نروژ، كتابخانه‌هاي سازمان اسنادو کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
نروژ، كتابخانه‌هاي. كشور پادشاهي نروژ در غرب شبه جزيره اسكانديناوي در شمال اروپا واقع شده است. اين كشور از شمال به اقيانوس منجمد شمالي، از منتهي‌اليه شمال‌شرقي به فنلاند و روسيه، از شرق به سوئد، از جنوب به درياي شمال، و از غرب به اقيانوس اطلس محدود مي‌شود. جمعيت آن (طبق آمار سال 2005) 4593041 نفر و مساحت آن 323895كيلومترمربع است. زبان رسمي اين كشور نروژي است، اما زبان اقليت لاپ[1] هنوز هم در شمال اين كشور رايج است.
تاريخچه. نخستين فعاليت‌هاي كتابخانه‌اي در نروژ در قرن 17 و 18م. تحت تأثير عقايد عصر روشنگري آغاز شد. انجمن‌هاي كتابخواني در بسياري از شهرها ايجاد، و در مناطق روستايي كشيشان و معلمان متعهد مجموعه‌هايي را فراهم آوردند كه بعدها به كتابخانه تبديل شد. انجمن سلطنتي علوم و ادبيات نروژ در 1760 تأسيس شد. قديمي‌ترين كتابخانه علمي نروژ برمبناي مجموعه كتاب‌هاي اين انجمن شكل گرفته است. كتابخانه دانشگاه اسلو در 1811 تأسيس شد و به بزرگ‌ترين و مهم‌ترين كتابخانه علمي كشور بدل گرديد. در 1814 نروژ از وحدت با دانمارك خارج شد و با سوئد متحد گرديد. در سراسر قرن نوزدهم نيروهاي پرقدرت ملي‌گرا براي استقلال نروژ مبارزه كردند. ملي‌گرايي با تأسيس دانشگاهي جديد و توسعه انجمن‌هاي كتابخواني و كتابخانه‌هاي عمومي در مناطق روستايي همراه گرديد. هنريك ورگلان شاعر نروژي از حاميان پرحرارت كتابخانه‌هاي عمومي بود و تأسيس كتابخانه‌هاي عمومي را پايه ايجاد دولت جديد نروژ مي‌دانست.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي و تخصصي در نروژ معمولا از الگوهاي اروپايي به‌ويژه از الگوهاي آلماني پيروي مي‌كردند. اما كتابخانه‌هاي عمومي عميقآ از نهضت كتابخانه‌هاي عمومي ايالات متحده امريكا تأثير پذيرفته بودند. پيشگام تأسيس كتابخانه عمومي در نروژ، هاكن نايهوس بود كه از 1897 تا 1913 كتابخانه شهر اسلو را به كتابخانه عمومي مجهزي تبديل كرد. در 1902 دستورالعمل‌ها و استانداردهايي براي كتابخانه‌هاي عمومي تدوين شد. اين اصلاحات منجر به تشكيل اداره مركزي كتابخانه‌هاي نروژ گرديد. نخستين قانون كتابخانه‌هاي عمومي در 1935 به‌اجرا درآمد. اما وجود كتابخانه عمومي در تمام مناطق شهرداري تا 1947 الزامي نشده بود. در 1988، دولت هيئتي را مأمور بررسي تمامي حوزه‌هاي كتابداري در نروژ كرد و دستورالعمل‌هاي جديدي براي تحول كتابخانه‌ها در دهه 1990 تدوين نمود.
كتابخانه‌ها و آرشيوهاي ملي. در 1648 كتابخانه ملي دانمارك - نروژ در كپنهاك تأسيس شد. كتابخانه دانشگاه اسلو از بدو تأسيس در 1811 همچون كتابخانه ملي ايفاي نقش كرده است. اين كتابخانه در بخش عمده‌اي از حيات خود از حق واسپاري قانوني برخوردار بوده است. قانون واسپاري در 1882 به تصويب رسيد و در سال‌هاي 1939 و 1990 اصلاحاتي در آن صورت گرفت. در 1989 دولت تصميم به تأسيس كتابخانه ملي مستقلي در اسلو گرفت. شعبه‌اي از آن نيز در شهر كوچك مو ئي رانا[2] در شمال نروژ نزديك به جنوب مدار شمالگان تأسيس شد تا تمامي موارد مشمول واسپاري قانوني در آنجا نگاهداري شود. قانون جديد واسپاري نروژ را شايد بتوان يكي از پيشرفته‌ترين قوانين در تمامي دنيا دانست، زيرا تمام مواد چاپي، عكس، فيلم، نوارهاي ويدئويي، نوارهاي صوتي، برنامه‌هاي راديويي و تلويزيوني، بانك‌هاي اطلاعاتي، و ديگر مواد الكترونيكي و ديداري ذخيره شده، و در كل، هر نوع اطلاعاتي را كه موردنياز عموم باشد، دربرمي‌گيرد. شعبه كتابخانه ملي در رانا درصدد ايجاد يك كتابخانه اسناد دولتي و يك كتابخانه اماني ملي‌است. همچنين ايجاد واحدي براي ريزفيلم كردن روزنامه‌ها و تبديل فهرست‌برگه‌هاي قديمي به داده‌هايي كه براي ماشين قابل خواندن باشد، از برنامه‌هاي اين كتابخانه است.
