يونان، كتابخانه‌هاي. جمهوري يونان در جنوب شبه‌جزيره بالكان است. جمعيت آن (طبق آمار سال 2005) 10668354 نفر و مساحت آن بالغ بر 131990 كيلومترمربع است، زبان رسمي اين كشور يوناني است.

تاريخچه. يونانيان از دوران باستان به مجموعه دستنوشته‌ها و كاغذ علاقه‌مند بودند. پيسيستراتوس[1]  (وفات 527 ق.م.) نخستين كسي بود كه در آتن مجموعه اشعار حماسي هومر و ساير آثار ادبي را براي نسل‌هاي آينده ضبط كرد. به‌دنبال وي ارسطو براي استفاده‌هاي شخصي دست به جمع‌آوري دستنوشته‌ها زد و آنها را براي استفاده بهتر نظم داد و فهرست كرد. سپس هادريان امپراتور رم، كتابخانه‌اي بزرگ و زيبا در آتن و در آگوراي قديمي بنا نهاد.

در قرون وسطي كتابخانه‌هاي زيادي در بيزانس توسط اشخاص و مؤسسات ديني تأسيس شد. بعد از سقوط قسطنطنيه (1453م.) بسياري از نسخه‌هاي خطي مهم راهي غرب شدند.

در دوران استيلاي تركيه بر يونان (1453 تا 1821)، كتابخانه‌هاي بسياري براي حفظ فرهنگ ملت يونان تأسيس شد. بعد از قرن شانزدهم و ورود چاپ، بسياري از كتابخانه‌هاي ديرها صاحب ويرايش‌هاي نادري از آثار مهم در الهيات و ساير رشته‌ها شدند كه تا اين زمان از آنها نگهداري مي‌شود.

در يونان جديد، بعد از استقلال، نخستين كتابخانه عمومي كه براي تحقيق و استفاده عموم ايجاد شد، كتابخانه ملي يونان بود. اين كتابخانه را برادران واليانوس، از ثروتمندان بزرگ، اهدا كردند و معمار آن كريستين هنسن، معمار دانماركي بود. دومين كتابخانه‌اي كه در يونان جديد به‌وجود آمد، كتابخانه مجلس در 1845 است.

در 1914 آرشيو عمومي ملي تأسيس و در فرهنگستان آتن جاي داده شد. اين آرشيو داراي مجموعه‌اي غني از اسناد اشخاص مشهور از 1821 و دوره‌هاي بعد از آن است.

كتابخانه ملي. تأسيس كتابخانه ملي در يونان جديد مديون جان ميجر، ناشر سوئديِ وقايع‌نامه‌هاي يوناني مسولوقي[2]  است. جان كاپودسترياس[3] ، نخستين نخست‌وزير يونان نيز نقشي اساسي در تأسيس نهادي داشت كه بعدها به كتابخانه ملي تبديل شد. جورج گناديوس، عالم تعليم و تربيت و كتابدوست، نخست‌وزير را ياري داد. نخستين مجموعه اين كتابخانه در موزه و مركز ملي مؤسسات آموزشي يونان در آيگينا[4]  شكل گرفت. در 1832 اين كتابخانه به نافليون[5] ، و در 1834 به آتن انتقال يافت و به‌صورت قانوني كتابخانه عمومي ناميده شد. مجموعه كتابخانه در آن هنگام 1844 جلد بود و نخستين كتابدار آن جورج گناديوس[6]  بود. بعدها قانوني وضع گرديد تا يك نسخه از همه كتاب‌هاي منتشر شده به آن داده شود. سرانجام اين كتابخانه 1867 به صورت قانوني، كتابخانه ملي ناميده شد.

در 1888، بناي عمارت جديد كتابخانه پي‌ريزي شد. اين ساختمان مجلل و زيبا در 1903 به اتمام رسيد. كتابخانه عمومي در همه روزهاي كاري به روي عموم باز است. كتاب‌هاي آن به زبان‌هاي يوناني و چندين زبان اروپايي قديم و جديد و همچنين زبان‌هاي آسيايي است. قوت مجموعه كتابخانه به پاپيروس‌ها، نسخه‌هاي خطي بيزانسي، نسخه‌هاي خطي به چندين زبان اروپايي و آسيايي، و مدارك بيزانس آن است. مجموعه عظيم اسناد تاريخي متعلق به دوران عثماني، انقلاب استقلال، و يونان جديد؛ ويرايش نخست كتاب‌هاي چاپي، شامل دستور زبان يوناني مشهور كه توسط لاسكاريس به سال 1476 در ميلان چاپ شد؛ و بسياري كتاب‌هاي قديمي و كمياب از قرن شانزدهم، از ديگر نقاط قوت مجموعه است. مجموعه كتابخانه ملي را مجموعه‌هاي اهدايي يونانيان و هواخواهان استقلال يونان غني كرده است. در سال 2004 كتابخانه داراي بيش از 2500000 جلد كتاب و 4500 نسخه خطي بوده است.

كتابخانه مجلس. دومين كتابخانه‌اي كه در يونان جديد به‌وجود آمد، متعلق به مجلس بود و برمبناي قانون در 1845 تأسيس شد. در آغاز، مجموعه آن در بناي قديمي مجلس جاي داده شد و در 1935 بخش بزرگ‌تر مجموعه به طبقه دوم كاخ قديمي انتقال يافت. كتابخانه مجلس در همه روزهاي كاري بر روي عموم باز است و تا حدودي كتابخانه‌اي اماني است. قوي‌ترين مجموعه آن مجموعه حقوقي است و داراي كامل‌ترين مجموعه ادواري‌ها و روزنامه‌ها در يونان است.

كتابخانه‌هاي دانشگاهي. دانشگاه آتن فاقد كتابخانه مركزي است، اما هر بخش و دانشكده براي حمايت از برنامه‌هاي درسي مجموعه خاص خود را دارد.

دانشگاه تسالونيكي كه در 1926 تأسيس شد كتابخانه‌اي مركزي با بيش از 1000000 جلد كتاب دارد.

دانشگاه يونان كه در 1977 ايجاد شد برمبناي نظام رده‌بندي كتابخانه كنگره سازماندهي شده است و تنها مؤسسه يوناني است كه به‌صورت كامل برمبناي رده‌بندي كتابخانه كنگره نظام يافته است.

كتابخانه‌هاي عمومي و آموزشگاهي. انديشه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي و كتابخانه‌هاي عمومي جديد تا پايان جنگ جهاني دوم در يونان وجود نداشت. تلاش‌هايي براي ايجاد مراكز رسانه‌ها براي مدارس در يونان وجود داشته است.

كتابخانه‌هاي تخصصي. مهم‌ترين كتابخانه تخصصي در آتن كتابخانه گناديوس[7]  است. اين كتابخانه با هديه سخاوتمندانه 24000 جلدي جان گناديوس به مدرسه امريكايي مطالعات كلاسيك تأسيس شد. زمين را دولت يونان و بودجه ساخت بناي كتابخانه را بنياد كارنگي تأمين كرد. مجموعه تخصصي آن فرهنگ و تاريخ يونان و به‌خصوص قبل از 1900 است. كتابخانه گناديوس پژوهشي است و بيش از 60000 جلد كتاب دارد و به خوبي سازمان يافته است. در  1985>راهنماي كتابخانه گناديوس< منتشر شد.

علاوه بر اين، تعداد زيادي كتابخانه تخصصي باستان‌شناسي مربوط به مؤسسات باستان‌شناسي مانند مؤسسات امريكايي، اتريشي، بريتانيايي، فرانسوي، آلماني، و ايتاليايي را در ميان ديگران مي‌توان نام برد. همچنين بسياري از كتابخانه‌هاي محلي در سراسر يونان داراي اهميت والايي هستند.

مجموعه‌هاي مذهبي. شاخص‌ترين مجموعه‌ها در يونان متعلق به مؤسسات مذهبي است. بعضي از اين كتابخانه‌ها، به‌خصوص كتابخانه‌هاي واقع در صومعه‌ها، در دوران بيزانس برپا شدند. يكي از قديم‌ترين آنها در يونان، متعلق به 1088، در صومعه سنت‌جان در جزيره پاتموس است. كريستودولوس راهب در 1093 كتابخانه خود را براي اين صومعه به ارث گذاشت. مجموعه نفيسي از نسخه‌هاي خطي قرن دهم در صومعه‌هاي مونت آتوس پيدا شده است. هر يك از 20 صومعه داراي نسخه‌هاي خطي باارزش هستند.

حرفه كتابداري. كاركنان كتابخانه‌ها در يونان كمترين حد آموزش را دريافت مي‌كنند و آماده‌سازي آنها در حد آموزش‌هاي دانشگاهي براي ساير رشته‌هاي نظري نيست. مدارسي براي تعليم فني كتابداران در چندين شهر در سراسر يونان ايجاد شده است و گواهينامه‌هاي اين مدارس براي اشتغال در كتابخانه‌هاي يونان ضروري است. اما بسياري از كاركنان كتابخانه‌ها آموزش كتابداري را در اروپا و امريكا گذرانده‌اند.

در 1968، انجمن كتابداران به‌منظور پيشبرد علوم كتابداري در آتن ايجاد شد. انجمن همچنين اشاعه اطلاعات كتابشناختي و ايجاد ارتباط نزديك با ساير انجمن‌هاي بين‌المللي كتابداري را تشويق مي‌نمايد. اين انجمن عضو ايفلاست.

كتابداري در يونان در اواخر دهه 1980 در حال توسعه بود. روش‌هاي جديدتر و شيوه‌هاي كتابداري خيلي به كندي انجام و پالايش شده است. حرفه كتابداري در يونان نيازمند آن است كه به خوبي شناخته شود. اين كار از طريق برقراري يك دوره دانشگاهي براي كتابداري بايد انجام گيرد. همچنين كتابداران نياز دارند كه از فنون معاصر براي نگهداري نسخه‌هاي خطي استفاده‌هاي بيشتري كنند. رايانه‌اي كردن اطلاعات مجموعه كتابخانه‌ها از طريق يك پايگاه مركزي، كه به دانشمندان داخل و خارج از يونان خدمت‌رساني كند، نياز مهم ديگري است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. تشخيص اهميت اين تغييرات، در برخي كتابخانه‌هاي دانشگاهي به كاربرد فناوري رايانه‌اي انجاميده است.

نيز نگاه كنيد به: كتابخانه‌هاي باستان و قرون وسطي

 جورج سي. پاپادميتريو[8] (WELIS)

                ترجمه زهير حياتي

 [1]. Peisistratus

[2]. Messologhi

[3]. John Kapodestrias

[4]. Aegina

[5]. Naphlion

[6]. George Gennadius

[7]. Gennadius Library

[8]. George C. Papademetriou