دیوان لغات الترک

        در سنه 1333 هجری( 1912م) وزارت معارف ترکیه کتابی  بنام  دیوان لغات الترک تالیف

         محمود کاشغری، از دانشمندان قرن یازدهم میلادی طبع و نشر نمود. کتاب مزبور از کتابخانۀ

        شخصی موسوم به علی امیر دیاربکری بدست آمد.

        پیدایش این کتاب از نعمت های غیر مترقّبه بوده و جزء مفاخر مهمّه عالم اسلامی بشمار میرود.

        یکی از غرایب آن کتاب تالیف آن بزبان عربی توسّط مولف ترک نژاد در قرن یازدهم میلادی

       میباشد.مطالب و مندرجات کتاب محمود بقدری مفید و سودمند اتّفاق افتاده که برای احاطۀ باحوال

      ترکها مطالعۀ کتاب مزبور کافی میباشد.اکنون قبل از آن که در موضوع کتاب تحقیقاتی نموده باشیم

      لازم است خونندگان را بموجبات تالیف آن آشنا کنیم.

      ارتباط اعراب و ترک از دیر زمانی شروع شده و بر طبق نظریه پارۀ محقّقین موقعی که قشون اعراب

     به تعاقب یزدگرد سوّم میشتافتند در تخارستان برای نخستین دفعه با ترکها ملاقات نمودند. البتّه این آشنائی

     و تصادم ناگهانی چندان موثّر و کاری نبوده است.

    همینکه عرب بر عجم مسلّط شد و ممالک ایران کاملآ بتصرّف مسلمانان در آمد امپراطوری اسلامی بسمت

   ترکستان ممتد  شد و ایالت  خراسان  ضمیمۀ  ممالک اسلامی  گردید. در زمان خلافت عثمان  قشون اسلامی

  تدریجآ بسمت آسیای وسطی عزیمت  نموده و با ترکها مواجه  شد. فتح اراضی ترک برای عرب ها ارزان و

  آسان نبود. مدّت پنجاه سال تمام در این قسمت زدو خورد مفصّلی دایر بود. بالاخره بر اثر جدّیت خلفای اموی

 و حسن تجهیزات سرداران نظامی اسلام  مانند  قتیبه نصر بن سیّار زیاد و غیره  کلّیِۀ  اراضی ترکستان غربی

 بدست مسلمانان افتاد. ترکان مغلوب  در نتیجۀ فشار اقتصادی یا در اثر تفوّق تعلیمات جدیده بزودی قبول اسلام

  نمودند. قبایل و اقوام عرب از بلاد سوریه و شبه جزیرۀ عربستان باراضی مفتوحه مهاجرت نموده و تشکیل

 کلنی های عربی دادند.ترک ها نیز بقسمی با اعراب خلطه و آمیزش نمودند که بزودی کلّیّۀ عواید و تاریخ ملّی

 و سایر اختصاصات خود را فراموش کردند و بحدّی در این مسئله افراط شد که محمود کاشغری یگانه دانشمند

 ترک نژاد در کتاب خود اظهار داشته است که  ترکان  تقسیمات هفته را از مسلمانان آموخته اند. در این قبیل

قضایا کلّیّۀ امم مغلوبه شرکت داشته و بزودی هر چیز خود را تسلیم امّت غالبه مینماید.

 در ایّام خلافت امویان عنصر عربی کاملآ بر سایر عناصر مزیّت داشته و تمام مشاغل عالیۀ مملکتی بدست

آنان سپرده می شد. خلفای عبّاسی  این روش را تغییر داده از میان ایرانیان و ترکها مستخد مین  لایق جدّی

انتخاب نمودند.ایرانیان در قسمت کشوری و ترکان در قسمت لشگری وارد خدمت شده زمام امور را بدست

گرفته مامون خلیفۀ عبّاسی نخست عدّۀ قشون ترک بعنوان گارد مخصوص  برای خود ترتیب داد و معتصم

جانشین وی بر آن عدّه افزود . در بغداد و سامره سرباز خانه های مخصوص مرتّبی جهت قشون ترک تهیّه

شد. انصافآ سربازان ترک ، معتصم را از شر رومیان و آشب طلبان داخلی نجات دادند. معتصم بقدری فریفتۀ

ترکان گردید که دختر ترکی را به همسری خویش اختیار کرد و فرزندی از وی بوجود آمد که پس از فوت

معتصم،چندی به نام  المتوکّل علی الله خلافت نمود. همین که زمام خلافت بدست متوکّل افتاد ترکان از هر جهت

 بر درباراستیلا یافته و در واقع امورسلطنت در کف آنها بود .....

                                          تلخیص و ترجمه از  مجلّۀ ( شرقیات) مطبعۀ باکو.  علی جواهر کلام

توضیح:مطلب از مجلّۀ تعلیم و تربیت( آموزش و پرورش) دورۀ اوّل، بهمن و اسفند 1306- شمارۀ 34و 35

و از سایت ارزشمند مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامیwww.NOORMAGS.com)) گرفته شد.م. قجقی