<كتابشناسي ملي نروژ< توسط كتابخانه دانشگاه اسلو منتشر مي‌شود. اين كتابشناسي براي سال‌هاي 1962-1982 به‌صورت ريزنگار و لوح فشرده نيز در دسترس همگان است.
آرشيو ملي نروژ از آرشيو ملي اصلي در اسلو و هفت آرشيو ايالتي تشكيل شده است. البته آرشيوهاي خصوصي ديگري نيز مثل آرشيو نهضت كارگري وجود دارد.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي. نروژ چهار دانشگاه در شهرهاي اسلو، ترونهيم، برگن، و ترومسو دارد. نخستين كتابخانه دانشگاهي كتابخانه ترونهيم است. كتابخانه‌هاي اين چهار دانشگاه روي هم بزرگ‌ترين مجموعه مواد پژوهشي كشور را تشكيل مي‌دهد. اين دانشگاه‌ها سيستم كتابخانه‌اي رايانه‌اي مشتركي به‌نام "بيبسيس"[3] طراحي كرده‌اند كه بسياري دانشكده‌هاي ديگر و شعبه كتابخانه ملي در مو ئي رانا نيز از آن استفاده مي‌كنند.
كتابخانه دانشگاه اسلو قديمي‌ترين و بزرگ‌ترين كتابخانه دانشگاهي است. تا اوايل دهه 90 مجموعه كتاب‌هاي آن بيش از 4 ميليون جلد بوده است. خدمات كتابخانه تنها به 28000 دانشجوي اين دانشگاه محدود نمي‌شود و به جمعيت بسيار بزرگ‌تري ارائه خدمت مي‌كند. اين كتابخانه گرچه رسمآ به‌عنوان مركز گردآوري و پخش اطلاعات طراحي نشده، اما حجم خدمات امانت بين كتابخانه‌اي بين‌المللي آن بسيار بالاست. كتابخانه پزشكي و كتابخانه علوم عضو گروه "كتابخانه‌هاي دانشگاهي و تخصصي نروژ" هستند كه مسئوليت خاص اين دو حيطه موضوعي را بر عهده دارند. امروزه، ساختمان اصلي كتابخانه با محوطه دانشگاه فاصله نسبتآ زيادي دارد و به‌همين دليل تعدادي از دانشكده‌ها و مؤسسات دانشگاه براي خود كتابخانه دارند. كتابخانه دانشگاه ترونهيم از مزيت يكپارچه شدن دانشگاه فناوري سابق ترونهيم و چند مؤسسه ديگر از قبيل موزه علوم و مراسلات انجمن سلطنتي قديم نروژ، ايجاد شده است. كتابخانه دانشگاه در برگن به پشتوانه مجموعه‌هاي موزه برگن در 1825 تأسيس شد، اما خود دانشگاه در 1948 گشايش يافت. جديدترين و كوچك‌ترين اين دانشگاه‌ها، دانشگاه ترومسو است. كتابخانه اين دانشگاه كه در 1971 تأسيس شد، شمالي‌ترين كتابخانه دانشگاهي جهان است.
در تعدادي از دانشكده‌هايي كه با موضوعاتي چون كشاورزي، بازرگاني، و دامپزشكي سروكار دارند، كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي وجود دارد. از اوايل دهه 1970 نظام دانشكده‌هاي منطقه‌اي در تمام نواحي نروژ گسترش يافته است.
كتابخانه‌هاي عمومي. از 1947، تأسيس كتابخانه عمومي در تمامي شهرستان‌ها الزامي شده است. قانون كتابخانه‌ها، مصوب 1971، شهرداري‌ها را ملزم به پشتيباني و تأمين برخي نيازهاي كتابخانه‌ها نموده است. اين قانون در 1984 به‌نحوي اصلاح شد كه با نظام مالي جديد شهرداري‌ها منطبق گردد. در نظام مالي جديد، كمك‌هاي دولت به شهرداري‌ها و استان‌ها ديگر موردي نيست بلكه به‌صورت سرجمع و يكجا به آنها داده مي‌شود. بزرگ‌ترين كتابخانه عمومي كتابخانه ديچمن[4] است كه در 1785 تأسيس گرديد. تا سال 2001، 86 درصد از عناوين موجود در كتابخانه‌هاي عمومي وارد سيستم فهرست الكترونيكي شده است.
