كتابخانه و آرشيو ملي مصر. كتابخانه و آرشيو ملي مصر در ساحل غربي رود نيل و نزديك قاهره در ناحيه بولاق[1]  واقع شده است (3). اين كتابخانه در 1870 با تلاش‌هاي علي‌پاشا مبارك، وزير آموزش و پرورش وقت، شكل گرفت. او نسخه‌هاي خطي و كتاب‌هاي چاپي پراكنده را از مساجد، اماكن متبركه، مدارس، وزارتخانه‌ها، و ساير سازمان‌هاي حكومتي جمع‌آوري كرد و در اين كتابخانه جاي داد. تشكيل اين كتابخانه موجب شد منابع ارزشمند از خطر خوردگي، سرقت، و مفقود شدن، مصون بمانند. كتابخانه مزبور تا هنگامي كه در 1904 به ساختمان جديد منتقل شد، با نام‌هاي خديو كتب‌خانه[2]  و دارالكتب الخديويه[3] ، در كاخ اسماعيل پاشا خديو (فرماندار مصر در دوران سلطه عثمانيان) قرار داشت. در زمان ملك فؤاد (1917-1939) به كتابخانه ملي مصر تغيير نام داد (3؛ 5). در 1970، امانت كتاب را متوقف كرد. پس از آن تمركزش را روي جمع‌آوري مجموعه‌هاي علمي، تحقيقات، و برنامه‌هاي حفاظت و نگهداري گذاشت. موجوديت مستقل قانوني آن به موجب فرمان رياست جمهوري در 1993 به تصويب رسيد.

كتابخانه و آرشيو ملي مصر، مؤسسه‌اي پژوهشي ـ فرهنگي و غيرانتفاعي وابسته به دولت محسوب مي‌شود كه هدف اصلي آن ارائه خدمات كتابخانه‌اي در سراسر كشور مصر و نيز جهان عرب است. همچنين ايجاد امكانات لازم براي جمع‌آوري منابع علمي و ارزشمند جهان، حفظ ميراث مكتوب از طريق فراهم‌آوري نسخه‌هاي اصل ]خطي[ جهت استفاده پژوهشگران، تهيه مدارك و اسناد مربوط به تاريخ ملي و ديگر موضوعات مرتبط، و آماده‌سازي و سازماندهي آنها براي استفاده عموم، از ديگر اهداف آن به شمار مي‌آيد.

اين كتابخانه به‌عنوان يكي از چند نهاد حكومتي وظيفه دارد كه در انجام مسئوليت‌هاي وزارت فرهنگ در حوزه‌هاي كتابخانه‌هاي ملي و عمومي، ميراث مكتوب، نسخه‌هاي خطي، آرشيو ملي، سندپردازي، و اطلاع‌رساني به اين وزارتخانه ياري رساند (3). تعداد كارمندان كتابخانه ملي مصر حدود 800 نفر است. تنها اندكي از آنها در رشته كتابداري تحصيلات تخصصي دارند (5). استفاده از مجموعه منابع مرجع كتابخانه براي عموم آزاد است (3).

بناهاي كتابخانه و آرشيو ملي مصر شامل يك ساختمان بزرگ هفت طبقه، براي فعاليت‌هاي علمي ـ فرهنگي مختلف، و نيز ساختمان مجاور آن جهت آرشيو ملي است (3؛ 4). قسمت‌هاي مختلف آن عبارتند از: بخش‌هاي فراهم‌آوري؛ فهرستنويسي؛ قرائتخانه‌ها؛ امانت؛ رايانه؛ كتابشناسي؛ ويرايش و چاپ نسخه‌هاي خطي عربي؛ مركز مدارك و تاريخ معاصر مصر؛ مركز سندپردازي و پژوهش ادبيات كودكان؛ مركز حفظ، ترميم، و نگهداري نسخه‌هاي خطي؛ و مركز ريزنگار (5؛ 6).

هم‌اكنون كتابخانه و آرشيو ملي مصر داراي 15 تالار پژوهش و مطالعه با 1000 مترمربع گنجايش و 12 تالار با 6000 مترمربع به‌منظور گسترش فضاي كتابخانه است تا با ارائه خدماتِ كتابخانه‌اي كارآمدتر، به سطح استانداردهاي بين‌المللي ارتقا پيدا كند (3؛ 5). تعداد كتاب‌هاي آن در حدود 1400000 جلد است. اين كتابخانه قديمي‌ترين كتابخانه دولتي است كه چند ميليون سند آرشيوي از منابع اصلي و ترجمه شده را در حوزه‌هاي مختلف علوم؛ و 55000 نسخه خطي و ريزنگار به زبان‌هاي عربي، تركي، فارسي، زبان‌هاي شرقي ديگر، و نيز انگليسي، فرانسوي، و ايتاليايي دارد (3). در ميان كتاب‌هاي خطي قرآن‌هايي وجود دارند كه بر كاغذ و پوست با خطوط نسخ، ثلث، ريحان، و كوفي به قلم استاداني چون ياقوت مستعصمي تحرير شده‌اند. تعدادي كتاب خطي فارسي نفيس نيز در آن موجود است كه در ميان آنها نسخه‌اي از بوستان سعدي متعلق به‌سال 893ق. با نقاشي كمال‌الدين بهزاد (قرن 10ق.) وجود دارد. تعداد 3000 نسخه خطي عربي بر روي پاپيروس در اين كتابخانه موجود است و تاريخ مصر از دوران اموي تا فاطميون را دربردارد (3).

پس از فروپاشي امپراتوري عثماني و تسلط انگليس، بيشتر امراي خاندان سلطنتي كه با زبان فارسي آشنايي داشتند، نسخه‌هاي خطي فارسي را در كتابخانه‌هاي سلطنتي نگهداري مي‌كردند. اين كتاب‌ها پس از برچيده شدن بساط سلطنت جزء كتابخانه ملي شد (1: 105). از آن جمله مي‌توان به مجموعه‌هاي متعلق به تيمورپاشا، احمدزكي پاشا، احمد طلعت، و مصطفي فاضل اشاره كرد (3).

آرشيو ملي مصر علاوه بر اسناد متعارف، اسناد وقفي الازهر، وزارت دادگستري، و وزارت امورخارجه را نيز حفظ و نگهداري مي‌كند. حدود 90000 سند در آن سازماندهي و نمايه‌سازي شده و تعدادي از آنها نيز به زبان عربي ترجمه شده‌اند (4).

بودجه كتابخانه عمدتآ از طرف دولت تأمين مي‌شود. كارهاي زيربنايي در اين كتابخانه با بودجه صندوق توسعه فرهنگي مصر صورت مي‌پذيرد (3؛ 6).

كتابخانه ملي مصر، كتابخانه‌اي واسپاري است و مسئول انتشار >خبرنامه انتشارات مصر<[4]  است كه كتابشناسي ملي رسمي كشور تلقي مي‌شود. از 1955 كتابخانه ملي به‌عنوان دبيرخانه كميته ملي مصر جهت ارائه خدمات كتابشناختي انجام وظيفه كرده است (2: ذيل "كتابخانه ملي مصر").

 مآخذ: 1) تكيه‌اي، مهدي، گردآورنده. مصر. تهران: وزارت امورخارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات، 1375؛ 2) سلطاني، پوري؛ راستين، فروردين. دانشنامه كتابداري و اطلاع‌رساني. ذيل "كتابخانه ملي مصر"؛

3) "About the Library", 2003. [On-line]. Available: http:// www.darelkotob.org/english/html/about.htm. [10Dec. 2004]; 4) "National Archives Sector", 2003. [On-line]. Available: http:// www.darelkotob.org/english/html/national_archvie.htm; 5) "National Library Sector",2003.[On-line]. Available: http:// www.darelkotob.org/english/html/national_library.htm. [10Dec.2004]; 6) "Resoration Preservation on Microfilm Center",2003.[On-line].Available: http:// www.darelkotob.org/ english/html/centers/center-microfilms.htm. [10 Dec. 2004].

   رضا خاني‌پور