بنیاد مختومقلی فراغی

كتابخانه‌هاي ماسوني. كتابخانه‌هاي ماسوني به كتابخانه وابسته به انجمن‌هاي فراماسوني ]بنّايان سنگ‌كار يا سنگ‌تراشان آزاده[ گفته مي‌شود كه در محل‌هاي استقرار اين انجمن‌ها، معروف به معابد يا لُژهاي ماسوني، قرار دارند و يا به‌صورت مجموعه‌هاي شخصي توسط اعضاي مهم و رهبران اين انجمن‌ها، از گذشته، ايجاد و نگهداري مي‌شدند.

ركن مهم در انجمن‌هاي ماسوني آموزش است. از اين‌رو، چيزي به‌نام كتابخانه ماسوني با روح آموزش در اين انجمن‌ها در تناقض است. بخش مهمي از آموزش‌هاي ايشان شامل علائم، نمادها، و تمثيل‌هاست كه از "زبان تعليم‌دهنده" به "گوش شنوا" جاري مي‌شود و آموزه‌هاي آنها "در صندوقچه سينه صديق وفادار" حفظ مي‌شود.

علي‌رغم عدم اتكا به كلام نوشته و كمبود منابع مكتوب، نوشته‌هاي بسياري در باب تاريخ، تعاليم، و اعمال برادري در اين انجمن‌ها در دست است و حتي چند رساله در برملا كردن اسراري كه به‌طور شفاهي در اتاق‌هاي لژهاي فراماسونري ردوبدل مي‌شود، نوشته شده است.

همان‌طور كه از نام فراماسون برمي‌آيد، كار و ابزار سنگ‌تراشي نماد اصلي اين صنعت است. >افسانه انيال <به ساخته شدن معبد سليمان در عهد عتيق باز مي‌گردد. برخي اشارات اوليه ماسوني را در علائم سنگ‌تراشان و بناهاي مصر باستان مي‌يابند.

ريشه‌هاي دستگاه ماسوني امروزي را به‌طور قطع مي‌توان در تشكيلاتي شبيه به اتحاديه‌هاي صنفي بنّاهاي سنگ‌كاري يافت كه كليساهاي جامع و صومعه‌ها و قصرهاي قرون وسطي را مي‌ساختند.

در قرن هفدهم لژها به‌تدريج شكل گرفته و افرادي را كه خارج از حرفه بودند، ولي شرايط اخلاقي لازم را داشتند، به عضويت پذيرفتند و به آنها "پذيرفته‌شده‌ها" و سپس "بنّايان آزاد و پذيرفته شده" لقب دادند. اين افراد عمومآ اهل علم و ادب بودند، از اين‌رو، آغاز به نوشتن كردند بدون آنكه سنت انتقال شفاهي را شكسته باشند. اينان شرح حال‌ها و خاطرات روزمره خود را نوشتند و خوانندگان را از سازمان و فعاليت‌هاي لژ خود آگاه ساختند. جمع شدن همه لژها در يك لژ بزرگ (لژ لندن) در 1717، زمينه را براي توليد انبوه اسناد و مدارك و نوشته‌ها فراهم كرد. اين جنبش به‌سرعت به امريكا نيز سرايت كرد و بنجامين فرانكلين كه در 1730 به لژ فيلادلفيا پيوست، در 1734 نخستين كتاب ماسوني، به‌نام> قوانين اساسي آندرسن<[1]، را نوشت.

در كنار اينها يك گروه ادبيات ضدماسوني نيز وجود دارد كه به قصد افشاي اسرار ماسوني در قرن هجدهم نوشته شده است و اوج آن در جنبش ضدماسوني امريكا در ربع دوم قرن نوزدهم ديده مي‌شود.

امروزه شمار برادران گردآمده در انجمن‌هاي ماسوني، كه تعداد آنها به 100000 مي‌رسد، بالغ بر 8 ميليون نفر است كه در سراسر جهان پراكنده‌اند. هر لژ دست‌كم چند كتاب دارد و بسته به اوضاع و احوال، اسناد رسمي و شماري كتاب مرجع عمومي در آن يافت مي‌شود. در مناطقي نظير امريكاي لاتين كه كتابخانه‌هاي عمومي فراوان نيستند يا مجموعه غني ندارند، كتابخانه‌هاي لژها بزرگ‌تر هستند و بيشتر مورد استفاده قرار مي‌گيرند. در ايالت متحده امريكا اعضا مي‌توانند از كتابخانه‌هاي لژهاي بزرگ، كتاب امانت بگيرند.

بزرگ‌ترين كتابخانه لژ بزرگ فراماسون‌ها كه به آن كتابخانه مادر نيز اطلاق مي‌شود، در لندن واقع شده است. بعد از اين كتابخانه، كتابخانه‌هاي لژهاي بزرگ اسكاتلند در ادينبورگ و كتابخانه لژ دوبلين در ايرلند از نظر تعداد و غناي منابع قابل توجه هستند. كتابخانه لژ بزرگ شرق[2]  در ريودوژانيرو، پايتخت برزيل، با قدمتي بيش از صد سال، از ديگر مراكز فعال ماسوني شمرده مي‌شود.

در امريكا چندين كتابخانه بيش از ساير كتابخانه‌هاي ماسوني مورد توجه قرار دارند. علت اين امر داشتن امكانات وسيع براي خدمت به عموم است. از اين گروه مي‌توان به كتابخانه‌هاي ماسوني بوستون، نيويورك، پنسيلوانيا، و تگزاس اشاره كرد. كتابخانه و موزه شوراي عالي 33 [3] واقع در واشينگتن دي‌سي كه توسط آلبرت پايك در 1888 بنا نهاده شد از ديگر كتابخانه‌هاي معتبر ماسوني در جهان است.

 گذشته از كتابخانه‌هاي لژ ماسوني، از كتابخانه‌هاي خصوصي اعضاي اين انجمن نيز مي‌توان نام برد؛ بيشتر اين مجموعه‌ها توسط مالكان آنها به مؤسسه‌هاي ماسوني بخشيده يا فروخته شده‌اند. به‌طور مثال، مجموعه ساموئل لارنس اهدا شده به لژ بزرگ ماساچوست و مجموعه كتابخانه ويليام كيومينگ كه به كتابخانه شوراي عالي نيويورك اهدا شد.

سازماندهي منابع. ويليام بويدن، كتابدار با تجربه ماسوني با بسط و گسترش بخشي از رده‌بندي جهاني ديويي، رده‌بندي كتاب‌ها، مواد، و منابع موجود در حيطه فراماسوني را به‌گونه‌اي جالب و منطبق با اين نظام فهرستنويسي بين‌المللي تنظيم كرد. كتابخانه‌هاي ماسوني براي انتقال اطلاعات با يكديگر، كنگره‌هاي بين‌المللي كتابداري و اطلاع‌رساني ندارند و اين امر بيشتر در قالب همايش ملي و محلي صورت مي‌گيرد.

كتابشناسي ماسوني. تاكنون كتابشناسي جامع و منسجمي از آثار و منابع كتابخانه‌اي و موزه‌اي ماسوني منتشر نشده است و اين امر محدود به ارائه كتابشناسي‌هاي محلي است كه بعضآ داراي اعتبار كافي نيستند. برخي كتابشناسي‌هاي منتشر شده از سوي كتابخانه‌هاي ماسوني كه تا حدودي در خور توجه هستند عبارتند از :>كتابشناسي كلوس<[4]  تدوين ،1844> كتابشناسي ولف اشتايگ<[5]  در سال‌هاي 1911- 1926، و >خلاصه مذاكرات لژ تحقيقاتي امريكا<[6] .

وضعيت كنوني. كتابخانه‌ها، مراكز اطلاع‌رساني، و موزه‌هاي ماسوني در عصر فناوري اطلاعات با تجهيز خود به رايانه، سعي در انتقال هر چه بهتر اطلاعات در اين حوزه به عموم مراجعان (عضو يا غيرعضو) دارند. دسترسي آسان به منابع كتابخانه‌اي، اعم از مواد چاپي و يا مواد ديداري و شنيداري و استفاده از خدمات پستي جهت انتقال منابع براي متقاضيان، گوشه‌اي از فعاليت‌هاي كتابخانه‌هاي ماسوني در حال حاضر است.

انجمن كتابداري و موزه ماسوني[7] . انجمن كتابداران ماسوني كه مركز آن در شهر بلومينگتون[8]  ايالت اينديانا در امريكا قرار دارد، با هدف پيشبرد منافع كتابخانه‌هاي ماسوني از طريق فعاليت‌ها و ارتباطات مؤثر، سعي در بهبود وضع كتابخانه‌هاي خود، توسعه، نگهداري، و تقويت آنها دارد. برپايي گردهمايي‌هاي كتابداران ماسوني، دسترسي به فهرست ساير كتابخانه‌ها و موزه‌هاي وابسته، از جمله خدمات اين انجمن است.

چارلز اف. گاسنل[9]  (ELIS)

          ترجمه، تلخيص و برخي اضافات : مينو گلباغي