گرجستان، كتابخانه‌هاي. كشور گرجستان (جمهوري سوسياليست سابق گرجستان) در غرب و مركز منطقه قفقاز واقع شده است. اين كشور از جنوب غربي با تركيه، از غرب با درياي سياه، از شمال با روسيه فدراتيو، از جنوب با ارمنستان، و از جنوب شرقي با جمهوري آذربايجان همسايه است. جمعيت اين كشور (طبق آمار سال 2005) 401,677,4 نفر و مساحت آن 700,69 كيلومترمربع (4؛ :5 1383)، پايتخت آن شهر تفليس و زبان رسمي آن گرجي است (:5 1383).

تاريخچه. منطقه قفقاز جنوبي، به‌ويژه محدوده گرجستان فعلي از دوران پارينه سنگي محل سكونت و استقرار انسان بوده است. اين منطقه در دوره‌هاي پاياني عصر مفرغ و آغاز عصر آهن به توسعه فرهنگي و اقتصادي چشمگيري دست يافت و توانست اقتدار خود را تا هزاره دوم ق.م. حفظ كند. از اين زمان شرايط مناسب براي ظهور جامعه طبقاتي در اين منطقه فراهم شد (:2 63). هرودوت در سفرنامه خود از سرزميني به‌نام كُلخيد نام مي‌برد كه بعدها به"لازستان" يعني سرزمين لازها موسوم گشت. گرجي‌ها كه بنابر احتمال قوي از بين‌النهرين به اين منطقه كوچ كرده‌اند، در قرن‌هاي هفتم و هشتم ق.م. در اين سرزمين ساكن شدند. قلمرو آنان در قرن ششم ق.م. به تصرف كورش هخامنشي درآمد. "فرناباز" سرداري گرجي بود كه توانست در 320 ق.م. نخستين دولت مستقل گرجي را پايه‌گذاري كند. پس از حمله روميان به اين منطقه، در حدود 300م. طي توافق‌نامه‌اي كه ميان ايران و روم منعقد شد، گرجستان به دو منطقه غربي و شرقي تقسيم شد؛ بخش شرقي آن موسوم به "ايبريا" تحت‌الحمايه ايران و بخش غربي موسوم به "كلخيد" تحت‌الحمايه روم شد (:3 179-180). از اين زمان مسيحيت
در اين كشور رواج يافت كه خود موجب رونق فرهنگي و اعتلاي دوباره گرجستان بود. ارتباط با بيزانس، تربيت افراد عالم و دانشمند و به تبع آن ايجاد مراكز فرهنگي و تأليف كتاب را به ارمغان آورد (:2 80). قدمت نخستين نوشته‌هاي گرجي زبان به قرن پنجم مي‌رسد (:6 ج 31، ص 459)، در كنار آن ترجمه انجيل از زبان يوناني و سرياني شروع شد (:2 80). نخستين مخازن كتاب كه زيربناي كتابخانه‌هاي جديد بودند در صومعه‌ها و كليساها پديد آمدند (:7 ج 26، ص 195). "شاه داويد باني"، از حكمرانان گرجي علاقه‌مند به دانش، در قرن دوازدهم به تأسيس فرهنگستان گلاتي[1]  در گرجستان اقدام كرد (:2 82).

توسعه تعليم و تربيت، همراه با تأسيس مدارس كه عمومآ به كليساها وابسته بودند، به رونق كتاب و صنعت چاپ منجر شد. نخستين مؤسسه انتشاراتي در قرن هفدهم در منطقه گرجستان تأسيس شد (:6 ج 31، ص 459).

هجوم مغول‌ها، تيموريان و عثماني‌ها به اين منطقه فضاي فرهنگي گرجستان را مخدوش نمود. اين كشور در نيمه قرن هجدهم خود را تحت‌الحمايه كاترين دوم ملكه روسيه قرار داد و از اين تاريخ، نفوذ روسيه در گرجستان آغاز شد. تأسيس مراكز فرهنگي متعدد در قرن نوزدهم در گرجستان، كه عمدتآ ناشي از سياست‌هاي خاص دولت تزاري بود، بار ديگر شكوفايي فرهنگي گرجستان را موجب شد.

اين كشور بعد از انقلاب 1917، به اتحاد جماهير شوروي پيوست. تأسيس كتابخانه‌هاي متعدد و مؤسسات انتشاراتي گوناگون، رهاورد فرهنگي انقلاب سوسياليستي براي گرجستان بود (:3 180).

پس از فروپاشي شوروي، اين جمهوري نيز اعلام استقلال كرد و در نوامبر 1990 نخستين جلسه مجلس جديد آن تشكيل شد و در 1993 به عضويت سازمان كشورهاي مستقل مشترك‌المنافع درآمد (:2 72، 76).

كتابخانه ملي. كتابخانه ملي گرجستان كه در شهر تفليس واقع شده است از 1846 سابقه فعاليت دارد. اين كتابخانه در 1946 به‌عنوان كتابخانه ملي گرجستان رسميت يافت (:1 42). مجموعه آن در حال حاضر (سال 2004) شامل  ۶۰۰۰۰۰۰جلد كتاب، ۶۰۰ نسخه خطي، ۱۶۸۰۰ نقشه و ۸۷۵۰۰صفحه موسيقي، و ۲۴۰۰۰نشريه ادواري جاري است (:1 42؛ :8 ج 1، ص 234؛ :9 591).

كتابخانه‌هاي دانشگاهي.  نخستين و مهم‌ترين مركز آموزش عالي جديد در گرجستان، دانشگاه دولتي تفليس است كه در 1918 تأسيس شد. و اكنون به دانشگاه دولتي ياواخيشويلي[2]  موسوم است. كتابخانه اين دانشگاه غني‌ترين


و معتبرترين كتابخانه دانشگاهي در گرجستان است و داراي بيش از ۳۰۰۰۰۰۰ جلد كتاب است (:2 92؛ :9 592). دانشگاه پزشكي دولتي تفليس نيز به قدمت دانشگاه ياواخيشويلي است و كتابخانه آن در حال حاضر بيش از ۵۰۰۰۰۰جلد كتاب دارد (:9 593).

كتابخانه دانشگاه فني گرجستان نيز كه در 1922 تأسيس شد، در حال حاضر داراي ۱۱۴۱۰۰۰جلد كتاب و 1920 نشريه ادواري جاري است. اين دانشگاه در ابتدا با عنوان مؤسسه پلي‌تكنيك فعاليت خود را آغاز كرد و در 1990 به دانشگاه فني تغيير نام يافت (:8 ج 1، ص 234). اما غالب مؤسسات آموزش عالي اين كشور در دهه 1930 فعاليت خود را آغاز كرده‌اند و با مجموعه‌هاي كتابخانه‌اي بزرگ خود به علاقه‌مندان خدمت مي‌كنند. برخي از اين كتابخانه‌ها عبارتند از: كتابخانه مؤسسه كشاورزي گرجي (تأسيس 1931) با ۷۰۰۰۰۰ جلد كتاب و 4700 نسخه خطي؛ كتابخانه تعليم و تربيت (1935) با مجموعه شامل ۳۳۶۰۰۰جلد كتاب، 360 نشريه ادواري جاري و 1500 متن موسيقي؛ كتابخانه مؤسسه آموزش و پژوهش دامپزشكي گرجي (1932) با ۲۰۰۰۰۰جلد كتاب، 847 نشريه ادواري، 600 نسخه خطي؛ كتابخانه مؤسسه تعليم و تربيت اوسِتياي جنوبي(1932) با ۱۱۶۰۰۰جلد كتاب، 144 نشريه ادواري جاري؛ كتابخانه مؤسسه دولتي هنرهاي نمايشي روستاولي[3]  (1939) با ۸۵۰۰۰جلد

كتاب، 600 نسخه خطي، 1000 ماده شنيداري (:8 ج 1، ص 234-236؛ :9 591-594).

كتابخانه‌هاي عمومي. در گرجستان بيش از 4100 كتابخانه عمومي وجود دارد (:2 98). كتابخانه عمومي اوستياي جنوبي (1939) با مجموعه‌اي در حدود ۱۳۲۰۰۰جلد كتاب و 320 نشريه ادواري جاري مهم‌ترين آن به‌شمار مي‌رود (:8 ج 1، ص 236).

كتابخانه‌هاي تخصصي. غني‌ترين كتابخانه تخصصي كتابخانه علمي ـ فني ميكلادزه، جي.اس.[4]  است كه داراي

۱۰۱۰۰۰۰۰جلد كتاب است. همچنين بايد از كتابخانه مركزي فرهنگستان علوم گرجستان به‌عنوان يكي از معتبرترين كتابخانه‌هاي تخصصي نام برد كه داراي ۳۲۰۰۰۰۰جلد كتاب است (:9 592). كتابخانه علمي ـ  پزشكي (1925) با۳۸۵۰۰۰ جلد كتاب، 1981 نشريه ادواري جاري؛ كتابخانه
موزه دولتي گرجستان (1852) ۲۵۰۰۰۰ جلد كتاب؛ كتابخانه مؤسسه بهداشت (1926) با ۳۰۰۰۰جلد كتاب، 130 نشريه ادواري جاري، 353 پايان‌نامه دكترا، و ارائه خدمات رايانه‌اي و امانت كتاب؛ و كتابخانه دولتي آموزش عمومي گوجباشويلي[5]

(1927) با ۵۰۰۰۰۰جلد كتاب، 50 نشريه ادواري جاري و خدمات امانت كتاب،و دسترسي پيوسته به شبكه؛ از مهم‌ترين كتابخانه‌هاي تخصصي گرجستان به‌شمار مي‌روند (:8 ج ،1 ص 234-236).

حرفه كتابداري. مؤسسه تعليم و تربيت تفليس از 1976 به‌صورتي كاملا تخصصي به امر تربيت و آموزش كتابداران متخصص و خبره مي‌پردازد (:7 ج 26، ص 233). انجمن كتابداران گرجستان (جي.ال.اِي)[6]  نيز از جمله مراكزي

است كه در جهت تقويت و ارتقاي سطح كتابداري در اين كشور كوشش بسيار دارد.

 مآخذ: )1 "كتابخانه‌هاي ملي جهان". تهران: كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، اموربين‌الملل، 1379؛ 2) معظمي، پروين. گرجستان. تهران: وزارت امورخارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات، ؛1378 )3 مفتاح، الهامه؛ ولي، وهاب. نگاهي به ايرانشناسي و ايرانشناسان كشورهاي مشترك‌المنافع و قفقاز. تهران: انتشارات بين‌المللي الهدي، 1373؛

4) Cia World Factbook. "Georgia". [On-line] Available: http://www.cia/ gov/ cia. publications/factbook/geos/gg.html. [10 Feb.2004]; 5) The Europa World Yearbook. 47th. ed. London: Europa Publication Limited,1997; 6) Nemirovsky, E.L. "The Union of Soviet Socialist Republics of Printing". Encyclopedia of Library and Information Science. Vol. 31. PP. 446-474; 7) Sikorsky, N. M and [et.al]."Russia-U. S. S. R., Book Printing and Libraries". Encyclopedia of Library and Information Sciences. Vol.26. PP. 180-241; 8) World Cuide to Libraries. 17th. ed. MÏnchen: K. G. Saur, 2003; 9) The World of Learning.54th.ed. London:Europa Publication Limited, 2004;.

     آرزو تجلّي

[1]. Gelati

[2]. Javakhishvili

[3]. Rustaveli

[4]. Mikeladze, G.S, Scientific and Technical Library

[5]. Gogebahvili State Library for Public Education

[6]. Georgia Library Assiociation (GLA)