بنیاد مختومقلی فراغی

  انستیتوی نسخه های خطّی ترکمنستان( عشق آباد) و کتابخانه ی ملّی عشق آباد،دارای شماری کثیر از نسخه های خطّی فارسی و عربی است. در سال 1379 فهرست نسخه های خطّی کتاب-

   خانه ی ملّی عشق آباد به کوشش سیف الله مدبّر( قم: کتابخانه ی آیت الله مرعشی) انتشار یافت.

    در سال 1383 نیز فهرست نسخه های خطّی فارسی انستیتوی نسخه های خطّی ترکمنستان به انضمام  نسخه های خطّی فارسی کتابخانه ی ملّی عشق آباد به اهتمام علی صدرایی خویی مجال

  طبع یافت.در بخش نخست این فهرست، 345 عنوان و در ضمیمه ی آن 100 عنوان نسخه ی

   خطّی معرّفی شده است.

   چند نکته در باره ی این فهرست قابل ذکر است: نسخه های متعدّد یک کتاب به ترتیب تاریخ مرتب

  نشده است. جای چند نمایه نیز در بخش نمایه ها خالی است: نمایه ی محلّ کتابت نسخه، فهرست

  سالشماری کتابت نسخه ها و نمایه ی الفباییآغاز و انجام آن ها.وجود مقدّ مه ای نیز به زبان انگلیسی

 در باره ی فهرست مذکور برای استفاده ی تمام محقّقان حوزه های ایران شناسی و اسلام شناسی

  ضرورت داشت.

   واژگان کلیدی:نسخه های خطّی فارسی انستیتوی نسخ خطّی ترکمنستان، نسخه های خطّی فارسی کتابخانه ی ملّی عشق آباد          

  فهرست نویسی نسخه های خطّی در ایران روز به روز به نقطه ی کمال خود تزدیک تر می شود و بی شک، ایران از حیث شمار نسخه های خطّی، چاپ فهارس و همین طور تصحیح متن،در میان کشورهای دیگر رتبه ی نخست را داراست.

وجود فهرست نویسان جوان امّا کار آزموده در کنار استادان این فن، جریان فهرست نویسی را در ایران به درخت تنومندی تبدیل کرده است که در خاک حاصل خیز و پر برکت این سرزمین ریشه دوانیده، شاخ و برگ های آن به کشورهای دور و نزدیک رسیده است و اکنون میوه های ریز و درشت و رنگارنگ آن در دسترس پژوهشگران ایرانی و انیرانی است. وجود فهرست های مجموعه های خارجی که از سوی کتابخانه ها و مراکز ایرانی، هم چون کتابخانه ی آیت الله مرعشی نجفی، مجمع ذخایر اسلامی، کتابخانه ی وزارت امور خارجه، مجموعه ی نسخه پژوهی، موسسه ی فهرستگان و این اواخر مرکز پژوهشی میراث مکتوب1 به چاپ رسیده و یا زیر چاپ است، خود شاهدی است بر این مدّعا.2

  فهرست حاضر، که به کوشش جناب علی صدرایی خویی آماده شده است، از ثمرات همین درخت تنومند است.این فهرست از یک بخش عمده و یک ضمیمه تشکیل شده است. در بخش نخست نسخه های 345 عنوان کتاب فارسی موجود در انستیتوی نسخه های خطّی ترکمنستان و در بخش ضمیمه فهرست حدود 100 عنوان کتاب فارسی در کتابخانه ی ملّی عشق آباد آمده است. از آنجا که نسخه های کتابخانه ی ملّی عشق آباد، پیش از این به کوشش سیف الله مدبّر فهرست شده است3 در بخش ضمیمه فقط مشخّصا ت کتاب شناختی نسخه های فارسی کتابخانه ی ملّی عشق آباد ذکر شده  و برای مشخّصا ت نسخه شناختی به فهرست مدبّر ارجاع شده است. نگارنده ی این سطور هر چه تامّل کرد نتوانست دلیلی برای این کار بیابد، چرا که این نسخه ها به طور کامل در فهرست مدببر کتاب شناسی و نسخه شناسی شده است. جناب صدرایی در مقدّمه ی خود نیز هیچ توضیحی در این باره نداده اند.

شیوه ی تنظیم فهرست

   شیوه ی تنظیم این فهرست بدین صورت است:نخست عنوان کتاب به ترتیب الفبایی آمده است و در مقابل عنوان به موضوع کتاب اشاره شده است.پس از آن اطلاعات کتاب شناختی شامل نام مولّف، مندرجات، فصل بندی، آغاز و انجام کتاب/نسخه آمده است.سپس ذیل عنوان" نسخه ها" همه ی دست نویس های کتاب به ترتیب شماره ی نسخه در مخزن ردیف شده است. برای هر نسخه این مشخّصات ذکر شده: شماره ی نسخه در مخزن،خط،کاتب، تاریخ و محل کتابت، آغاز و انجام نسخه ( در صورتی که با آغاز و انجام کتاب متفاوت باشد)، شمار برگ ها، اندازه ی نسخه و متن مکتوب و شمار سطر ها

 نمایه و تصاویر

  نمایه های کتاب های معرّفی شده، پدید آورندگان، کاتبان، فهرست موضوعی، فهرست کتاب ها به ترتیب شماره ی مخزن و 42 تصویر منتخب از نسخه ها از پیوست های انتهایی کتاب است.

 چند نکته

1-به نظر می رسد اگر نسخه های متعدّد یک کتاب به ترتیب تاریخ کتابت مرتّب می شد به صواب نزدیک تر می بود.

2- جای چند نمایه در نمایه ها خالی است.از جمله نمایه های محلّ کتابت نسخه و فهرست سال شماری کتابت نسخه ها(بدون این نمایه نمی توان قدیمی ترین نسخه های این کتابخانه را شناسایی کرد، مگر این که فهرست از سر تا ته دیده شود،در مقدّمه ی مولّف هم در باره ی قدیمی ترین نسخه ها توضیحی نیامده است). مهم تر از همه ی این ها نمایه ی الفبایی آغاز و انجام نسخه هاست، چرا که از این طریق می توان نسخه های نا شناخته را در فهرست های دیگر پیگیری و رد یابی کرد و آن ها را باز شناخت.

3- در حروف چینی علائمی هم چون:« ؛»  « /» و « + » با فاصله از کلمه ی قبلی تایپ شده است. این مسئله باعث شده در بعضی صفحات علائم فوق در انتهای سطر بالا جا نشوند و به تنهایی – بدون کلمه ی ما قبل خود – به اوّل سطر بعد بیفتد( برای نمونه نک: ص 125 سطر 16، ص 203 سطر 9 و 19 و موارد متعدّد دیگر)

4- از آن جا که معمولآ مراجعه کنندکان به فهرست های خطّی – صرف نظر از زبانی که فهرست به آن نگاشته شده است- همه ی محقّقان حوزه های ایران شناسی و اسلام شناسی در تمام کشورها هستند،بهتر است که صفحه های عنوان و شناسنامه ی این فهرست ها به زبان انگلیسی نیز ذکر شود و در مقدّمه ای به زبان انگلیسی توضیحات عمومی در باره ی فهرست، محتویات و روش و اختصارات آن بیاید.

5- غلط های تایپی نیز ، متاسّفانه در این فهرست به چشم می خورد، امّا شما آن ها به اندازه ای نیست که نتوان از فهرست بهره ی کافی برد.

در پایان به مولّف این فهرست و ناشر آن دست مریزاد و تبریک می گوئیم و امید واریم فهرست های دیگری از این دست در دسترس محقّقان قرار گیرد.

 پی نوشت ها

1- اکنون در این مرکز دو عنوان فهرست از کشور پاکستان در دست آماده سازی است.

2- سال ها پیش نیز دوازده دفتر از نشریه ی نسخه های خطّی کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران به پایمردی ایرج افشار و مرحوم دانش پژوه منتشرمی شد. در دوازده دفتر این مجموعه – بجز فهرست های کتابخانه ها و مجموعه های شخصی ایران- جمعآ فهرست های 65 کتبخانه از 25 کشور چاپ شده است.

3- فهرست نسخه های خطّی کتابخانه ی ملّی عشق آباد ترکمنستان،تالیف سیف الله مدبّر، قم: کتابخانه ی آیت الله مرعشی، 1379 ه. ش/ 1421ه.ق. 2000/ م، 264 صفحه. فهرست 269 عنوان کتاب( 152 عنوان عربی، 117 عنوان فارسی)

     آئینه میراث. دوره ی جدید، سال سوّم، شماره سوم و چهارم، پائیز و زمستان 1384( پیاپی 30 و 31)