كتابخانه عمومي تربيت تبريز. كتابخانه عمومي تربيت، نخستين كتابخانه دولتي ايران است كه در 1300ش. در شهر تبريز ايجاد شد.

اين كتابخانه توسط محمدعلي تربيت (1256-1318ش.) پايه‌گذاري شد. وي فردي دانشمند و كتابشناس بود و از پيشگامان مشروطيت و يكي از آزاديخواهان مشهور شهر تبريز به‌شمار مي‌رفت.

كتابخانه تربيت در بدو تأسيس، كتابخانه و قرائتخانه عمومي معارف ناميده شد و زيرنظر اداره معارف بود كه رياست آن را محمدعلي تربيت بر عهده داشت و بعدها، به احترام پايه‌گذار آن، كتابخانه تربيت نام گرفت. محل كتابخانه در يكي از اتاق‌هاي دبيرستان محمديه (شاهدخت سابق) واقع در كوي حرم‌خانه و پشت استانداري فعلي بود. پس از گذشت چند ماه در كنار همين دبيرستان، از محل عوايد اوقاف، فضاي كوچكي براي كتابخانه ساخته شد كه در آن يك اتاق كوچك براي مخزن و يك اتاق بزرگ براي مطالعه درنظر گرفته شده بود (:1 75-84).ساختمان فعلي در 1350 افتتاح شد و به‌عنوان كتابخانه‌اي عمومي زير پوشش دبيرخانه هيأت امناي كتابخانه‌هاي عمومي قرار گرفت.

تعداد كتاب‌ها در بدو تأسيس 200 جلد بود. تربيت، براي توسعه كتابخانه، انجمن كتابخانه و قرائتخانه عمومي معارف را تشكيل داد كه افراد آن از كتابدوستان و فرهنگيان شهر تبريز بودند. در نتيجه تلاش‌هاي او مجموعه كتابخانه در كمتر از سه سال به 5000 جلد و بعد از 24 سال (1327) به 000,10 جلد رسيد. در 1312 كتابخانه به محل فعلي، واقع در ميدان دانشسرا، انتقال يافت (:1 82).

در 1334، با استفاده از قانون تأسيس كتابخانه‌هاي عمومي بناي جديد كتابخانه در همان محل ساخته و بر امكانات آن افزوده شد و در 1350 به بهره‌برداري رسيد. يك سال بعد، زماني كه تالار اجتماعات آن دچار حريق شد، تزيينات و تجهيزات آن از بين رفت و در جريان فرو نشاندن آتش، آب به مخزن كتاب‌ها نفوذ كرد؛ اما كتاب‌هاي خطي، چاپ سنگي، و چاپي را به‌جاي امني منتقل كردند (:1 85-87؛2).

كتابخانه در حال حاضر 2200 مترمربع زير بنا دارد. 1500 مترمربع در شهريور 1382 به بناي قبلي اضافه شده است (:4 1). مجموعه كتابخانه تربيت در سال 1382 شامل حدود 000,30 جلد كتاب بوده و علاوه بر نشريات جديدتر حدود 110 عنوان روزنامه، هفته‌نامه، و نشريات مربوط به دوران مشروطه و پهلوي را در اختيار دارد. همچنين تعداد قابل توجهي نسخه خطي و دستنوشته‌هاي با ارزش در كتابخانه موجود است كه فهرست آنها نيز منتشر شده است. نسخه‌هاي خطي كتابخانه تربيت بعد از انقلاب اسلامي، به كتابخانه ملي تبريز منتقل شد و اكنون در كنار ساير نسخه‌هاي خطي اين كتابخانه و در محلي مستقل نگهداري مي‌شود.

انتخاب منابع در كتابخانه تربيت عمدتآ توسط دبيرخانه هيأت امناي كتابخانه‌هاي عمومي كشور و به‌صورت متمركز انجام مي‌شود. به‌علاوه، بخشي از منابع با استفاده از درآمدهاي داخلي كتابخانه تهيه مي‌شود. دبيرخانه هيأت امناي كتابخانه‌هاي عمومي كشور بر اساس رتبه‌بندي و معيارهاي فرهنگي خاص خود، كتابخانه تربيت را درجه يك فرهنگي قلمداد مي‌كند و بيشترين و متنوع‌ترين طيف منابع را براي آن مي‌فرستد (38:3).

نيروي انساني. تعداد كاركنان كتابخانه 12 نفر است كه تنها 4 نفر آنها كارشناس كتابداري و 3 نفر كاردان كتابداري هستند (:4 2). كتابخانه داراي فهرست رايانه‌اي براي استفاده عموم است.

 مآخذ: )1 آزاده، فريدون. "كتابخانه تربيت تبريز پس از هفتاد سال".پايان‌نامه كارشناسي ارشد كتابداري و اطلاع‌رساني، دانشكده علوم تربيتي، دانشگاه تهران، 1370؛ 2) اسدي، حسين. كتابخانه عمومي تربيت، تبريز. مصاحبه، 14 تير 1382؛ )3 تعاريف و مفاهيم واژه‌ها و اقلام آماري حوزه فرهنگ و هنر. تهيه ابراهيم اسدي و ديگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، معاونت طرح و برنامه، 1381؛ )4 "خلاصه گزارش كتابخانه‌هاي عمومي كشور". تهران: هيأت امناي كتابخانه‌هاي عمومي كشور، مديريت مطالعات و برنامه‌ريزي آموزشي، دبيرخانه، 1382 (پلي‌كپي).

                فريدون آزاده