بنیاد مختومقلی فراغی

  نمای بیرونی ساختمان موزه ـ کتابخانه بریتانیا

موزه و کتابخانه بریتانیا. ( (British Museum Library یکی از معتبرترین موزه‌ها و کتابخانه‌های جهان در لندن با آثار بسیاری از تاریخ طبیعی و تمدن بشری در دوران‌های مختلف؛ از جمله آثار اسلامی از قرن دوم هجری و بعد. این مرکز در 1753 با مجموعه اهدایی "سر هانس سلون" طبیعی‌دان، شامل دستنوشته‌ها کتاب‌های چاپی و آثار باستانی رسما تأسیس شد و در 1759 با افزوده شدن مجموعه‌های دیگر برای استفاده همگانی گشایش یافت. این موزه با بیش از پنج میلیون بازدیدکننده در سال برخی از نفیس‌ترین آثار تاریخ تمدن بشری را در خود جای داده است. از جمله آثاری از آتن، مصر، سومر، (اور) آشور، چین و آثار هنر اسلامی.

این کتابخانه در سال 1972 بنا بر قانونی که در همان سال به تصویب رسید در کتابخانه بریتانیا که در واقع "کتابخانه ملی انگلیس" است، ادغام شد. کتابخانه موزه بریتانیا اکنون بخش نسخ خطی کتابخانه بریتانیا است؛ چرا که کتاب‌های دیگر آن به ساختمان جدید کتابخانه بریتانیا منتقل شده است. ساختمان موزه بریتانیا و کتابخانه آن در اواسط دهه 1800 پایان گرفت.  آنتونی پانتیسی که ابتدا مسوول کتب چاپی و سپس به ریاست کتابخانه منصوب شد، طرح سالن قرائت مدور آن را داد که شهرت بسیاری دارد، داد. این کتابخانه معظم در سال 1857 افتتاح شد.

بخش‌های مختلف موزه عبارتند از: نقاشی و تصویر، سکه و نشان (مدال)، آثار باستانی مصر و آسیای غربی و روم قرون وسطی و دوره های بعد، آثار باستانی شرقی، آثار پیش از تاریخ و رومی ـ بریتانیایی، آثار قوم شناختی. موزه بریتانیا به دلیل امکانات مالی اشیایی کمیاب و عتیقه را از سراسر دنیا جمع آوری کرده است. بسیاری از این آثار حاصل کاوش‌هایی است که در بعضی از آنها موزه مشارکت داشته است.

تالار مدور کتابخانه بریتانیا

موزه بریتانیا غنی‌ترین گنجینه‌های هنر اسلامی (از قرن دوم هجری به بعد) را در زمینه‌های گوناگون و از سرزمین‌های مختلف اسلامی گردآورده است؛ از جمله نامه‌ای به زبان عربی بر روی پارچه که احتمالا به اوایل قرن دوم تعلق دارد و نیز آثار کمیاب و کم نظیری از دوره عباسیان فاطمیان مصر (قرن چهارم و پنجم) ایوبیان شام (قرن ششم) و دوره‌های مختلف ایران و عثمانی در رشته های فلزکاری، سفال، بلور و کاشی. بخش سکه های این موزه نیز مجموعه تقریبا کاملی از ادوار مختلف اسلامی است. همچنین در این موزه آثار بسیار کهن از هنر ایران پیش از اسلام وجود دارد. مانند سفالینه های 3300 پیش از میلاد، مجموعه‌ای از ظروف سیمین و زرین احتمالا از گنجینه‌های معابد مغان از قرن ششم تا چهارم پیش ازمیلاد و استوانه فرمان کوروش کبیر. آثار عتیقه ایران پیش از اسلام درموزه بریتانیا بیشتر اشیایی است که در نتیجه کاوش‌های باستان‌شناسی به دست آمده اما آثار متعلق به پس از اسلام غالبا از مجموعه‌های شخصی و قدیمی جمع آوری شده وبه همین علت معرف ذوق شخصی انگلیسی‌هایی نظیر: برادران شرلی، سر جان ملکم و سر گور اوزلی است که به شرق سفر کرده اند. از هنرهای ایرانی اسلامی آثاری در دو رشته تصویر و تذهیب، کتب خطی و صنعت فرش و قالی بیش از نمونه‌های دیگر به چشم می‌خورد. برخی از آثار نفیس ایران پس از اسلام عبارتند از: "خمسة نظامی" که برای شاه طهماسب در تبریز تهیه شده است، اسطرلابی که برای سلطان حسین صفوی در 1133 ساخته شده، کلاهخود و زرهی به نام شاه عباس اول، سفال‌های لعابدار نیشابور و کاشی‌های عهد سلجوقی.

تالار ورودی موزه ـ کتابخانه بریتانیا

کتابخانه موزه بریتانیا تا 1352 ش /1973 بخشی از موزه بود. در این سال کتابخانه ملی امانی، کتابخانه ملی مرکزی و سازمان کتابشناسی ملی بریتانیا نیز به این کتابخانه پیوست و به نام "کتابخانه بریتانیا" با پانزده میلیون جلد کتاب به صورت یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های جهان درآمد. در مجموعه‌های مختلف این کتابخانه آثاری به بیشتر زبان‌های دنیا نگهداری می‌شود که فقط در مجموعه‌های شرقی به بیش از سیصد و پنجاه زبان کتاب موجود است.

نسخه خطی دیوان عطار نیشابوری در موزه ـ کتابخانه بریتانیا 

از قسمت‌های مهم کتابخانه بخش مجموعه های خاص مشتمل بر: نسخ خطی عربی، کتب شرقی و مجموعه کتابخانه دیوان هند (مجموعه های ایندیا آفیس)، نقشه، آثار موسیقی و تمبر است. بخش "کتب شرقی" و مجموعه دیوان هند مجموعه بزرگی از کتاب‌های چاپی و خطی نفیس اسلامی به زبان‌های مختلف است. این مجموعه اکنون دارای بیش از 000 40 نسخه خطی و 000 400 کتاب چاپی است. بخش عربی که از مهم‌ترین بخش‌هاست، دارای 000 6 نسخه خطی و 000 30 جلد کتاب چاپی و نمونه هایی از خط عربی و تذهیب است. احتمالا قدیم‌ترین قرآن موجود در اروپا نیز در این بخش قرار دارد. همچنین تصویرهایی از نسخه‌های منحصر به فرد عربی گردآوری شده است که منبع مهمی برای مطالعات عربی و اسلامی شمرده می‌شود. تعداد زیادی از اولین چاپ‌های کتاب‌های عربی نیز در کتابخانه نگهداری می‌شود. بخش فارسی شامل حدود 000 3 نسخه خطی و 000 10 کتاب چاپی است. کتب تاجیکی نیز در این بخش قرار دارد. تعدادی از کتاب‌های فارسی از مجموعه‌های خصوصی به تملک کتابخانه در آمده است.

تالار فعالیت آزاد موزه ـ کتابخانه بریتانیا

این کتابخانه همچنین دارای تعداد بسیاری از نگارگری‌های هنرمندان مسلمان و بویژه ایرانی است که قسمتی از آن‌ها در کتابخانه و بقیه در موزه نگهداری می‌شود. فهرست مفصلی از نگارگری‌های ایرانی (مشتمل بر 404 مجموعه) در 1356 ش /1977 تدوین شده که در واقع مکمل فهارس نسخ خطی فارسی پیشین این کتابخانه است. برای کتاب‌های عربی، فارسی، ترکی، بنگالی، اتیوپیایی، عبری، هندی گجراتی، پالی، سوری و سنسکریت این کتابخانه هم فهرست‌هایی تهیه شده است.

.British Library departmen of Manuscripts. Great Russel Street .London. WCIB 3DGFAX:+44 171 4127745

اکرم ارجح. دانشنامه جهان اسلام / پوری سلطانی. دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. فرهنگ معاصر