كتابخانه‌هاي ناحيه‌اي[5] . در نروژ 20 كتابخانه ناحيه‌اي براي تكميل كتابخانه‌هاي عمومي و آموزشگاهي هر ناحيه به‌وجود آمده است. كتابخانه‌هاي ناحيه‌اي با استفاده از مجموعه كتاب‌هاي خود و كتابخانه‌هاي ديگر، به‌صورت امانت بين كتابخانه‌اي، به كتابخانه‌هاي عمومي مدد مي‌رسانند. اين كتابخانه‌ها كه بسياري از آنها را كتابداران پاره‌وقت اداره مي‌كنند، خدمات مشاوره حرفه‌اي نيز به ديگر كتابخانه‌ها عرضه مي‌دارند.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي. ايجاد كتابخانه در مدارس ابتدايي الزامي است و اين كتابخانه‌ها نيز تحت‌پوشش قوانين آموزش ابتدايي قرار دارند. كمك‌هاي دولتي به كتابخانه‌هاي آموزشگاهي به‌عنوان جزئي از كمك‌هاي سرجمع به امر آموزش و پرورش انجام مي‌شود.
كتابخانه‌هاي تخصصي. در حدود 400 كتابخانه تخصصي عمومي و خصوصي در نروژ وجود دارد. از معروف‌ترين آنها كتابخانه مجلس، كتابخانه بنياد نوبل، و كتابخانه اداره مركز آمار است. اغلب اين كتابخانه‌ها مجموعه‌هاي خود را به فهرست مشترك ملي كه كتابخانه دانشگاه اسلو مجري آن است، گزارش مي‌كنند. از 1983 فهرست مشترك ملي از طريق شبكه رايانه‌اي قابل دسترسي همگان گشته است.
مؤسسات كتابداري. سازمان ملي كتابخانه‌هاي پژوهشي و تخصصي در 1969 تأسيس شد تا وظايف كتابخانه‌هاي دانشگاهي و پژوهشي را هماهنگ ساخته، و راهكارهاي لازم را به وزارتخانه‌هاي دولتي ارائه دهد. سرپرستي اين سازمان با رئيس كتابخانه ملي است. وظيفه اصلي آن در دهه 90 ايجاد يك كتابخانه ملي مستقل بوده است. وظيفه عمده هيئت مديره دولتي كتابخانه‌هاي عمومي و آموزشگاهي، نظارت و توصيه به كتابخانه‌هاي عمومي و آموزشگاهي مطابق با قانون كتابخانه‌ها؛ همكاري و مشورت با وزارت فرهنگ درخصوص مسائل مربوط به‌كتابخانه‌هاي عمومي و آموزشگاهي؛ و نيز تقويت فعاليت‌هاي كتابخانه‌اي است.
اداره كتابخانه‌هاي نروژ در 1952 تأسيس شده و زيرنظر دولت، مقامات محلي، و انجمن كتابداري نروژ فعاليت مي‌كند. اين دفتر به‌منظور تأمين كتاب؛ صحافي كتاب؛ تأمين مواد، وسايل، و ابزار؛ و خدمات كتابشناسي براي كتابخانه‌هاي عمومي به‌وجود آمده است.
حرفه كتابداري. دانشكده علوم كتابداري و اطلاع‌رساني نروژ يك دوره تحصيلي سه ساله دانشگاهي را برگزار مي‌كند. همچنين داراي يك دوره دو ساله پيشرفته در زمينه برنامه‌هاي كاربردي رايانه‌اي و مديريت اطلاع‌رساني است و مدركي تحت‌عنوان ديپلم كتابداري به فارغ‌التحصيلان اعطا مي‌كند. اين دانشكده برنامه گسترده آموزش دوره‌هاي كوتاه‌مدت در موضوعات خاص را دارد. واحد ويژه‌اي نيز براي مشاوره و پژوهش موسوم به بي.آر.اُ.دي.دي.[6] وجود دارد كه به جامعه كتابداران و آرشيويست‌ها و مؤسسات برنامه‌ريزي اطلاعاتي و طراحي سيستم‌ها خدمت مي‌كند. انجمن كتابداران نروژ كه در 1913 تأسيس شده است، تعدادي از انجمن‌ها و گروه‌هاي تخصصي كوچك‌تر را زيرپوشش خود دارد. اعضاي اين انجمن در سال 2005 حدود 3200 نفر و 600 مؤسسه بوده است. اين انجمن عضو فعال ايفلاست و الس گرانهايم، رئيس هيئت مديره دولتي كتابخانه‌هاي عمومي و آموزشگاهي، نخستين زني است كه رياست آن را بر عهده گرفت.
مآخذ:
1) Hauge, Jostein H.; Line, Maurice B. National Library Services in Norway, 1990; 2) Knowledge and Culture Norwegian Libraries in Perspective. [oslo]: National Library of Norway; Norwegian Archive Library and Museum Authority, 2005; 3) Rugaas, Bendik. "Developing a New National Library in Norway". Alexandria, (1990).
بنديك روگاس[7] (WELIS)
ترجمه عبدالعلي جهانشاهي
[1]. Lapp
[2]. Mo i Rana
[3]. BIBSYS
[4]. Deichman Library
[5]. County Libraries
[6]. BRODD
[7]. Bendik Rugaas
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی