گردآورنده (فرهاد عطایی) در مقدمه کتاب می‌نویسد: دکتر یوسفی به تدریس و معلمی توجهی خاص داشت و آن را حرفه‌ای والا و ارجمند می‌دانست. او معتقد بود که لازمه کار تدریس عشق به کار و شاگردان است و آن‌ها را فرزندان خود تلقی کردن و با آن‌ها با صمیمیت و دلسوزی روبرو شدن. اما می‌گفت کار استاد تنها القای معلومات به دانشجویان نیست، استاد در حقیقت سازنده طرز تفکر و شخصیت شاگردان است.

این مایه از دلبستگی و توجه دکتر یوسفی به تدریس و پرورش دانشجویان، در شیوه تحقیق و نگارش او نیز آشکار است. از این روست که هر کدام از آثار یوسفی نموداری از دقت علمی، بررسی باریک بینانه منابع، جامعیت، زیبایی و رسایی سخن است. بی گمان آن‌چه او ضمن تدریس و آموزش به دانشجویان گفته است از همان باریک‌بینی و وسواس علمی تالیفاتش برخوردار است.

درس گفتارهایی که در این کتاب گردآوری شده، تنها شامل سرفصل‌هاست. این موضوعات تیتروار، در سه بخش فراهم آمده‌اند، منابع و روش تحقیق در ادبیات و فرهنگ، معرفی و نقد منابع و سرانجام تاریخ تصوف اسلامی.

در بخش آغازین به این موضوع پرداخته شده است که اساسا موضوع ادبیات چیست؟ یوسفی ادبیات را «حاصل برخورد انسان با مسایل زندگی، چگونگی تلقی و شیوه بیان آن دریافت‌ها» می‌داند و علاوه بر اشاره به مواد تحقیقی تاریخ ادبیات ایران، گریزی به چهره‌های ادبیات جهان نیز می‌زند. برشمردن نکته‌هایی که در روش تحقیق در تاریخ ادبیات باید در نظر گرفته شوند، از دیگر مباحثی است که یوسفی به دانشجویان تدریس می‌کرده است و اکنون رئوس آن‌ها در این کتاب آورده شده است.

این سر فصل‌ها اغلب بی‌هیچ توضیحی است. شاید سودمندی آن‌ها در این باشد که راهنمای خواننده جست‌وجوگری است که بخواهد دامنه آگاهی‌های خود را با نگریستن به منابع دیگر افزون‌تر کند. حتی به کار استادانی نیز می‌آید که بخواهند دانشجویانشان را با این مباحث آشنا کنند.

در بخش «معرفی و نقد منابع» ابتدا به منابع تاریخی پرداخته شده است. این مآخذ شامل تاریخ‌های عمومی، تاریخ‌های سلاطین و سلسله‌ها، تاریخ‌های محلی، یادداشت‌های روزانه، خاطرات و... است. نکته‌های درخور توجه‌ای که دکتر یوسفی اشاره‌وار یاد می‌کند آنقدر هست که انگیزه خواننده برای مطالعه بیشتر باشد. برای نمونه او می‌گوید که تاریخ‌های محلی در ادوار پیش از صفویه فراوان بوده است اما بعد از وحدت ملی ایران، از تعداد این دست کتاب‌ها به‌گونه آشکاری کاسته شده است.

به هر رو در این مقطع از کتاب، مهمترین منابع تاریخ ایران با توضیحاتی مختصر یاد شده است. همانند تاریخ طبری، الکامل فی‌التاریخ، مروج الذهب و... یوسفی یادآور می‌شود که منابع تاریخ و فرهنگ ایران در روزگار اسلام، دست کم تا زمان مغولان، بیشتر عربی است. حتی کهن‌ترین تاریخ عمومی نیز به زبان عربی نوشته شده است، هر چند نویسندگان آن‌ها اغلب ایرانی بوده‌اند.

در تواریخ عمومی به زبان فارسی، آن گونه که دکتر یوسفی اشاره کرده است، سرشاری و دقت تواریخ عمومی به زبان عربی را نمی‌توان یافت. این تواریخ فراوان‌اند و با نثری دشوار و متکلف نگاشته شده‌اند اما به هر حال از منابع مهم تاریخ ایران به‌شمار می‌روند.

پس از این یادآوری‌ها، دکتر یوسفی به معرفی کوتاه آن منابع پرداخته است. چه بسا اگر گردآورنده تقریرات یوسفی، کتاب‌های معرفی شده را بر اساس حروف الفبایی نقل می‌کرد، بهره‌گیری از آن ساده‌تر می‌بود.

تواریخ راجع به سلسله‌ها و امرا نیز بخش مهمی از کتاب‌های تاریخی را تشکیل می‌دهند. این دست از تاریخ‌ها شهرتی فراگیر دارند. همانند «تاریخ یمینی» عتبی که از آوازه بسیاری برخوردار است و از منابع مهم برای شناخت دولت غزنویان به‌شمار می‌رود. به همین گونه است «تاریخ بیهقی» یا «احسن التواریخ» حسن بیک وملو که درباره سلسله صفویه است.

کتاب‌های رجال و تذکره‌ها و وفیات مشاهیر نیز از نگاه تیزبین یوسفی پنهان نمانده است و درباره هر کدام از آن‌ها توضیحاتی راه‌گشا آورده است. کتب نقد ادبی هر دوره تاریخی و نتیجه‌گیری از مباحث کوتاه مطرح شده نیز از بخش‌های سودمند درس گفتارهای یوسفی است.

یوسفی می‌نویسد که جست‌وجو در این کتاب‌ها، معیار شعرشناسی و نقد را در هر کدام از دوره‌های تاریخی نشان می‌دهد. سپس، کم و بیش، همه کتاب‌هایی را که در این زمینه به‌جای مانده است، معرفی می‌کند. مانند حدائق السحر، قابوس‌نامه، چهار مقاله و... در ضمن خود نیز به نقد مختصر آن دوره‌های تاریخی می‌پردازد و اشاره می‌کند که برای مثال ادبیات در دوره صفویه دچار ضعف سخنوری، رواج لغات ترکی، طعن به عرفا و راه یافتن زبان و تعبیرات عامیانه در شعر بود.

مآخذ مربوط به تحقیق در ادیان و مذاهب و گزیده مراجع تاریخ تصوف اسلامی نیز از بخش‌های یادکردنی کتاب است. سپس جنبه‌های نظری و عملی عرفان برشمرده شده است و فرضیه‌های خاورشناسان درباره منشا اسلامی تصوف یادآور شده است. اشاره به سلسله‌های طریقتی پایان‌بخش مطالب کتاب است. در انتها نیز فهرست نام کتاب‌ها، رساله‌ها، مولفان و مترجمان آورده شده است تا استفاده از مندرجات کتاب آسان‌تر باشد.

«یادداشت‌های درس منابع و روش تحقیق در ادبیات و فرهنگ ایران و تاریخ تصوف اسلامی» تقریرات دکتر غلامحسین یوسفی، ادیب و پژوهشگر برجسته معاصر، است که توسط دکتر فرهاد عطایی (شاگرد یوسفی) گردآوری شده است. این کتاب را انتشارات سخن با شمارگان 2200 نسخه منتشر کرده است. کتاب یاد شده 210 صفحه دارد و با بهای 3900 تومان در دسترس علاقه‌مندان به مباحث تاریخ ادبیات ایران قرار گرفته است.

منبع:www.ketabnews.com