بنیاد مختومقلی فراغی

کتاب العراضة فی الحکایة السلجوقیه از محمد بن محمد بن محمد بن نظام حسینی، از سادات عریضی یزد است که که آن را حوالی 710 یعنی به روزگار سلطان محمد خدابنده در تاریخ سلجوقیان نوشته است.

این کتاب همراه با تاریخ الجایتو و کتاب سمط العلی در یک مجلد در سال 752 کتابت شده و نسخه آن در ایاصوفیه برجای مانده است. دو نسخه دیگر نیز از آن وجود دارد که چاپ فعلی بر اساس آن سه نسخه است.

این کتاب یکبار در سال 1909 در لیدن و بار دیگر در سال 1326 ق در قاهره چاپ شده است. مصحح آن نسخه کارل سوسهایم بوده که بار اول با مقدمه آلمانی و بار دوم با مقدمه ترکی به چاپ رسیده است.
چاپ فعلی هم به لحاظ مقدمه و هم متن دقیق تر است.

کتاب گرچه دو سه قرن پس از سلجوقیان نوشته شده است اما به دلیل استفاده از منابع کهن، جزو منابع اصلی تاریخ سلجوقیان به شمار می رود.

طبعا زمان تألیف این اثر یعنی قرن هشتم، ایجاب می کرده است که متن بسیار دشوار و ادبی و با نثرمصنوع همراه باشد که چنین نیز هست. در عین حال متنی است اصیل و قابل استفاده در تاریخ سلجوقیان. 

ترتیب کتاب به صورت سنتی و بر اساس پادشاهان سلجوقی است و مؤلف تاریخ را از اواخر غزنویان آغاز کرده و با آخرین سلطان سلجوقی یعنی طغرل سوم خاتمه داده است.
و آخرین جمله کتاب شعری زیبا که برای همه دولتها عبرت است:

زان گونه که آمدند بیرون رفتند
نه هیچ ببردند و نه هیچ آوردند.

کاری که خانم میرشمسی پس از پایان متن (ص 156) انجام داده بازنویسی وقایع کتاب با تحریری نو است که آن را برای دانشجویان بیش از پیش قابل استفاده می کند. البته این کار در 24 صفحه صورت پذیرفته است. 

نموداری از سلاطین سلجوقی در ص 181 آمده و پس از آن تعلیقات یا یادداشتهای مصحح بر متن کتاب آغاز می شود. در پایان فهارس خوبی هم تنظیم شده و کتاب در ص 332 پایان یافته است.

 

توضیح: مطلب فوق از سایت  کتابخانه تخصصی تاریخ ایران و جهان اخذ شد . محمد قجقی