حأضیرکی واغتدا اؤزبگیستان س س ر عئلئم لار آکادِمِییاسی نئنگ گوٌندوُغارئ اؤوره نیش اینستوتئ نئنگ غوُل یازمالار فوُندوندا شدیله غوُل یازمالاردان سکیز سانی سی بار. اوُلار «دیوانئ ماغتئم غولی»، «غازالییاتئ ماغتئم غولی» ، «مثنه وییاتئ ماغتئم غولی» ، « أشغاری ماغتئم غولی» آدی بیلن ساقلانیار. بو غوُل یازمالار اؤزبِگیستانئنگ دوٌرلی رایوُن ـ لارئندان گِیترلیپ دیر ، اوُلارئنگ گؤچوٌرلنِ واغتئ 19ـ نجی عاصئرئنگ ایلکینجی یارئمئندا دِگیشلی دیر دیییلیپ خاساپ لانیار. شو غوُل یازمالاردا ، ماغتئم غولی نئنگ اثِرلِری بیلن بیرلیکده سِیدی نینگ، شابِندأنینگ کِمینأنینگ، اؤزبِک شاهئرلاری نوُوایی نئنگ، نئشاطی نئنگ، مونوسئ نگ، آغاخئنئنگ وه باشغالارئنگ غوُشغولارئندان هم ـ ده توٌرکمن دسسان لاری نئنگ بیرنأ چه سیندِن بؤلِک لر بار. شِیله هم ماغتئم غولی حاقئندا وه اوُنونگ «گؤزوٌم دوٌشدی»، «آلدئندا» ، « تارئخی بارادا روُوایات لاربار. بـو نوسغالارئنگ هممه سی اوُنگات ساقلانئپ دئر .
موندان باشغا ـ دا غوُل یازمالار فوُندوندا ماغتئم غولی نئنگ 1907 ـ نجی ئیلدا روس عالئمی ن . پ . اوُستروُیموُف طاراپئندان ایلکی «توٌرکوٌستان یرلی غازیاتئندا»، سوُنگ هم باری ـ یوُغی اللی اِکزِمپلیارتیراژ بیلن آیراتئن کیتاپ شِکلینده نشِیر ادیلنِ دیوانی ساقلانیار .
ماغتئم غولی نئنگ غوُل یازمالارئ نئنگ داشکِنت ده ساقلانیان نوسغالاری بیلن توٌرکمه نیستانداقئ بار بوُلان نوسغالارئ نئنگ آراسئندا بیرنأچه تاپاووت بار ، خاتدا کأبیر غوشغولاری نئنگ آیری ـ آیری سطیرلرِی اوٌیتگه شیگ رأک بوُلوپ، کأماخال بوُلسا غوُشغولارئنگ سانئ بیری ـ بیرینه دنِگ گِلمه یأر . مئثال اوٌچین ، ماغتئم غولی نئنگ دیوانی نئنگ داشکِنت نوسغالاری نئنگ کؤپوٌسی خوُرِزم اوُبلاستئندان تاپئلانی اوٌچین اوُلاردا اؤزبِک دیلی نینگ خوُرِزم شیوه سی نینگ آیراتئن لئق لارئنئ گؤرمِک بوُلیار .
شاهئرئنگ دؤره دیجی لیگینی عئلمی نوُقدای ناظاردان اؤورنِمِک ، اوُنونگ اثِرِله ری نینگ دوُلی آکادِمیکی یئغئندیسئنی چاپا تاییارلاماق اوٌچین بونوسغالارئنگ دِگِرلی أهمیه ته ایه بوُلیاندئغئ سِبأپلی اوُلارئنگ بیرنأچه سی نینگ ، فوُتوکوپییاسئی آلنئپ ، آشغابادا گِتیریلدی .
ماغتئم غولی نئنگ عؤمری ، دؤره دیجی لیگی وه اؤوره نیلشی تارئخی بارادا 19ـ نجی عاصئرئنگ آخئرئندا وه 20ـ نجی عاصئرئنگ باشلارئندا ادیلن، امما توٌرکمه نیستاندا بوُلمادئق ایش لرینگ بیرنأچه سی اؤز بِگیستان س س ر عئلئم لار آکادِمییاسی نئنگ گوٌندوُغاری اؤوره نیش اینستیتتوتئنئنگ غوُل یازمالار فوُندوندا جِمله نیپ دیر مئثال اوٌچین، باقجا سارای دا 1900 ـ نجی یئلدا نِشیر ادِیلِن «توٌرکوٌستان عولاماسی» آتلی کیتابئنگ «دیوانی بوُلان اینگ مشِهور شاهئرلار» دیه ن بؤلوٌمینده نوُوایی، لوطفی، کِمال خوجاندی، موخاممِت صالئخ، خوُسروُو دیهله وی وه شونگا منِگزِش گؤرنوٌکلی شاهرلارئنگ خاطارئندا ماغتئم غولی نئنگ هم آدی توتولیار ، اوُل حاقدا غئسغاچا ماغلومات بِریلیأر .
توٌرکمن شاهئرلارئنئنگ اِثرِله رینی، بیرینجی نوُبات دا هم ماغتئم غولی نئنگ دؤره دیجی لیگینی توُپلاماقدا وه اؤوره نمِک ده رِووُ لیوتسییادان اؤنگ اوُرنبورک شأهرینده اوُن بأش گوٌندِن بیر گِزِک چئقان « شورا» ژورنالی اپ ـ اسلی خئذمات ادیپ دیر . شو ژورنالئنگ 1913 ـ نجی یئلدا چئقان 12،13،14 ،15 ،16 ،17ـ نجی نوُمرِ لِرینده ماغتئم غولی نئنگ عؤمروٌنه وه دؤره دیجی لیگینه دگیشلی دؤرت بؤلوٌمِدن عئبارات اوللاقان ماقالا یرلِشدیریلیپ دیر. شو ماقالادا ایلکینجی گِزِک شاهئر ئنگ دؤره دیجی ـ لیگینی اؤورِنمک لیگینگ تارئخی بیان اِدیلیأر. ماقلاردا آیدئلشئنا گؤرا ، ماغتئم غولی نئنگ اینگ اولی کؤپ غوُشغولئ غوُل یازماسئنی خوُقانت شأهرینده موغاللئم بوُلوپ اشیلأن عاشئرالئ ظاهئروُف تاپئپ دئر . بو غوُلیازما ـ ندنگ اساسی آیراتئن لئغی اوُندا شأهئرئنگ هر بیر غوشغوسی نئنگ دؤره یش تارئخی حاقئندا دوُلی ماغلومات بریلیأن دیگیندِن عئبارات دئر. نِبسیمیز آعئرسا ـ دا ، شو غئمماتلئ غوُل یازما اؤزبِگیستانئنگ کیــتاب خانا لارئندان وه فوُندلارئندان تاپئلمادی اوُنونگ قازاندا یا ـ دا اوُرنبورک دا بار بوُلماغی چاق ادیلیأر .
شوُنگا گؤرأ ، ماغتئم غولی ـ پئراغی نئنگ یوٌبیلی یینه تاییارلئغی خاص گوٌیچ لِندیریپ، شاهئرئنگ باشغا یرلرده نِشیر ادیلن کیتاپ لاری نئنگ اِله سالماق اوغروندا أهلی تاغاللا لار اِدیلمه لی دیر ، دوُغان لئق رسپو پلیکا لارا یؤریته آدام لاری کوُماندیروُ وکا ایبه ریپ، شاهئر ئنگ غوُلیاز مالاری نئنگ دوُلی نوسغالارئنی، اوُل حاقدا بار بوُلان روُوایات لاری ، عومومان توٌرکمنِ اِدِه بیییاتئنا دلِگشیلی ماغلومات لاری توُپلاماق ایشینی گوٌیچ لِندیرمِک گِرِگ.
« سوُوِت توٌرکمه نیستانئ » ،

11 ـ ایولی ، 1959 ن ، 161