كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي سازمان اسنادو کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي[1] . كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي، كتابخانه‌هايي هستند كه در كالج‌ها و دانشكده‌هاي مستقل يا در دانشكده‌ها و ساير واحدهاي آموزشي در يك دانشگاه ايجاد مي‌شوند. مأموريت اوليه اين كتابخانه‌ها پشتيباني از برنامه‌هاي آموزشي و پژوهشي دانشكده مربوط است. از اين‌رو، مجموعه و خدمات خود را بر اساس پيشبرد اهداف آموزشي و پژوهشي دانشكده طراحي، برنامه‌ريزي، و اجرا مي‌كنند. كتابخانه دانشكده‌اي كه به دانشجويان تحصيلات تكميلي به‌خصوص دانشجويان دوره دكترا خدمت مي‌كند با كتابخانه دانشكده‌اي كه بيشترين برنامه‌هاي آموزشي آن را دوره‌هاي كارداني تشكيل مي‌دهد، متفاوت است. در دانشكده‌هايي كه به پژوهش بيش از آموزش مي‌پردازند به مجموعه‌هاي جامع نياز است، در حالي كه دانشكده‌هاي داراي دوره‌هاي كارداني بر كتاب‌هاي درسي و منابع روز و مواد غيركتابي تمركز بيشتري دارند. به‌همين دليل اين نوع كتابخانه‌ها را "مركز منابع آموزشي"[2] هم مي‌نامند.
اهداف اين كتابخانه‌ها معمولا به‌ترتيب اهميت عبارتند از: 1) پاسخگويي به نيازهاي آموزشي برخاسته از برنامه‌هاي درسي و يا مطالعات عمومي دانشجويان؛ 2) حمايت اطلاعاتي از اعضاي هيئت علمي براي به‌روزكردن منابع درسي و اجراي فعال‌تر نقش آموزشي آنها؛ و 3) فراهم كردن منابع اطلاعاتي لازم جهت پيشبرد اهداف پژوهشي دانشكده.
تاريخچه. كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي نخستين بار در دانشكده‌هاي حقوق (مانند دانشگاه هاروارد)، الهيات، و پزشكي (در اروپا) آغاز به‌كار كردند. در اروپا هر دانشكده كتاب‌هاي خودش را گردآوري مي‌كرد، اما در امريكا تلاش بر اين بود كه مجموعه‌هاي متمركز ايجاد كنند و خدمات را نيز متمركز سازند (3: 6).
در بيشتر دانشگاه‌هاي ايران، كتابخانه‌ها ابتدا در هر دانشكده ايجاد شدند و به‌صورت كاملا مستقل فعاليت مي‌كردند. سال‌ها پس از آن بود كه نياز به تمركز كارهاي فني به‌منظور هماهنگي و صرفه‌جويي، منجر به تأسيس كتابخانه‌هايي با وصف "مركزي" در دانشگاه‌ها شد. مثلا در دانشگاه تهران، به‌عنوان نخستين دانشگاه كشور (تأسيس 1313ش.) به معناي دقيق كلمه كتابخانه مركزي در سال 1350 افتتاح شد كه تا حدي از همكاري و هماهنگي را ميان كتابخانه‌هاي اين دانشگاه تأمين كند. دانشگاه‌هاي جديدتر براي بهره‌گيري بهينه از منابع و نيروي انساني و كارآيي بيشتر، تمركز خدمات كتابخانه‌اي خود را در كتابخانه‌اي مركزي ترجيح مي‌دهند.
استانداردها. نخستين استاندارد كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي را انجمن كتابداران امريكا در 1959 تهيه كرد. در سال‌هاي 1975 و 1986 ويرايش‌هاي بعدي اين استانداردها تهيه شد. در سال‌هاي بعد، استاندارد كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي بر اساس مقاطع آموزشي آنها اعم از دو ساله، چهار ساله، و تحصيلات تكميلي و پژوهشي تهيه و تدوين شد. تدوين اين استانداردها بر كيفيت مجموعه و خدمات كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي امريكا تأثير بسزايي داشته است و در سطح بين‌المللي نيز بر استانداردهاي كتابخانه‌هاي دانشكده‌ايِ تهيه و تدوين شده توسط ايفلا و يونسكو مؤثر بوده است (3: 8-9).
در ايران، استانداردهاي كتابخانه‌هاي دانشگاهي كه توسط كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران تهيه و تدوين شده است براي كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي نيز به‌كار مي‌رود (1: يك ـ دو).
جامعه استفاده‌كننده. جامعه كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي نسبت به كتابخانه‌هاي دانشگاهي و عمومي همگون‌تر است و نياز دانشجويان به متون درسي تا حد زيادي قابل پيش‌بيني است. مبناي اين شناخت برنامه‌هاي درسي مقاطع مختلف آموزشي و منابعي است كه براي هر درس توسط استاد تعيين مي‌شود. دانشجوياني كه بايد پايان‌نامه بنويسند ممكن است غيرقابل پيش‌بيني‌ترين نيازها را ارائه دهند. لازم است كه كتابداران به‌طور مداوم در جريان عنوان‌هاي انتخاب شده پايان‌نامه‌هاي اين گروه‌ها قرار گيرند.
پيش‌بيني نيازمندي‌هاي اعضاي هيئت علمي و پژوهشگران مشكل‌تر است و نيازهاي جامعه كاركنان يك دانشكده غالبآ نيازهاي عمومي است كه كتابخانه‌هاي عمومي همجوار دانشكده و يا دانشگاه مي‌تواند پاسخگو باشد؛ مگر اينكه دانشكده در فضايي دور از چنين امكاناتي باشد، در اين صورت كتابخانه ملزم به پاسخگويي به نيازهاي اين گروه است.
مجموعه‌سازي. مجموعه‌سازي از جمله فعاليت‌هايي است كه كاركنان كتابخانه تنها بخشي از آن را انجام مي‌دهند. همكاري اعضاي هيئت علمي دانشكده با كتابداران، در انتخاب منابع متناسب با برنامه‌هاي آموزشي و پژوهشي دانشكده، كيفيت مجموعه را تضمين و تأمين مي‌كند.
در كتابخانه‌هاي اكثر دانشكده‌ها مجموعه‌هاي اهدايي استادان، پژوهشگران، و صاحب‌نظران موضوعي رشته‌هاي آن دانشكده تشكيل‌دهنده هسته اصلي مجموعه كتابخانه دانشكده است (2: 15).
براي تقويت مجموعه و جبران كاستي‌هاي آن، شيوه‌هاي مختلف همكاري‌هاي بين كتابخانه‌اي ميان دانشكده‌ها و كتابخانه مركزي دانشگاه اجرا مي‌شود (4: 3).
مآخذ: 1) تعاوني (خالقي)، شيرين. استانداردهاي كتابخانه‌هاي دانشگاهي ايران. با همكاري پوري سلطاني، مهرانگيز حريري و جعفر مهرداد. تهران: كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، 1380؛
2) Academic Library Management. Edited by Maurice B. Line. London: The Library Association, 1991; 3) Coughlin, Caroline M. "Academic Libraries". World Encyclopedia of Library and Information Services. PP. 5-29; 4) Hoare, Peter. "Academic Libraries". International Encyclopedia of Information and Library Science. PP.2-4.
ناهيد بني‌اقبال
[1]. College / Faculty Library
[2]. Learning Resources Center
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی