان رهبر جامعه در حل وفصل مسائل و مشكلات مردم كوشا بود حتي احمد شاه دراني كه در افغانستان درصدد تحكيم پايه هاي حكومتش بود، به خوانين ،رهبران و افراد شاخص تركمن نامه نگاشته طلب مشورت وكمك ميكند كه يكي از اين افراد بخاطر جايگاهي كه بين مردمش داشت، دولت محمد آزادي بود.
4- عالم و آگاه به ادبيات وآگاه و استاد در علوم ديني و اجتماعي از ديگربرتري ها و شاخصه هاي دولت محمدآزادي بود. وي علاوه بر اين، علم طريقت را نيز در خيوه آموخته و يكي از شاخه هاي اين علم يعني رساويه را بين مردم ترويچ مي كرد و بعدها به پير و مرشد اين علم بين مردم اشتهارو محبوبيت پيدا كرد، وابستگي به اين مسلك و عزت و احترام ناشي از آن تا امروزدربين نواده گان دولت محمدآزادي ادامه يافته است.




اين محقق فرهنگ و ادبيات تركمن در تشريح پاسخگوبودن دولت محمدآزادي به نيازهاي جامعه اظهار داشت: قري ملا براي اينكه به خواستها و مطالبات جامعه اش پاسخ دهد، به شاعري و نويسندگي نيز روي مي آورد بر اين اساس آثاري مشتمل بر 8 جلد كتاب از خود به يادگار گذاشته و درقالب اين كتابها، ديدگاهها، آمال و آرزوهاوهمچنين رهنمود هاي خودرا به حاكمان و پادشاهان بيان كرده است.از اين 8 اثر دولت محمدآزادي، 5 اثرشامل:وغظ آزادي، بهشت نامه، حكايات، غزليات و رباعي ها به چاپ رسيده و 3 كتاب : مختصرالوقايع، حكايت جابربن انصارشامل 6هزار بيت شعر و سراج العاجزين در قطع كتابهاي امروزي و در490 صفحه كه تاكنون به چاپ نرسيده اند.
وي پيرامون توانايي و قدرت دولت محمدآزادي(قري ملا) در تحرير و كتابت مختصرالوقايع، گفت: مختصر الوقايع از جمله 3 كتابي است كه تاكنون منتشر نشده است اين كتاب كه امروز نيز در برخي مدارس علوم ديني تدريس ميشود. شايد برخي بگويند، مختصرالوقايع را كه كسي ديگر نوشته است. در جهت روشن شدن اين مسئله، بيان چند نكته ضروري به نظر ميرسد. در زمان قديم كتابت و كتاب نويسي از يك اصل پيروي ميكرد، آنهم نوشتن شرح و تفسير برحواشي كتاب از سوي صاحب نظران، عالمان و نويسندگان بزرگ است. متون اوليه اين كتاب را طالع الشريعه نوشت و بعدها به قلم مختومقلي و به زبان عربي نوشته ميشود و دولت محمد آزادي نيزتفسير و شرح آنرا كه با 11 جلد كتاب برابري ميكند، مي نويسد. وي در اين تفسير نويسي به زبان تركمني اكتفا نكرده بلكه از زبانهاي مختلف شامل فارسي، تركي جغتايي و عربي، همچنين براي تفهيم مطالب از سروده هاي خود و حتي مولوي بهره ميگيرد. نسخه اصلي و دست نوشته كتاب مختصرالوقايع كه 75 سانتيمتر طول و 50 سانتيمترعرض دارد، وبه قلم مختومقلي و تفسيردولت محمدآزادي نوشته شده است، در حال حاضر در آرشيو نسخ خطي شهرعشق آباد(تركمنستان) نگهداري مي شود.
استاد اتانظربرزين در ادامه پيرامون سفرشادروان آتا ايشان محمدي از نوادگان مختومقلي فراغي به تركمنستان و چگونگي انتقال تصوير كتاب مختصرالوقايع اثر جاويدان دولت محمدآزادي به كشورمان، و صحافي آن، اظهار داشت: حضرت آتا ايشان در سفري كه به تركمنستان داشت، با رئيس جمهور وقت اين كشور صفر مراد نيازف ديداري داشته است. در اين ديدار، نيازف خطاب به آتا ايشان مي گويد، هر چي بخواهيد بعنوان رئيس جمهور تركمنستان، به شما هديه ميكنم، در عين حال سويچ يكدستگاه مرسدس بنز را به او ميدهد. اتا ايشان در پاسخ از نيازف تشكر كرده، مي گويد: كتاب مختصرالوقايع ما نزد شما نگهداري ميشود، من غير از اين كتاب چيز ديگري از شما نمي خواهم. نيازف نيزدر پاسخ، گفته است: به اصل كتاب شماره مركز نسخ خطي تركمنستان زده شده و امكان اينكه اصل كتاب از آرشيو بيرون برده شود، وجود ندارد اما بجاي آن كپي كتاب را بصورت شكيل و صحافي شده تقديم خواهيم كرد. در ايران ازتصوير كتاب مختصرالوقايع 11 جلد كتاب صحافي و جلد شده تهيه ميشود كه در كتابخانه مرحوم اتا ايشان محمدي در گركز جرگلان نگهداري ميشود.
اتانظربرزين در پاين با اشاره به خدمات دولت محمدآزادي و مختومقلي فراغي در رهايي بخشيدن زبان تركمني از نيستي و نابودي، گفت:دولت محمدآزادي با اثر وغظ آزادي خود، نخستين قدم هاي نجات زبان تركمني از تاثير و سلطه زبان جغتايي را، برداشت و مختومقلي فراغي نيز با آثار جاويدان خود زبان ادبي امروز را به يادگار گذاشته است.

برخي ويژه گيهاي تاريخي دولت محمدآزادي:
براي آشنايي بيشتر علاقمندان ، حاجي گلدي تاجي قره جه از جوانان علاقمند به تاريخ، با بهره گيري از مطالعات و تحقيقات خود، شرايط و ويژه گيهاي تاريخي، دوره زندگي دولت محمدآزادي را تشريح كرد.
وي گفت:در سال1729، در مهماندوست دامغان جنگ سختي بين نادر و افغانها درگرفت كه در اين جنگ نادرپيروز و افغانها با بجا گذاشتن عراده هاي توپ و آذوقه بسوي اصفهان گريخته اند. در ادامه اين درگيريها، جنگ ديگري بين نادر و افغانها در مورچه خورت اصفهان روي داد ه كه افغانها بار ديگر با تحمل شكست سختي اصفهان را رها كرد ه اند و اين شهر پس از 7 سال به دست نادر افتاد ه است. نادر براي يكسره كردن كار افغانها، براي بار سوم در زرقان فارس با آنها درگير و شكست سختي به آنان تحميل كرد ه و در نهايت افغانها را از ايران اخراج و تا هرات پيش رفته است.
اين محقق جوان در بخش ديگري ازمطالبش به موقعيت تركمنها پرداخته ادامه داد: نادر پس از فتح هرات در سال 1730، تصميم گرفت به تركمن ها حمله كند، تركمن ها نيز با آگاهي از نيت نادر به سمت خيوه عقب نشيني و در سال 1732 به سرزمين خود باز گشته و حمايت خود را از نادر اعلام كرده اند. نادر از تركمن ها 1000 جوان خواسته كه تا در جنگ با عثمانيها از آنها استفاده نمايد. اين موضوع با امتناع آنان رو به رو شده كه نادر نيز به سوي تركمن ها حمله كرده زنان و كودكان زيادي را به اسارت گرفته است. تركمن ها از اين اقدامات نادر و حكومتش كينه شديدي به دل گرفته بدنبال فرصتي براي انتقام گيري و ضربه زدن به نادر و حكومتش بودند.
حاجي گلدي تاجي قره جه ادامه داد: در سال 1739 كه نادربه جنگ در هندوستان مشغول بود، تركمن ها در حمله ازبكان به رهبري ايلبارس خان بر عليه حكومت نادر، با اوهمكاري كرده اند و اين بهانه اي شد تا نادر خانات آسياي ميانه را در سال 1740 متصرف شود. تركمن ها پس از سقوط صفويه تا جلگه گرگان پيش آمده اند. خان خيوه، ولي خان شيرغازي تركمن هاي مرو را غارت كرد و براي غارت تركمن هاي جنوب اترك نيز از نادر كمك گرفت.
وي همچنين گفت: در بخش ديگري از اين دوره تاريخي، تركمن ها به همراهي قاجارها و مازندراني ها، جنگ هاي خونيني بر عليه نادر شاه داشتند ولي عليقلي خان خواهرزاده نادر آنها را سركوب و مرو را فتح كرده است. نادر كه در شكل گيري تاريخ تركمن ها نقش عمده اي داشت، پس از يك دوره خونين كه شك و ترديد تمام وجودش را فرا گرفته بود، در سال 1747 شبانه در چادرش به قتل رسيد.

مطالب مرتبط با نشست 78 جمعيت فرهنگي هنري مختومقلي كلاله
=/ اجراي برنامه را نورياقدي زيارتي از شاعران متعهد منطقه به عهده داشت.
=/ قرائت سروده هاي شاخص شاعران كلاسيك به خصوص مختومقلي فراغي بوسيله كودكان و نوجوانان، به رسم معمول نشست هاي ماهانه جمعيت مختومقلي تبديل شده است، در اين جلسه نيزنوجوانان علاقمند به فرهنگ و ادب تركمن، تاج جمال دهدار، احسان آنه اي و ياسين آرام دهنه، قطعاتي از آثار مختومقلي را قرائت كردند.
= (يان باغشي) حاج احمد كشواد با همراهي ني نوازهنرمند تقي صوفي يوسفي نيا، با اجراي چند ترانه تركمني، حال و هواي خاصي به نشست78 بخشيد.
=/ شاعران مهمان، ايشان اتاسيد و آق محمد بدراق نژاد قطعاتي از سروده هاي خودرا قرائت كردند.
=/ كار فيلمبرداري نشست ها و مراسم مختلف جمعيت مختومقلي كلاله را ستار راهنما از هنرمندان علاقمند به فرهنگ و ادب تركمن به عهده دارد علاقمندان براي دريافت سي دي يا دي وي دي(CD-DVD) مربوط به مراسم و نشست هاي جمعيت مختومقلي، ميتوانند به كلاله: خيبان آزادي – نرسيده به آتش نشاني- عكاسي دايان مراجعه نمايند – تلفن(09119774484 – 01744243080)
=/ هفتاد ونهمين(79) نشست جمعيت فرهنگي هنري مختومقلي كلاله ساعت 17 روز جمعه 30 تير ماه 1391 در محل كتابخانه عمومي كلاله برگزار ميشود.

منبع: سایت جمعیت فرهنگی-هنری مختومقلی کلاله