سریک بای ماخامبتوف استاد تاریخ دانشگاه ملی فارابی قزاقستان گفت: «خطاطی پیوند تنگاتنگی با اسلام دارد و اسلام مانند سایر ادیان، در دوران اتحاد جماهیر شوروی سابق تحت پیگرد قرار می گرفت. در نتیجه، خطاطی بعنوان یک نوع هنر تقربیا در آن دوران محو شده بود.»

خطاطی هنر خوشنویسی است. این هنر با طراحی و تزئین صرف از این نظر تفاوت دارد که معنا را انتقال می دهد. در اسلام خطاطی بیشتر برای نسخه برداری از قران و تزیین مساجد و سایر بناها با آیات قران یا سایر آموزه های اسلامی مورد استفاده قرار می گرفت.

بایماخامبتوف افزود که احیای این هنر ناممکن می بود اگر اندک استادانی در استان ها مخفیانه این مهارت باستانی را به خانواده ها و همسایگانشان آموزش نمی دانند.

وی گفت: «دقیقا به لطف تعداد انگشت شماری از افراد که همه چیزشان را برای این هنر به خطر انداختند، خطاطی از این دوران دشوار جان بدر برد و اکنون در حال تولد دوباره در آسیای میانه است. سبک خطاطی امروز آسیای میانه هم برگرفته از کشورهای عربی است که این هنر در آنها هرگز نابود نشده بود.»

بهرام، خطاطی از دوشنبه، گفت که او خطاطی را در خانه آموخت، جایی که این هنر به جد پدربزرگش برمی گردد.

وی گفت: «برای من این هنر فقط بعنوان کاری برای اوقات بیکاری آغاز شد زیرا من کار دیگری داشتم. اما بتدریج خطاطی مهمترین حرفه زندگیم شد؛ این کار مرا آرام می کند و به من اجازه می دهد تا درباره ریشه هایمان تعمق کنم. تصادفا، اینکار درآمد خیلی خوبی هم دارد.»

بهرام گفت که او از ابزارهایی استفاده می کند که پدربزرگش به او هدیه داده بود.

وی گفت: «با داشتن این ابزار در دستهایم، خطاطی موضوعی مقدستر برایم می شود، زیرا این کار مرا قادر می سازد تا بچگی و درس های پدربزرگم را به یاد آورم. او یک حرفه ای واقعی بود؛ شما سطح بالایی که او داشت را در میان جوانان امروز پیدا نمی کنید.»

               خطاطی با اسلام پیوند دارد

تورسون کلدی بیکوف، یک نگارنده تاریخ هنر در موسسه دولتی هنر بیشکک، گفت که علاقه به خطاطی تا حدی با علاقه به اسلام پیوند دارد. کلدی بیکوف گفت: «علاقه جوانان به این هنر آشکار است و جای شگفتی ندارد، زیرا این هنر ما را به ریشه هایمان برمی گرداند. اشتیاقی برای برقراری تماس با دوران کهن وجود دارد، چیزی که ذهن جوانان را مجذوب خود می کند. افزون بر آن، خطاطی حرفه ای می تواند درآمد خوبی داشته باشد.»

قزاقستان یک یادگار یکتا از خطاطی اسلامی دارد: کوچکترین قرآن دنیا. لاپینا گفت که این قران 2.5 سانتیمتر در 2 سانتیمتر است و نگارش آن به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برمی گردد. خطاطان افغان به نوبه خود تصمیم گرفتند که بزرگترین قرآن دنیا را درست کنند. محمد صابر خدری پنج سال را بر روی این قران که اندازه اش 2.3 متر در 1.5 متر است، کار کرد.

بایماخامبتوف گفت که آسیای میانه شمار زیادی از یادبودهای تاریخی خطاطی دارد. «این یادبودهای تاریخی مورد علاقه بسیار گردشگران هستند. این برای کشور ما ارزشمند خواهد بود که بر روی استفاده از آنها در جهت جذب بیشتر توریست ها، بویژه از خاور میانه، تمرکز کند.»

            خطاطی در سرتاسر منطقه

بسیاری از مساجد با خطاطی های حک شده بر روی دیوارها، درها و مرقدهایشان تزئین شده اند.

این نوع هنر از منطقه به منطقه ای دیگر دارای تفاوت هایی است.

آناستازیا لاپینا، نگارنده تاریخ هنر قزاقستان، گفت: «آسیای میانه همواره یک محل تقاطع یگانه بوده است که در آن فرهنگ های مختلف با هم تلاقی و برخورد می کنند و چیز جدیدی ایجاد می کنند. به همین دلیل است که خطاطی اسلامی در منطقه ما با سبک کلاسیک عرب متفاوت است. خطاطی سنتی در (برخی کشورها) پیوندهای بسیار نزدیکی با معماری دارد، در حالی که خطاطان قزاق از طرح ها و الگوهای مردمی استفاده می کنند بنابراین هنر را غنی می سازند.»

کلدی بیکوف گفت که دوره های خطاطی در محل های مختلفی از جمله در برخی مساجد و دانشگاه ها، در دسترس هستند. کلدی بیکوف گفت: «هر منطقه ای از آسیای میانه خطاطی منحصر به فرد خود را دارد. چندین مدرسه خطاطی نسبتا خوب وجود دارند. علاقه جوانان به این هنر روز به روز بیشتر می شود.»

و خطاطان آسیای میانه تمایل دارند که همکاری نزدیکی با یکدیگر داشته باشند تا هنرشان را حفظ کنند. لاپینا گفت: «فقط در سال 2011، دو نمایشگاه بین المللی خطاطی در قزاقستان برگزار شد. این نمایشگاه ها عبارت بودند از هنر و قران و نمایشگاه خطاطی اسلامی که در آستانه برگزار شدند. آصار استادانی از بیش از 30 کشور در آنجا به نمایش گذاشته شدند.»

رقابت های دیگری هم در آسیای میانه برگزار می شود. لاپینا گفت: «نمایندگان مدارس خطاطی کلاسیک از مصر و کشورهای همسایه ما و نیز هیات هایی از ژاپن که دستی در خطاطی اسلامی داشتند، به این نمایشگاه ها آمدند.» 

نوشتۀ ماکسیم ینی سیف

منبع: آسیای میانه آنلاین