كتابخانه‌هاي صنعتي. سازمان اسنادو کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
نخستين كتابخانه‌هاي تخصصي در سازمان‌هاي تجاري و صنعتي خصوصي مانند كارخانه‌هاي دارويي و شيميايي، توليدكنندگان مواد نفتي، شركت‌هاي مهندسي، صنايع فضايي و اتمي بنيان نهاده شدند.
كتابخانه‌هاي صنعتي در امريكا، بريتانياي كبير، فرانسه، آلمان و برخي كشورهاي صنعتي ديگر در دهه اول قرن بيستم تأسيس شدند (4: 532-534).
با تأسيس انجمن كتابخانه‌هاي تخصصي و مراكز اطلاع‌رساني انگليس (ااسليب) در 1924، محلي براي بحث و تبادل‌نظر در زمينه آماده‌سازي اطلاعات، به‌ويژه در حوزه كتابخانه‌هاي علمي ـ تحقيقي و كتابخانه‌هاي سازمان‌هاي صنعتي بزرگ به‌وجود آمد (7: 20).
يونسكو، با ايجاد مراكز سندپردازي علمي و فني از 1950، در برخي كشورها مانند برزيل، كوبا، هند، اندونزي، كره، مكزيك، پاكستان، فيليپين، تايلند، مصر، اروگوئه، و يوگسلاوي كمك‌هاي مهمي را به كتابداران صنعتي كرده است. اين واحدها در خدمت صنعت ملي هستند و در مركز هر كدام كتابخانه‌اي با مجموعه‌اي از كتاب‌ها، نشريات ادواري، و ديگر اسناد قرار دارد (2: 12).
در انگلستان، برطبق تحقيقات انجام شده در دهه 1950، از ميان 225 كارخانه در ناحيه بزرگ صنعتي منچستر فقط 96 كارخانه داراي كتابخانه بودند و از اين ميان تنها 11 كتابخانه داراي كتابدار تعليم‌ديده تمام وقت بودند (2: 2). در پايان سال 1954 تقريبآ 500 كتابخانه صنعتي و تجاري در انگلستان ايجاد شد و در پايان 1963 اين رقم به 900 كتابخانه افزايش يافت (3: 219). در مه ،1971 براي كمك به كتابداران و كاركنان مراكز اطلاع‌رساني شاغل در بخش صنعت و تجارت گروه صنعت به‌وجود آمد (6: ذيل واژه).
طبق تحقيق انجام شده براي كتابخانه بريتانيا در 1986، فقدان آگاهي، بازاريابي ناكارآ و ناكافي، و عدم سياست‌هاي امانت و آموزش كارمندان، نقيصه‌هاي كتابخانه‌هاي صنعتي و تجاري بوده‌اند (5: ج 2، ص 71-72).
در ايران، قديمي‌ترين كتابخانه صنعتي در چاپخانه روزنامه اطلاعات در زمان تأسيس مؤسسه اطلاعات در 1304 ايجاد شده است. يك بررسي نشان مي‌دهد كه بين سال‌هاي 1342 تا 1351 صنايع كشور 2/15 درصد رشد داشته‌اند. طبق اين تحقيق در 61 كارخانه از 254 كارخانه مورد بررسي، فقط 22 كارخانه واحدي به‌نام كتابخانه داشته‌اند. اين كتابخانه‌ها ــ يا در واقع مجموعه‌هاي كتاب ــ در اتاق‌هاي كار كاركنان دفتري، باشگاه‌ها، مهمانسراها، كوي‌هاي مسكوني، و يا مسجدها قرار داشته‌اند. مجموعه بزرگ‌ترين آنها 10000 جلد بوده است و فقط 10 كتابخانه نشريه داشته‌اند. اين كتابخانه‌ها فاقد رده‌بندي و فهرستنويسي بودند و فقط 11 واحد متصدي، آن هم آموزش نديده، داشته‌اند (1: 56-59).
درباره روند رشد كتابخانه‌هاي كارخانه‌اي از تاريخ 1352 به بعد اطلاعاتي در دسترس نيست. به نظر مي‌رسد رشد و توسعه اين نوع كتابخانه‌ها به‌واسطه افت‌وخيزهاي اقتصادي سال‌هاي گذشته چندان چشمگير نبوده و فعاليت‌هاي فرهنگي واحدهاي صنعتي به برگزاري مراسم ساده‌اي در هفته كتاب (مانند اهداي كتاب به فرزندان كارگران) و نام‌گذاري يك‌روز از اين هفته با عنوان "كتاب، صنعت، و كارگر" محدود مي‌شود.
فدراسيون بين‌المللي سندپردازي (فيد)، براي پردازش فني اطلاعات،رده‌بندي دهدهي جهاني (يو.دي.سي.) را براي سازماندهي و بازيابي اطلاعات در كتابخانه‌هاي صنعتي پيشنهاد مي‌كند (13:2).
مآخذ: 1) رهادوست، فاطمه. ايجاد و توسعه كتابخانه در كارخانه‌ها و مراكز صنعتي ايران. تهران: مؤسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي، مركز خدمات كتابداري، 1356؛
2) Bakewell, K. G. B. Industrial Libraries Throughout the World. Oxford: Pergamon Press, 1969; 3) Bourton, Kay. "Industrial Library. "Encyclopedia of Librarianship". PP. 219-221; 4) Christianson, Elin B. "Special Libraries". World Encyclopedia of Library and Information Services. PP. 532- 542; 5) Freeman, Olivia. "Industrial and Commercial Libraries". in British Librarianship and Information Work 1986-1990. Vol2: Special Libraries, Materials and Processes. ed. by David W. Bromley and Angela M. Allott. London: The Library Association, 1993, PP. 71-82; 6) Harrod, Leonard Montague. The Librarian᾽s Glossary of Terms Used in Librarianship, Documentation and the Book Crafts and Reference Book. 5th. ed. S.V. "Industrial Libraries"; 7) Macaolam, E.J."Association for Information Management (ASLIB)". International Encyclopedia of Information and Library Science. P.20.
نسترن طباطبائي
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی