بنیاد مختومقلی فراغی

سپس به شرح گروه‌های نخستین تئاتر کمدی ایران و کمدی اخوان می‌پردازد و از "رفیع حالتی" نام می‌برد که تئاتر "جامعه باربد" را پایه می‌ریزد (1305) و هنرمندانی چون ملوک وزیری، چهره آزاد، لرتا، رضا کمال شهرزاد، حسن مقدم، ذبیح بهروز و نوشین با او همکاری می‌کنند همچنین از ارباب افلاطون شاهرخ بنیان‌گذار تئاتر نکیسا یاد می‌کند که هنرمندانی چون ظهیرالدینی، معز الدیوان فکری، علی اصغر گرمسیری، نصرت الله محتشم، ایران دفتری و نیکتاج صبری در آن نمایش اجرا می‌کنند.

در 1318 مدرسه تئاتر به همت نوشین و دریابیگی و فکری، شروع به کار می‌کند. محمد حجازی (مطیع الدوله) با نمایشنامه محمود آقا را وکیل کنید، رفیع حالتی با لمبک آب فروش، حسینقلی مستعان با شوهرهای مریم خانم، شجاع الدین شفا با کاندیدا، علی دریابیگی با امان از دست شوهرم، میرزاده عشقی با رستاخیز سلاطین ایران از جمله نمایشنامه‌نویسان این دوران‌اند. نویسنده سپس فهرستی از 33 نمایشنامه‌نویس با آثارشان به دست می‌دهد که مشهورترین آنان صادق هدایت با سه نمایشنامه پروین، دختر ساسان، افسانه آفرینش و مازیار، ذبیح الله بهروز با نمایشنامه جیجک علیشاه یا اوضاع دربار در چند سال پیش احمد محمودی با حاجی ریائی خان یا تارئوف شرقی، رضا کمال شهرزاد با حرم خلیفه هارون الرشید یا عزیز و عزیزه، ابوالقاسم لاهوتی با کاوه آهنگر، علی اصغر گرمسیری با لج و لجبازی‌اند.

در بخش دیگر نویسنده فهرست 236 نمایشنامه‌نویس و مترجم را با ذکر آثار آن‌ها به دست داده است. وی در پایان کتاب، متن کامل نمایشنامه های زیر را چاپ کرده است. تئاتر حکومت زمان خان، از پرنس میرزا ملکم خان ناظم الملک (ناظم الدوله)، بقال بازی در حضور _ که نویسنده اش شناخته نیست _‌، عروسی جناب میرزا از حاج محمد طاهر میرزا، حاجی ریائی خان یا تارتوف شرقی از احمد محمودی (کمال الوزاره) حکام قدیم – حکام جدید از مرتضی قلی فکری (مؤید الممالک) شیدوش و ناهید از ابوالحسن فروغی و عروسی حسین آقا از سید علیخان نصر.

ایرج زهری. فرهنگ آثار ایرانی اسلامی. سروش