بنیاد مختومقلی فراغی

كتابخانه واتيكان. شهر واتيكان يكي از كوچك‌ترين كشورهاي مستقل جهان است كه با وسعت 44/0 كيلومترمربع در قلب رم، پايتخت ايتاليا، واقع شده است. واتيكان، مقر اسقف‌هاي رم، كاملا مستقل از ايتاليا، و يكي از قديمي‌ترين دولت‌هاي جهان است. كتابخانه و موزه‌هاي واتيكان برخي مجموعه‌هاي نفيس مهم فرهنگ غرب را در خود دارند. جمعيت واتيكان (طبق آمار سال 2005) 921 نفر است. كليسا از زبان لاتين استفاده مي‌كند، اما زبان گفتاري آن زبان ايتاليايي است.

تاريخچه. شواهد نشان مي‌دهد كتابخانه كليساي كاتوليك موسوم به اسكرينيوم[1]  يا "صندوق كتب و اسناد[2] " در قرن چهارم وجود داشته و نه تنها به‌عنوان كتابخانه، بلكه به‌عنوان آرشيو نيز انجام وظيفه مي‌كرده است. متأسفانه به دلايل نامعلوم اين مجموعه در نيمه اول قرن سيزدهم نابود شد.

مطابق روايات، پاپ نيكولاس پنجم (حكومت. 1447-1455) بنيان‌گذار كتابخانه واتيكان است، ليكن در واقع سيكستوس چهارم[3]  (حكومت. 1471-1484) براي ساختمان‌ها، كاركنان، و موقوفات طي حكمي (1475) مقرري تعيين كرد. او بارتولومئو پلاتينا[4] را به‌عنوان نخستين كتابدار منصوب كرد. سيكستوس پنجم (حكومت. 1585-1590) بين سال‌هاي 1587 تا 1589، در محدوده واتيكان، ساختمان مخصوصي براي كتابخانه ساخت.

مجموعه كتابخانه واتيكان طي قرن‌ها از لحاظ اندازه و تنوع مجموعه پيوسته رشد كرده است. تحت نظارت لويي سيزدهم (حكومت. 1878-1903) و به رهبري فرانتس ارل، كه از 1895 تا 1913 در مقام كلانتر خدمت كرد، كتابخانه سه طرح عمده را آغاز نمود. ايجاد بخش حفاظت كه يكي از نخستين بخش‌هاي حفاظت در اروپا بوده است؛ گشايش تالار مرجع با 50000 مجلد در قفسه‌هاي باز؛ و انتشار >استودي اي. تستي<[5]  كه به مجموعه عكس كتاب‌هاي قديمي مشهور بود، از آن جمله است.

پيشرفت‌هاي ديگري زير نظر پيوس يازدهم (حكومت. 1922-1939) و ژان پل (حكومت. 1978-2005) انجام شد. در 1984، خدمات فني به ساختمان جديد، مجاور ساختمان اصلي انتقال يافت و مجموعه نسخه‌هاي خطي به زيرزمين محلي انتقال يافت كه از لحاظ آب و هوا تحت كنترل بود.

مجموعه. منابع كتابخانه واتيكان به سه بخش تقسيم شده است: مواد چاپي، دستنويس‌ها، و مواد هنري. بخش چاپي شامل تقريباً 1600000 عنوان كتاب مرجع است و كتابخانه‌هاي خصوصي متعلق به خانواده‌ها و علماي برجسته را نيز دربرمي‌گيرد كه شامل 8300 جلد كتاب‌هاي قديمي مربوط به سال 1500ق.م.؛ بخش نسخ خطي شامل 75000 نسخه كتاب پوستي از قرن دوم تا كنون؛ به‌علاوه 65000 فقره سند آرشيوي در 23 دسته است. بخش هنر داراي بيش از 100000 نسخه چاپي، كنده كاري، نقشه، و نقاشي؛ 330000 عدد سكه و مدال يوناني، رومي، و كاتوليكي؛ و مجموعه‌اي كوچك و با ارزش از اشياء مقدس و ديرينه در موزه كتابخانه است.

فهرست‌ها. كتابخانه بر مشكل تهيه و انتشار فهرست موجودي نسخ خطي از شروع قرن بيستم فائق آمده است. هيئت علمي كتابخانه با كمك همكاران خارجي مجموعه‌اي از فهرست‌هاي جامع بيش از يك سوم كل مجموعه را تهيه كرده‌اند. براي بقيه مجموعه، فهرست‌هاي دستنويس قديمي و فهرست‌هاي جديد تايپ شده در اختيار استفاده‌كنندگان قرار مي‌گيرد. در مورد كتاب‌هاي چاپي، برگه‌داني با حدود 2000000 سرشناسه در اتاق مرجع موجود است. كار تهيه اين فهرست با كمك مؤسسه كارنگي و كتابخانه كنگره بين سال‌هاي 1927 و 1939 شروع شد.

خودكارسازي. در 1985 نظام خودكارسازي براي استفاده داخلي كاركنان كتابخانه تهيه شد. اين نظام، دستيابي‌ها و مديريت پيايندها و فهرست‌هاي مجموعه‌هاي مختلف را اداره مي‌كند. پايگاه داده‌ها از چندين محل خارجي قابل دستيابي است و بيش از يك سوم كارت‌هاي فهرستنويسي به فرم ماشين‌خوان تبديل شده است.

دانشكده. دانشكده كتابداري واتيكان در 1934 توسط پيوس يازدهم تأسيس شد و در كتابخانه جاي دارد. اين مدرسه يك بخش دانشجويي بين‌المللي دارد.

 مآخذ:

1) Bibliotheca Apostolica Vaticana. Citta del Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 2000; 2)Bibliotheca Vaticana, 1987;3) Bignami-Odier, J. La BibliothÉque Vaticane de Sixte IV Ä pie XI, 1972; 4) Weston, P.G.; Pernigotti, A. "Automated access to the vatican library collections". International Cataloging and Bibliographic Control, 1989.

(WELIS) [6] پُل گابري يلي وستون

ترجمه فاطمه نوشين‌فرد