يونيسيست[1] سازمان اسنادو کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
يونيسيست[1] . يونيسيست نهادي بين‌المللي با هدف ايجاد نظام جهاني اطلاعات علمي و فني است كه وابسته به يونسكو و شوراي بين‌المللي اتحاديه‌هاي علمي (ايكسو)[2] است. يونيسيست به‌عنوان بخشي از برنامه عمومي يونسكو در زمينه اطلاعات، توسط شورايي بين‌الدوّلي كه در كنفرانس عمومي يونسكو تشكيل مي‌شود، اداره مي‌گردد (1: ذيل واژه؛ 4: 397).
تاريخچه. در 1966 به‌دنبال كنفرانس عمومي يونسكو و نشست عمومي شوراي بين‌المللي اتحاديه‌هاي علمي (ايكسو)، اين دو سازمان متعهد شدند كه امكان ايجاد يك نظام جهاني اطلاعات علمي را بررسي كنند. يك گروه كاري مطالعه راهبردها روي اين پروژه را كه بعدها يونيسيست نام گرفت، انجام داد و پيشنهاد كرد نظام مزبور با همكاري ميان سرويس‌هاي اطلاع‌رساني در سراسر جهان به‌وجود آيد. در ژانويه 1967 كميته‌اي به رياست هريسون براون، نايب رئيس وقت ايكسو، تشكيل شد. گروه‌هاي كاري متعددي، هريك به رياست يكي از اعضاي كميته مركزي، مطالعاتي را روي مسائلي از قبيل نيازسنجي براي ايجاد يك نظام جهاني اطلاع‌رساني، مشكلات زباني در انتقال اطلاعات علمي، ارزشيابي و فشرده‌سازي اطلاعات علمي، مشكلات خاص كشورهاي در حال رشد، و نيز فعاليت‌هاي نمايه‌سازي و چكيده‌نويسي در سازمان ايكسو انجام دادند. به علاوه، كميته مركزي، يك گروه مشورتي متشكل از نمايندگان نظام‌هاي بزرگ اطلاعات علمي را در سراسر جهان مأمور كرد كه به‌دنبال راهكارهاي علمي بگردد. گروه‌هاي كاري، گزارش‌هاي متعددي را در چهار نشست كميته مركزي در فاصله سال‌هاي 1967-1969 ارائه دادند. سرانجام، در 1971، كميته مركزي، گزارش نهايي را منتشر كرد. مطالعات انجام شده نشان داد كه ايجاد يك نظام جهاني اطلاعات علمي نه تنها امكان‌پذير، بلكه ضروري است (5: 19-20).
با تصويب رسمي طرح يونيسيست در هفدهمين اجلاس كنفرانس عمومي يونسكو در نوامبر 1972، برنامه‌اي بلندمدت در ابعاد بين‌المللي براي تسهيل انتقال اطلاعات علمي با هدف توسعه اقتصادي و اجتماعي ملت‌هاي دنيا آغاز شد (3: ج 27، ص 25؛ 4: 397).
اهداف. بهبود و هماهنگ‌سازي، تعيين استانداردها، اصول، و روش‌هاي گردآوري، پردازش، و اشاعه اطلاعات علمي و فني در سطح جهان به منظور آسان‌سازي مبادله اطلاعات و دسترس‌پذيري آنها براي دانشمندان و پژوهشگران، تربيت نيروي انساني متخصص در كتابداري، دبيزش، اطلاع‌رساني، تهيه نمايه نامه‌ها و چكيده‌نامه‌ها به‌عنوان ابزارهاي كنترل كتابشناختي اطلاعات، فراهم‌سازي امكانات مناسب سياسي و اقتصادي در سطح جهاني براي مبادله اطلاعات علمي و فني، و مشاركت داوطلبانه نهادها و سرويس‌هاي اطلاع‌رساني در سراسر جهان، اهداف يونيسيست هستند.
كمك‌هاي خاص به كشورهاي در حال رشد به‌ويژه مورد توجه ويژه يونيسيست است (1: ذيل "يونيسيست"؛ 2: 178؛ 3: 5: ج 27، ص 25؛ 4: 397) و تقريبآ دو سوم بودجه يونيسيست براي كشورهاي جهان سوم صرف مي‌شود (3: ج 27، ص 25).
فعاليت‌ها. فعاليت‌هاي يونيسيست از 1976 آغاز شده است. مهم‌ترين اين فعاليت‌ها عبارت بوده است از:
1. كمك به كشورهاي عضو براي شناسايي و تشكيل مراكز كانوني خدمات اطلاع‌رساني در حوزه علوم و فناوري؛
2. كمك به كشورهاي در حال رشد براي آموزش نيروي انساني متخصص در اطلاع‌رساني؛
3. تدوين راهنماي بين‌المللي در زمينه پژوهش‌ها، نظام‌ها، و خدمات جاري اطلاع‌رساني؛
4. مشاركت در تأسيس تعدادي از نظام‌هاي اطلاع‌رساني بين‌المللي، مانند نظام اطلاعات علمي توسعه، نظام جهاني اطلاعات جمعيت، و غيره؛
5. تدوين نظام گسترده رده‌بندي علوم، موسوم به بي.اس.اُ.[3] كه ابزاري براي جايگزيني اصطلاحنامه‌ها با طرح‌هاي مختلف رده‌بندي به‌حساب مي‌آيد؛
6. تشكيل مركز مرجع اطلاعات بين‌المللي[4] در 1976 در پاريس كه فعاليت‌هايي از قبيل تدوين فهرست مادر از منابع مرجع را برعهده دارد؛
7. گسترش حيطه موضوعي اطلاعات در يونيسيست به علوم اجتماعي. بدين منظور يونيسيست يك نظام رايانه‌اي بازيابي اطلاعات را در حوزه علوم انساني و اجتماعي موسوم به دي.اِي.آر.اي.[5] راه‌اندازي كرد (3: ج 27، ص 25)؛ و
8. تأسيس مركز بين‌المللي توصيف كتابشناختي موسوم به يونيبيد[6] در سال 1976 با هدف تأمين خدمات اطلاع‌رساني براي نظام‌هاي موجود توصيف كتابشناختي. اين مركز انتشار دستنامه مرجع اطاعات كتابشناختي ماشين‌خوان[7] و دستنامه توصيف ماشيني پروژه‌ها و سازمان‌هاي پژوهشي[8] را برعهده دارد (4: 425).
امروزه يونيسيست برنامه استانداردسازي امور اطلاع‌رساني را به‌عنوان برنامه‌اي فراگير و بلندمدت دنبال مي‌كند. اين برنامه قرار است سرانجام به يك نظام اطلاعات علمي جهاني منجر شود (1: ذيل "يونيسيست").
يونيسيست سال‌هاست فصلنامه>خبرنامه يونيسيست<[9]را به زبان‌هاي انگليسي، فرانسوي، روسي، و اسپانيولي منتشر مي‌كند. اين نشريه راهبردها، گزارش‌ها، و مطالعات انجام شده در سازمان متبوع خو را ارائه مي‌دهد (4: 397).
همچنين امروزه، كميته ملي يونيسيست در بيشتر كشورهاي عضو تشكيل شده است. در اين كشورها برخي از سازمان‌هاي دولتي به‌عنوان هسته ملي براي اجراي برنامه‌هاي يونيسيست تعريف شده‌اند، از جمله كتابخانه ملي انگليس، اداره خدمات اطلاع‌رساني و بنياد ملي علوم در امريكا، كتابخانه ملي كانادا، دپارتمان علوم و فناوري در دهلي‌نو، شوراي ملي علوم دوبلين در ايرلند، و مركز اطلاعات و مدارك علمي در ايران (1: ذيل "يونيسيست").
مآخذ: 1) سلطاني، پوري؛ راستين، فروردين. دانشنامه كتابداري و اطلاع‌رساني. ذيل "يونيسيست"؛ 2) وثوق، سوادبه. راهنماي سازمان‌هاي ملي و بين‌المللي كتابداري و دبيزش. زيرنظر پوري سلطاني. تهران: مؤسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي، مركز خدمات كتابداري، 1358؛
3) Chen, Ching-Chih. "Scientific and Technical Library". Encyclopedia of Library and Information Science. Vol.27, PP.1-86: 4) Intergovernmental Organization Directory. Munchen: Saur, 1984-85; 5) Unesco and ICSU. UNISIST: Synopsis of the Feasibility Study on a World Science Information System. Paris: Unesco, 1971.
مهدي اردستاني
[1]. UNISIST (United Nations Information System inScience and Technology)
[2]. International Council of Scientific Unions (ICSU)
[3]. BSO (Broad System of Ordering)
[4]. World Data Referral Center
[5]. DARE
[6]. UNIBID (UNISIST International Center for Bibliographic Descriptions)
[7]. Reference Manual for Machine Readable Bibliographic Descriptions
[8]. Reference Manual for Machine Descriptions of Research Projects and Institutions
[9]. UNISIST Newsletter
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی