هلند، كتابخانه‌هاي. سازمان اسنادو کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
هلند، كتابخانه‌هاي. اين كشور پادشاهي در ساحل درياي شمال واقع شده است. از مشرق به آلمان و از جنوب به بلژيك محدود است. جمعيت آن (طبق آمار سال 2005) 16407491 نفر و مساحت آن 40844 كيلومترمربع است. بخشي از كشور پايين‌تر از سطح دريا قرار گرفته است. زبان رسمي آن هلندي است.
تاريخچه. با گذشت زمان مجموعه‌هاي بسياري از كتابخانه‌هاي سلطنتي قرون وسطي پراكنده شده است و اكثر آنها تنها به‌وسيله فهرست‌هاي معاصرشان شناسايي مي‌شوند. فقط مجموعه كتابخانه سلطنتي كارتوزين در اوترشت[1]باقيمانده است كه اينك در كتابخانه دانشگاهيِ محل قرار دارد. تنها كتابخانه اواخر قرون وسطي كه هنوز موجود است، ليبريژه[2] در زوتفن است كه در 1563 به بناي كليساي وال برگيس افزوده شد. تعداد دستنوشته‌هاي هلندي متعلق به اواخر قرون وسطي كه در دستنوشته كتابخانه هلند[3] ، فهرستگان كتابخانه دانشگاهي ليدن، توصيف شده است جمعآ بيش از 12000 جلد است. توليدات نخستين چاپخانه‌هاي هلندي به سال‌هاي 1566-1572 بازمي‌گردد و به آنها چاپ‌هاي اوليه[4] مي‌گويند. نخستين كتاب تاريخ‌دار در1473 در اوترشت به‌چاپ رسيد. 1500 چاپخانه هلندي تعداد 2100 جلد از اين كتاب‌ها توليد كردند. چاپ كتاب بعد از اينكونابولاها (1501-1540) در هلند به خوبي مستند شده است.
ظهور دوره پروتستاني و ملي شدن املاك صومعه‌ها باعث رواج كتابخانه‌هاي شهري شد. اين كتابخانه‌ها در آمستردام، اوترشت، و گرونينگن ايجاد و در نهايت به كتابخانه‌هاي دانشگاهي تبديل شدند. در قرن هفدهم، بنگاه‌هاي بلاو، الزوير، و مؤسسات مركز چاپ براي سرتاسر اروپا به‌شمار مي‌رفتند و در چاپ آثار علمي و نقشه‌كشي تخصص يافته بودند.
در 1798 پس از يك انقلاب سياسي، يك كتابخانه ملي در هلند تأسيس شد. دو تن از كتابداران آن جي.دبليو. هولتروپ (1806-1870) و ام.اف.اِي.جي. كمبل[5](1819-1990) بودند كه اساس مطالعات اينكونابولا را بنيان نهادند. تعداد اينكونابولاها در كتابخانه‌هاي هلند در حدود 8000 جلد است. پي.اِي. تيل (1834-1889) كه در كتابخانه‌هاي دانشگاهي آمستردام، ليدن، و اوترشت كار مي‌كرد كتابشناس و فهرستنويس ناموري بود. اچ.اي. گرو (1878-1957) رهبر جنبش كتابخانه عمومي در هلند بود. اِف. دونكر دويويس (1894-1961)، دبيركل فدراسيون بين‌المللي اسناد (فيد)، در زمينه اسناد و مدارك، استاندارد كردن، و كارآيي پيشگام بود.
كتابخانه‌هاي هلند را مي‌توان مجموعه‌اي از نهادهاي تعاوني دانست كه هر كدام در خدمت گروه ويژه خود هستند، اما سنت ديرينه خدمت در خارج از حيطه خود را نيز دارند.
كتابخانه ملي. كتابخانه سلطنتي لاهه همان كتابخانه ملي است. نخستين مجموعه آن كتابخانه مصادر شده شاهزاده ويليام پنجم بود كه در 1798 به برخي كتابخانه‌هاي ديگر افزوده شد و به مالكيت عمومي درآمد. در 1814، پس از بازگشت خاندان اورانژ به قدرت، ويليام اول از كليه ادعاها نسبت به مجموعه‌هاي ضبط شده صرف‌نظر كرد و به كتابخانه توجه بسيار نشان داد. طي قرن 19 اين كتابخانه با گردآوري مجموعه‌هاي خصوصي بسيار غني‌تر شد و گزيده‌اي از دستنوشته نخستين كتاب‌هاي چاپي و مجموعه ترانه‌هاي هلندي در آنجا گرد آمد و براي گردآوري دوره‌هاي كامل نوشته‌ها و روزنامه‌هاي هلندي كوشش بسيار شد.
در 1982، كتابخانه سلطنتي به ساختمان جديدي در مجاورت ساختمان آرشيو عمومي كشوري انتقال يافت. مخزن‌هاي بسته آن گنجايش 5000000 جلد كتاب را دارد و داراي 350 ميز مطالعه و 227 ميز براي استفاده از منابع مرجع است. همچنين موزه و مركز سندپردازي آثار هلندي، دفتر كميته ملي تاريخ هلند، دفتر ملي براي اسناد تاريخ هنر، دفتر شوراي كتابخانه‌ها، و دفاتر مركزي ايفلا و فيد و بعضي نهادهاي ديگر در آن ساختمان قرار گرفته‌اند.
كتابخانه سلطنتي كتابخانه واسپاري نيست. براي جبران آن در 1974، طرح واسپاري داوطلبانه آغاز شد. بخش واسپاري، در 1990 تعداد 35000 جلد كتاب، 12000 نشريه ادواري، و 4000 نقشه دريافت كرده است. كتابشناسي هلند بر اساس اين مواد انتشار يافته است. >فهرست درهمكرد برينكمن از كتاب‌هاي منتشر شده در هلند و فلاندر[6]> (كه از 1858 منتشر شده است)، در 1983 كتابشناسي رسمي مليهلند شد. در كنار آن شش مجموعه منتشر مي‌شوند: براي انتشارات تجاري، انتشارات غيرتجاري، انتشارات دولتي، نقشه‌ها، ترجمه‌ها، و فهرستنويسي در حال انتشار. در 1983 مركز كتابشناسي هلند به‌صورت بك كنسرسيوم شامل كتابخانه سلطنتي، ناشران، كتابفروشان، و ديگر طرف‌ها ايجاد شد و كتابشناسي ملي زيرنظر آن منتشر مي‌شود. موجودي كتابخانه حدود 1800000 جلد كتاب چاپي (از جمله 6000 كتاب چاپي قبل از 1540)، 1500 نسخه خطي قرون وسطي، 5000 جلد ديگر نسخ خطي، و 120000 نامه است. مجموعه‌هاي ويژه بسياري، از جمله مجموعه 15000 جلدي شطرنج در كتابخانه وجود دارد. مجموعه انتشارات خارجي به علوم انساني و علوم اجتماعي محدود مي‌شود. گردآوري انتشارات خارجي در ساير حوزه‌ها بر عهده كتابخانه‌هاي ديگر به‌خصوص كتابخانه فرهنگستان سلطنتي علوم هلند (علوم زيست پزشكي)، كتابخانه دانشگاه فني دلفت[7] (علوم فناوري)، و كتابخانه كشاورزي دانشگاه واخنينگن[8] (علوم كشاورزي) است. دو طرح بزرگ كتابشناسي گذشته‌نگر در كتابخانه سلطنتي اجرا مي‌شود كه عبارتند از: فهرست كوتاه انتشارات هلند (اس.تي.سي.ان.)[9] كه توليد كتاب در دوره 1541-1800 را تحت‌پوشش قرار مي‌دهد (حدود 300000 عنوان)، و طرح قبل از برينكمن كه دوره 1801-1832 را پوشش مي‌دهد. از 1922 نيز كتابخانه سلطنتي فهرستگان ملي را منتشر مي‌كند.
در 1983، طرح فهرست مركزي هلند (ان.سي.سي.)[10] به مرحله اجرا رسيد. هدف اين طرح تبديل بخش‌هاي ماشين‌خوان فهرستگان كتابخانه سلطنتي (همراه با افزوده‌هاي كتابخانه‌هاي دانشگاهي و ديگر كتابخانه‌هاي پژوهشي و كتابخانه‌هاي وزارتخانه‌ها)؛ فهرست فني مركزي (كه تهيه آن برعهده دانشگاه فني دلفت است)؛ و فهرست كشاورزي (كه دانشگاه كشاورزي در واخنينگن آنها را تهيه مي‌كند) به‌صورت شبكه است. اين نظام يكي از تسهيلات طرح فهرست خودكار يكپارچه (پيكا)[11] است كه در اصل يك سازمان تعاوني متشكل از كتابخانه سلطنتي و كتابخانه‌هاي دانشگاهي بود، ولي تدريجآ همه انواع كتابخانه‌ها از جمله كتابخانه عمومي را نيز شامل شد. پيكا از يك طرح فهرستنويسي مشترك به‌صورت يك شبكه ملي اطلاع‌رساني واقعي تكامل پيدا كرده است. اداره مركزي و تجهيزات فني پيكا در ليدن قرار دارد.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي. در هلند 13 دانشگاه از جمله، 3 دانشگاه فني و يك دانشگاه كشاورزي وجود دارد. مجموعه‌هاي كتابخانه‌هاي آنها تا حد زيادي منعكس‌كننده رشته‌هايي است كه در اين نهادها ارائه مي‌شود. دانشگاه‌هاي دولتي ليدن (تأسيس 1575)، گرونينگن (1614)، اوترشت (1636)، دانشگاه شهري آمستردام (1877)، دانشگاه آزاد كالونيست[12] آمستردام (1880)، و دانشگاه كاتوليك نيمگن (1923) دانشگاه‌هايي كامل با انواع دانشكده‌ها هستند. در حالي كه دانشگاه‌هاي ديگر تخصصي‌ترند. كليه دانشگاه‌ها از نظر اداري خودمختار هستند، اما دولت هزينه‌هاي آنها را به‌طور كامل تأمين مي‌كند. مجموعه‌ها و خدمات آنها اكثرآ با كتابخانه ملي يكسان است. كتابخانه‌هاي دانشگاهي 40 درصد كل امانت‌هاي بين كتابخانه‌اي را تأمين مي‌كنند و مجموعه‌هاي آنها 47 درصد از موجودي كشور بدون درنظر گرفتن موجودي كتابخانه‌هاي عمومي را تشكيل مي‌دهد. 9 مؤسسه آموزش عالي نيز وجود دارد كه عمدتآ مدارس ديني هستند.
به‌طوركلي كتابخانه‌هاي مركزي به‌همراه كتابخانه‌هاي دانشكده‌ها و گروه‌ها يك نظام يا شبكه را تشكيل مي‌دهند. مديران كتابخانه‌ها به اتفاق كتابداران كتابخانه سلطنتي و كتابخانه فرهنگستان علوم سلطنتي هلند سازماني مشورتي، هماهنگ‌كننده، و تعاوني را تشكيل مي‌دهند.
كتابخانه‌هاي عمومي. اگرچه استفاده از قرائتخانه‌ها از ديرباز ميان مردم هلند مرسوم بوده است، ولي نظام كتابخانه‌هاي عمومي از قرن بيستم به بعد توسعه يافت. در 1892، نخستين كتابخانه عمومي به مفهوم جديد كلمه در اوترشت گشايش يافت. اختلافات فرقه‌اي جامعه هلند در دنياي كتابخانه عمومي نيز شكاف ايجاد كرد؛ پروتستان‌ها و كاتوليك‌ها براي خود يك نظام كتابخانه عمومي جدا از كتابخانه‌هاي عمومي در سطح كلي، تأسيس كردند. همه آنها يارانه دولتي دريافت و آرمانِ تعليم مردم از طريق مطالعه را دنبال مي‌كردند. توجه بيش از اندازه آنان به استفاده از كتاب براي آموزش و نه تفريح و تفنّن، موجب دفع گروهي از علاقه‌مندان به كتاب شد. در حالي كه كتابخانه‌هاي عمومي در انتخاب كتاب‌هايشان تنها استانداردهاي كيفيت را رعايت مي‌كردند؛ اما رهبران پروتستان‌ها و كاتوليك‌ها در پي ساختن مجموعه‌هاي عقيدتي بودند. در دهه 1960 اين نوع جداسازي كم قوت‌تر شد و سپس از بين رفت و كتابخانه‌هاي عمومي هلند با مركز كتابخانه‌هاي عمومي و مواد نوشتاري هلند (ان.بي.ال.سي.)[13] يكي شدند. آثار عامه‌خوان فراواني وارد
كتابخانه شد و تعداد شعبه‌هاي كتابخانه‌هاي عمومي افزايش يافت و عامه مردم به نحو بي‌سابقه‌اي به كتابخانه‌ها روي آوردند. در كتابخانه‌هاي عمومي همه جز افراد زير 18 سال حق‌عضويت سالانه مي‌پردازند. قانون كتابخانه‌هاي عمومي در 1975 مقرر كرد كه حكومت مركزي بايد كليه هزينه‌هاي كاركنان و 20 درصد كل هزينه‌هاي ديگر را بپردازد، 80 درصد باقيمانده بايد از طرف مقامات محلي و استاني پرداخت شود. در 1983 قانون كتابخانه‌ها كنار گذاشته شد و كار كتابخانه عمومي در چارچوب قانون كلي‌تر رفاه اجتماعي تعريف شد. مقامات محلي و استاني، در چارچوب مسئوليت‌هاي غيرمتمركز خود سالانه يك بودجه كلي دريافت مي‌كنند و مي‌توانند تصميم بگيرند كه چه مبلغي از آن را به كتابخانه‌هاي عمومي اختصاص دهند.
تا همين اواخر كتابخانه‌هاي پژوهشي قادر به برآوردن تقاضاها براي منابع آموزشي بودند، ولي افزايش تعداد دانشجويان در دانشگاه‌ها و دانشكده‌هاي حرفه‌اي نياز به گسترش نظام كتابخانه‌ها را به‌وجود آورد. بنابراين 13 كتابخانه به‌عنوان كتابخانه‌هاي منطقه‌اي براي اين منظور تعيين شد كه اكثر آنها كتابخانه‌هاي عمومي بزرگ و بقيه كتابخانه‌هاي استاني و شهري هستند. اعتبارات دولتي اضافي آنها را قادر به خريد منابع كتابشناختي و تجهيز تالارهاي مطالعه ساخت.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي. پيشرفت كتابخانه‌هاي آموزشگاهي تا حد زيادي به بينش مقامات مدارس محلي درباره آموزش و پرورش بستگي دارد. وجود كتابدار متخصص حقوق‌بگير در كتابخانه‌هاي مدارس امري استثنايي است. اكثر اين كتابخانه‌ها توسط داوطلبان اداره مي‌شوند، ولي براي تهيه تجهيزات و مواد كتابخانه اعتبار موجود است. بخش عمده كمك به اين كتابخانه‌ها توسط ان.بي.ال.سي.، مركز كتابخانه‌هاي استاني، و يا كتابخانه‌هاي عمومي محلي صورت مي‌گيرد. اين حمايت شامل ارائه منابع كتابشناختي خاص، آموزش داوطلبان، و توزيع ابزارهاي كار (مانند يك طرح طبقه‌بندي كه از طرح مورداستفاده كتابخانه‌هاي عمومي گرفته شده است) مي‌شود. در بسياري از مدارس ابتدايي مواد اطلاعاتي و ديداري ـ شنيداري در مراكزي به‌نام مركز اسناد، جدا از ادبيات داستاني، سازماندهي مي‌شوند. در دبيرستان‌ها هر دو دسته در بخش‌هاي واحد قرار مي‌گيرند.
كتابخانه‌هاي تخصصي. حداقل چهار گروه از اين نوع كتابخانه در هلند وجود دارد: 1) كتابخانه‌هاي انجمن‌ها و مؤسسات علمي، 2) كتابخانه‌هاي استاني و شهري، 3) كتابخانه‌هاي مراكز آموزش حرفه‌اي، و 4) كتابخانه‌هاي تخصصي در مفهوم محدودتر.
در ميان كتابخانه‌هاي انجمن‌هاي علمي، فرهنگستان سلطنتي علوم هلند در آمستردام مقام اول را دارد. اين فرهنگستان توسط پادشاه هلند، برادر ناپلئون، در 1808 تأسيس شد. در حال حاضر ويژگي برجسته اين كتابخانه مجموعه مجلات علمي و پزشكي آن است. كليه مجلات در >مستخرجات پزشكي<[14] نمايه‌نويسي شده و به‌صورت ريزبرگه نگهداري مي‌شوند. كتابخانه بنياد تيلر[15] (1778) در هارلم، به‌خاطر مجموعه علوم طبيعي آن شهرت دارد. مؤسسه بين‌المللي تاريخ اجتماعي در آمستردام، كه از نظر مطالعه تاريخ‌تمدن اهميت دارد در 1935 تأسيس شد كه تاريخ جنبش كارگري، سوسياليسم، و آنارشيسم را در 550000 جلد كتاب و 2400 نشريه ادواري در آرشيو خود نگهداري مي‌كند. كتابخانه كاخ صلح[16] در لاهه، كه در 1913 توسط موقوفات كارنگي براي صلح بين‌المللي تأسيس شد، در زمينه‌هاي حقوق بين‌المللي، سازمان‌هاي بين‌المللي، و تاريخ ديپلماسي مجموعه‌هاي كاملي دارد. اين كتابخانه يك مجموعه نفيس از آثار دانشمند علوم سياسي هلند، هوگو گروتيوس (1583-1645)، نيز دارد. كتابخانه فوق به دادگاه بين‌المللي لاهه كه سازماني متعلق به سازمان ملل متحد است، و نيز فرهنگستان حقوق بين‌الملل خدمت مي‌كند. كتابخانه فرهنگستان سلطنتي گرمسيري آمستردام (تأسيس 1910) از 1950 محور كار خود را بر كشورهاي جهان سوم قرار داده است. اين كتابخانه 400000 جلد كتاب و 5000 نشريه جديد دارد.
تاريخچه كتابخانه‌هاي استاني فريسلانت، زلانت، و گلدرلند به اواسط قرون وسطي برمي‌گردد. آنها در ارائه خدمات كتابخانه‌اي در مناطق خود نقش مهمي داشته‌اند. اين كتابخانه‌ها به‌خصوص مجموعه‌هاي پژوهشي مهمي درباره تاريخ محلي دارند، ولي مجموعه بعضي از آنها اهميت ملي دارد. در مورد كتابخانه‌هاي شهري نيز اين امر صدق مي‌كند. قديمي‌ترين آنها كتابخانه آتنائوم[17] در دونِتر (1560) است.
سابقه كتابخانه شهري هارلم به‌سال 1596 برمي‌گردد. اين كتابخانه مجموعه خوبي درباره حروفچيني دارد. كتابخانه
شهري روتردام[18] (1604) مجموعه نفيسي از آثار اُمانيستِ نامدارِ متولد روتردام يعني دزيدريوس اراسموس[19](1469-1536)، و يا آثاري كه درباره او منتشر شده است، دارد. كتابخانه شهري ماستريخت نيز در 1662 تأسيس شد.
كتابخانه‌هاي مراكز آموزش حرفه‌اي در درجه اول به دانشجويان و كاركنان خود خدمت مي‌كند. در 1991، تعداد 25 دانشكده فني، 7 دانشكده كشاورزي، 36 دانشكده اقتصادي، 23 دانشكده بهداشت، 26 دانشكده آموزش اجتماعي، 20 دانشكده هنر، و 43 دانشكده تربيت معلم وجود داشته است. كتابخانه‌هاي تخصصي از نظر تعداد كتاب‌ها و حدود كار متفاوت است.
در 1991 حدود 13 كتابخانه وزارتخانه‌اي، 234 كتابخانه مربوط به نهادها و مؤسسات دولتي، 128 كتابخانه تجاري صنعتي، 115 كتابخانه انجمن‌ها و بنيادها، 85 كتابخانه بيمارستاني، 26 كتابخانه موزه‌اي، و 28 كتابخانه سازمان‌هاي مذهبي موجود بوده است. اكثر كتابخانه‌هاي فوق‌الذكر در يك نظام امانت بين كتابخانه‌اي شركت دارند كه 34 درصد كل امانت بين كتابخانه‌اي كشور را در 1989 تشكيل مي‌داد. بعضي از اين كتابخانه‌ها پايگاه‌هاي اطلاعاتي مهمي را شكل داده‌اند كه اهميت بعضي از آنها از مرزهاي ملي فراتر رفته است، مانند> چكيده بين‌المللي اقتصادي[20]> كه توسط كتابخانه وزارت اموراقتصادي تهيه مي‌شود. در اين دسته از كتابخانه‌ها جست‌وجوي پيوسته نيز در سطح بالايي صورت مي‌گيرد.
حرفه كتابداري. آموزش كتابداري و سندپردازي و اطلاع‌رساني را سه نوع مؤسسه ارائه مي‌دهند: دانشگاه آمستردام، شش دانشكده كتابداري و سندپردازي (دوره كارداني و كارشناسي)، و از طريق دوره‌هاي نيمه‌وقت كه توسط مؤسسه انجمن مشترك آموزش كه اين آموزش‌ها را از دروس پايه تا سطح تحصيلات تكميلي عرضه مي‌كند.
در هلند كتابداران همه انواع كتابخانه‌ها، سازمان‌هاي حرفه‌اي خاص خود را دارند. انجمن كتابداران هلنداز 1912 فعال بوده است. در 1972، كتابداران كتابخانه‌هاي عمومي انجمن خود را تشكيل دادند، ولي در 1989 به انجمن كتابداران بازگشتند. از 1974 متخصصان اطلاع‌رساني و مدارك و اسناد نيز به عضويت انجمن درآمدند. در اين انجمن بخشي به كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي، حرفه‌اي، پژوهشي، و تخصصي اختصاص دارد و گروه‌هايي نيز براي كتابداران رشته‌هاي حقوق، پزشكي، و كشاورزي وجود دارد. در ،1974 فدارسيون سازمان‌ها در زمينه خدمات كتابخانه‌اي، اطلاع‌رساني، و مدارك (فوبيد)[21] براي تأمين اتحاد لازم تأسيس شد. كتابداران الهيات انجمن خود را در 1949 تشكيل دادند. تنوع در اين حرفه منجر به تشكيل گروه‌هاي جديد شد، مانند گروه‌هاي كاري كتابدارانِ نقشه‌هاي جغرافيايي[22] (1975)، كتابداران پروانه‌هاي ثبت اختراعات[23] (1976)، و انجمن كاربران پيوسته[24] (1977).
مجله كتابداري هلند موسوم به >اُپن<[25] با نظارت و كمك‌هاي فوبيد منتشر مي‌شود. كتابخانه‌هاي عمومي نيز نشريه خود را با عنوان >جامعه كتابخانه<[26] منتشر مي‌كنند.
به موجب قانون مصوب مجلس در 1978، شوراي كتابخانه‌ها و خدمات اطلاع‌رساني هلند به‌منظور ارائه رهنمود به دولت ايجاد شد. اين شورا جايگزين شوراي كتابخانه شده و حيطه عمل آن را گسترش داده است. همزمان با اين شورا، سازمان كتابخانه‌ها و خدمات اطلاع‌رساني هلند با هدف بهبود شرايط فراهم‌سازي اطلاعات براي عموم تأسيس شده است.
اِي.اچ.اچ.ام. ماتايسن[27] (WELIS)
ترجمه فاطمه مهاجري
--------------------------------------------------
[1]. Utrecht
[2]. Librije
[3]. Bibliotheca Neerlandica Manuscripta
[4]. Prototypography
[5]. M.F.A.G. Campbell
[6]. Brinkman᾽s Cumulative Catalogue of Books Published in the Netherlands and Flander
[7]. Delft
[8]. Library of the Agricultural University of Wageningen
[9]. Short Title Catalogue Netherlands (STCN)
[10]. Netherlands Central Catalogue (NCC)
[11]. Project for Integrated Catalogue Automation (PICA)
[12]. Calvinist
[13]. Netherlands Bibliotheek en Lektuur Centrum (NBLC)
[14]. Excerpta Medica
[15]. Library of Teyler Foundation
[16]. Library of Peace Palace
[17]. Athenaeum Library
[18]. Municipal Library of Rotterdam
[19]. Desiderius Erasmus
[20]. Economics Abstracts International
[21]. Federation of Orgnizations in the Fields of Library, Information and Documentation Services (FOBID)
[22]. Map Librarians Working Group
[23]. Patent Librarians
[24]. Association of Online Users
[25]. Open
[26]. Bibliotheek en Samenleving
[27]. A.H.H.M. Mathijsen
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی