به نام خدا

برهان الدین،قاضی احمد، شاعر و دانشمند مشرق آسیای صغیر که به ترتیب به مناصب قضا،وزارت ،اتابکی و سلطنت رسید.در۳ رمضان ۷۴۵ در قیصریه(کایسری/قیصری کنونی) به دنیا آمد.پدرش شمس الدین محمد،از اخلاف طایفه ی سالور از اغوز ها، که در اصل در خوارزم سکونت داشتند،و سومین عضو خاندان بود که نسل اندر نسل به مقام قضا منصوب شده بودند. برهان الدین علوم معمول زمان را نخست نزد پدر فرا گرفت و سپس برای تکمیل تحصیلات به مصر ، دمشق و حلب رفت و در سال۷۶۶ به زادگاه خویش باز گشت. در ۲۱سالگی چنان رضایت خاطر حاکم آن دیار ، امیر غیاث الدین ارتنا، را جلب کرد که او را (به جای شم الدین محمد که یک سال قبل در گذشته بود ) به منصب قضا برگزید و دختر خویش را به همسری او در آورد.با این حال ،برهان الدین مخفیانه در شورش بیگ ها ، که به مرگ ارتنا انجامید، شرکت کرد (۷۶۷). در عهد امیران نا لایق خاندان ارتنا،  برهان الدین به وزارت و اتابکی رسید، تا اینکه در سال ۷۸۳ خود را همراه با حقوق معمول امارت (ضرب سکه و ذکر نام خویش در خطبه ی نماز جمعه ) سلطان سرزمین های تابع خاندان ارتنا خواند و در سیواس اقامت کرد.

 

                                                 

دوران ۱۸ ساله ی امارت او در معارضه با بیگ های شورشی و جنگ با همسایگان نیرومندی جون قره مانیان و عثمانیان گذشت. وی که بسیار متهور و شجاع بود، با وجود آگاهی از برتری نیروهای مصری به جنگ آنها رفت و شکست خورد(۷۸۹ ) ولی دیری نگذشت که برای مقابله با آق قوینلو ها، که از مشرق پیشروی می کردند،از ممالیک مصر مدد جست،و سپس در کنار آق قوینلو ها با بیگ های آماسیه و ارزنجان به نبرد پرداخت. با صدور حکم اعدام شیخ موید، حاکم شورشی قیصریه، خشم قرا یولوک عثمان بیگ، از خاندان آق قوینلو را بر خود بر انگیخت. برهان الدین در برخوردی خصمانه با خان آق قوینلو ، در قرایل در گذشت. ولی به گفته ی سعد الدین، مرگ او در کوه های خرپوت روی داد،که از برابر نیروهای سلطان بایزید اول عثمانی بدانجا گریخته بود...

برهان الدین در طول زندگی نا آرام خود، که پیوسته صرف آشوب های مداوم ناشی از سیاست و جنگ می شد، باز هم مجال و آرامش درونی کافی داشت تا فعالانه به دانش پژوهی و شاعری بپردازد.آثار فقهی او (به زبان عربی ) عبارتند از: ترجیح التوضیح ( شعبان ۷۹۹ ) و اکسیر السعادت فی اسرار العبادت ) که هم اکنون نیز نزد علماء معتبر است. دیوان برهان الدین مشتمل بر۱۵۰۰غزل، ۲۰رباعی، ۱۱۹ تویوغ=دو بیتی... برهان الدین شاعر عشق ناسوتی است و اشارات عرفانی کمتر در آثارش یافت می شود.

نمونه هایی از اشعار برهان الدین قاضی احمد سیواسلی

یار یوزونده اینجه در،دوردانه دور                                 زولفو دام و قارا خالی ، دانه دور

یولینا اولوریسم توتما عجب                                     یار ایچون جان اویناما ، مردانه دور

                                ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ازلده، حق نه یازمیش  ایسه بولور                          گوز ننی کی گور جک ایسه، گورور

ایکی عالمده، حقٌا سیغینمیشوز                             توختامیش نه اولاريا، یا اخساخ تیمور

                          ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

همیشه عاشیق گونلی بریان اولور                           هر نفس غریب گوزی گریان اولور

صوفیلرون دیلگی محراب نماز                                   ار کیشینون آرزوسی میدان اولور

                           ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دلبرون ایشی عتاب و ناز اولور                                چشمی جادو، غمزه سی غمٌاز اولور

ای گونول صبر ات، تحمٌل قیل انا                            یارا  ایریشمک ایشی آز آز  اولور

                                 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دولتیندن قاچان اولور خاکسار                            عاشیق اولور معشوقیندان شرمسار

 همٌتتوموز ایکی عالمده گزر                              نه ولیسار آماسیه یا نیکسار

توضیح: سرگذشت از دایره المعارف بزرگ اسلامی و اشعار از متون اینترنتی اخذ شد.محمد قجقی