طومار[1] . اين كلمه عربي شده واژه‌اي يوناني و به معني نامه، كتاب، دفتر، صحيفه، مكتوب، نوشته دراز، نوشته لوله كرده، و لوله كاغذ درنورديده است. طوماري، صفت نسبي به معني خط و قلم حلي (قلم درشت) و در مقابل غباري (قلم و خط بسيار ريز) است (:1 ج 5، ذيل "طومار"؛ :3 ج 4، ذيل "طومار"؛ :4 ذيل "طومار").

در مصر باستان، ورق‌هاي پاپيروس را از جهت عرض به‌هم مي‌چسبانيدند و از آن نواري طويل ــ گاهي تا چند متر ــ مي‌ساختند و سپس روي آن مي‌نوشتند. بعدها، اين شكل كتابت مورد تقليد جوامع ديگر نيز قرار گرفت و بعضي فرمان‌ها و مكتوبات را به‌صورت طوماري تحرير مي‌كردند.

در دوره‌هاي اسلامي نيز بسياري از مكتوبات را بر روي كاغذهايي مي‌نوشتند كه از جانب طول به‌هم متصل مي‌شدند و آنها را مانند كتاب‌هاي خطي آراسته و تذهيب مي‌كردند. در عصر قاجار بيشتر قباله‌هاي ازدواج و وقفنامه‌ها را در كاغذهاي طوماري مي‌نوشتند. گاهي هم پشت كاغذهاي اتصال يافته را براي استحكام بيشتر با پارچه‌اي ظريف آستر مي‌كردند (:2 15؛ :5 ذيل "طومار"). همچنين براي حفاظت طومارها از محفظه يا غلاف چرمي، چوبي، و فلزي استفاده مي‌شد (:6 699).

يكي از مهم‌ترين علل استفاده از طومار، حفظ مطالب زياد در فضا و حجمي كم است و علت ديگر آن را مي‌توان حفاظت اطلاعات مضبوط در آنها از آسيب‌ها و حوادث طبيعي دانست.

 مآخذ :)1 انوري، حسن. فرهنگ بزرگ سخن. ج 5، ذيل "طومار"؛ 2) بياني، مهدي. كتابشناسي كتاب‌هاي خطي. به كوشش حسين محبوبي اردكاني. تهران: دانشگاه تهران، 1353؛ )3 شاد، محمد پادشاه بن غلام محيي‌الدين. فرهنگ جامع فارسي ]آنندراج[. ج 4، ذيل "طومار"؛ 4) قليچ‌خاني، حميدرضا. فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنويسي و هنرهاي وابسته. ذيل "طومار"؛ 5) مايل هروي، غلامرضا. لغات و اصطلاحات فن كتابسازي. ذيل "طومار"؛ )6 "واژگان نظام كتاب‌آرايي". در نجيب مايل هروي. كتاب‌آرايي در تمدن اسلامي. مشهد: آستان قدس رضوي، بنياد پژوهش‌هاي اسلامي، 1372، ص 571-.832

                 رضا خاني‌پور  

 .[1] Scroll