چكيده و چکیده نویسی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
چكيده و چكيده‌نويسي. طبق تعريف >واژه‌نامه انجمن كتابداران امريكا<[1] چكيده خلاصه كوتاهي از يك كتاب، جزوه، يا مقاله همراه با نكات اصلي آن است (:14 ذيل واژه). چكيده نكات عمده متن اصلي را چنان ارائه مي‌كند كه خواننده را در تصميم‌گيري براي مراجعه يا عدم مراجعه به اصل مقاله قادر سازد. به‌نظر مي‌رسد كه بايد تمايزي ميان خلاصه و چكيده قائل شد (:12 86). خلاصه به هر نوع فشرده‌اي از يك متن اطلاق مي‌شود كه ممكن است ملخص[2] ، فشرده[3] ، مستخرجه[4] ، و چكيده[5] را دربر گيرد. امّا چكيده خلاصه‌اي است كه از قواعد دقيق و انضباط علمي پيروي مي‌كند. به بيان ديگر هر چكيده‌اي خلاصه است، اما هر خلاصه‌اي چكيده نيست. چكيده ملزم به درج مهم‌ترين مباحث است و حال آنكه خلاصه چنين الزامي ندارد (:5 109-112).
چكيده‌نويسي شامل يك رشته عمليات زنجيره‌اي است كه طي آن ساختارهاي صورت و معناي مدارك تحليل و سپس، با حفظ عمق معنا، به‌صورتي كوتاه‌تر تبيين مي‌شود (:13 227). چكيده‌نويسي شامل فرآيندهاي اداركي، تفسيري، گزينشي، و خلاّق است كه مهم‌ترين هدف آن تجديد ساختار اطلاعات مدرك در مقياس كوچك است. متن مدرك همانند درختي است كه بايد دو فرايند را طي كند تا تبديل به چكيده شود: 1) هرس، يعني قطع و حذف شاخ و برگ‌هاي اضافي و حفظ شاخه‌ها و بخش‌هاي اصلي و ضروري؛ 2) عُصاره‌گيري متن، يعني دستيابي به درونمايه و لبّ مطلب. متغيرهاي فراواني بر فرآيند عمومي چكيده‌نويسي مؤثرند كه مي‌توان آنها را به دو گروه عمده تقسيم كرد: 1) عوامل مرتبط با متن كه مستقيمآ از اطلاعات موجود در متن سرچشمه مي‌گيرد؛ و )2 عوامل مرتبط با عمل چكيده‌نويسي كه چكيده‌نويس، تمهيدات كار، و تقاضاي كاربران را شامل مي‌شود (:3 56-57).
هدف. تأمين نياز به آگاهي‌رساني جاري[6] هدف اصلي چكيده‌نويسي را تشكيل مي‌دهد. علاوه بر اين، چكيده‌ها گزينش را تسهيل مي‌كنند، به اين ترتيب كه كاربر بر اساس اطلاعات موجود در چكيده‌ها مي‌تواند به گزينش متن كامل بپردازد (:8 2). گزينش موضوع حتي در محيط رايانه‌اي نيز اهميت دارد و زماني كه بازيابي چكيده مقدم بر بازيابي متن كامل قرار مي‌گيرد، هزينه‌هاي صرف شده كاهش مي‌يابد. چكيده‌هايي كه به زبان كاربر نوشته مي‌شود كمك مي‌كنند تا كاربر بتواند به مباحث ساير زبان‌ها دست يابد و بدين ترتيب بر موانع زباني غلبه كند. به‌منظور تسهيل نمايه‌سازي* امروزه چكيده قبل از نمايه تهيه مي‌گردد تا مراحل نمايه‌سازي تسهيل گردد. از اين طريق، زمان لازم براي خواندن متن و انتخاب مفاهيم كاهش مي‌يابد و در نتيجه، هزينه‌هايي كه صرف نمايه‌سازي مي‌شود تقليل پيدا مي‌كند (:11 4). فرآيند چكيده‌نويسي براي مقابله با توليد مستمر و بيش از حد متون علمي صورت مي‌گيرد. از ديگر دلايل چكيده‌نويسي، محدوديت ذهن انسان در يادگيري است. بدين معنا كه ذهن انسان اطلاعات را تنها براي مدت كوتاهي حفظ مي‌كند مگر از اهميت و موقعيت ويژه‌اي برخوردار باشند. فرآيند چكيده‌نويسي، با حذف موارد غير ضروري، نكات مهم هر مدرك را ارائه و در نتيجه كسب دانش را تسهيل مي‌كند.
تاريخچه. پيشينه چكيده‌نويسي مانند نمايه‌سازي به هزاران سال پيش باز مي‌گردد. در ابتدا، خلاصه كردن بيشتر به‌صورت شفاهي انجام مي‌گرفت. در تئاترهاي يونان 500 قبل از ميلاد، همسرايان خلاصه‌هايي را - معمولاً به‌صورت شعر - پيش از آغاز نمايش مي‌خواندند. در قرون وسطي نيز كاتبان چكيده نوشته‌ها را به‌صورت شفاهي براي شاهاني كه گاه بي‌سواد بودند بيان مي‌كردند. در قرن هفدهم كه تحصيل علم رواج يافت به چكيده‌نامه‌هايي مانند >مجله دانشمندان<[7] برمي‌خوريم. اين مجله‌ها پيشرو نشريه‌هاي ادواري است كه ما امروزه مي‌شناسيم و هدف آنها انتشار اطلاعات مربوط به پژوهش‌هاي علمي بوده است (:11 4).
پس از اختراع چاپ در قرن چهاردهم ميلادي، كتاب بهترين وسيله ضبط و مبادله اطلاعات بود، امّا با ظهور نشريه‌هاي ادواري در قرن هفدهم دريچه تازه‌اي به روي مردم، به خصوص دانشمندان، گشوده شد. در اواخر قرن هجدهم با انتشار بررسي‌نامه‌ها و سالنامه‌ها توجه دانشمندان و پژوهشگران به كتاب كمتر شد و به اين نوع انتشارات معطوف گرديد. در اوايل قرن نوزدهم، علوم و فنون دستخوش تحولات چشمگيري شد و مؤسسه‌ها، كارخانه‌ها، و واحدهاي بزرگ علمي و صنعتي و توليدي، اعم از دولتي يا خصوصي، با جهشي ناگهاني و صرف هزينه‌هاي زياد، به جلب نظر دانشمندان و پژوهشگران در كليه نقاط دنيا پرداختند و نتايج فعاليت‌ها و اكتشاف‌هاي آنها به‌طور مرتب به‌صورت گزارش و مقاله علمي در نشريه‌هاي ادواري منتشر گرديد.
با افزايش روزافزون حجم انتشارات، براي محققان امكان نداشت كه از نتايج كليه پژوهش‌هايي كه انجام مي‌گرفت آگاه شوند و تهيه همه مدارك مورد نياز نيز نه تنها از لحاظ اقتصادي بلكه به‌سبب مشكلات ديگري از قبيل بعد مكان، علل سياسي و روابط ميان دولت‌ها، و جز آن براي هيچ فرد يا مؤسسه‌اي امكان نداشت. از سوي ديگر، ممكن بود دو يا چند سازمان به‌طور همزمان پژوهش واحدي را دنبال كنند و اين دوباره‌كاري جز اتلاف وقت، نيرو، و سرمايه حاصل ديگري نداشت.
در سال 1898، براي نخستين بار >چكيده‌هاي علوم<[8] انتشار يافت و تا سال 1903 تقسيم‌بندي‌هايي براي آن در نظر گرفته شد. نشريات نويني كه از چكيده‌هاي علوم مشتق شده‌اند عبارتند از، چكيده‌هاي فيزيك، چكيده‌هاي رايانه و كنترل، چكيده‌هاي مهندسي الكترونيك و برق، و چكيده‌هاي شيمي كه بزرگ‌ترين بخش را به خود اختصاص داده است. از سال 1907 تا اواخر قرن بيستم بيش از 200 هزار چكيده حدود 12 هزار نشريه ادواري در 1450 چكيده‌نامه منتشر شده است (:8 1-2).
تهيه چكيده از مقاله‌هاي مجله‌هاي ايران نيز به‌عنوان وظيفه‌اي اساسي در سال 1347 در مركز مدارك علمي ايران (سابق) آغاز شد و نخستين چكيده‌نامه با 148 چكيده مربوط به مقاله‌هاي علوم و علوم اجتماعي در سال 1348 توسط اين مركز منتشر گرديد (:1 18-21). هم‌اكنون نيز مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران تهيه چكيده از متون علمي فارسي و غيرفارسي را در زمينه‌هاي مختلف موضوعي برعهده دارد و به‌صورت چاپي و صفحه فشرده در اختيار متقاضيان قرار مي‌دهد (:4 16).
عناصر اطلاعاتي و ساختار. اطلاعاتي كه چكيده يك مقاله بايد دارا باشد عبارت است از: عنوان مقاله، نويسنده/ نويسندگان، نام مجله‌اي كه اصل مقاله در آن چاپ شده و ساير اطلاعات كتابشناختي از قبيل تاريخ انتشار، شماره، دوره و صفحات آن مقاله و بالاخره متن چكيده (:7 457؛ 10). بعضي از چكيده‌ها نام چكيده‌نويس، تعداد بررسي‌هايي كه در مورد آن مقاله شده، و حتي تعداد منابعي را كه در نوشتن آن مقاله از آنها استفاده شده ذكر مي‌كنند.
محتواي چكيده. چكيده معمولاً حاوي مطالبي است كه نويسنده مقاله بر آنها تأكيد ورزيده است. اصول بديهي در چكيده ظاهر نمي‌شود؛ بلكه يافته‌ها، استنباطات، توصيه‌ها، يافته‌هاي مهم تجربي كه استنباطات مقاله بر پايه آنها استوار بوده، و آنچه مربوط به روش گردآوري داده‌هاست منعكس مي‌گردد. هنگام چكيده‌نويسي متون، تفكيك و تمايز آنها از اهميت زيادي برخوردار است؛ يعني تفكيك متون "داستاني و روايي"[9] از متون "تفسيري و تشريحي"[10] مهم است. متون روايي و داستاني داراي طرحي كلي و مشخص هستند كه هنگام خلاصه كردن، به سادگي مي‌توان آن را تشخيص داد. اما متون تفسيري و تشريحي في‌نفسه داراي طرح مشخصي نيستند و پديده‌ها و رويدادها به‌صورتي توصيف مي‌شوند كه با يكديگر ارتباط داشته باشند، بنابراين نمي‌توان به سادگي طرح و قالب خاصي را براي آنها در نظر گرفت.
متون علمي كه در گروه متون تفسيري و تشريحي قرار مي‌گيرند داراي وضعيت خاصي هستند و معمولا از طرح و ساختاري كلي بهره مي‌گيرند. در بررسي متون علمي ناگزير بايد حوزه‌هاي علوم را از يكديگر تفكيك كرد و آنها را تحت سه گروه عمده مدّ نظر قرار داد: متون علوم طبيعي، متون علوم انساني، و متون علوم اجتماعي. علت اين تفكيك وجود تفاوت ساختاري و معنايي اين متون است. به‌طور مثال متون علوم طبيعي از يك الگوي ساختاريافته‌تري برخوردار هستند كه اين امر در مورد متون علوم اجتماعي و انساني چندان صادق نيست (:13 230). در مورد متون علوم طبيعي و تجربي همانند ساختار يك خطابه هفت مؤلفه اصلي مي‌توان براي آن قائل شد: موضوع، يافته‌ها، هدف، استنتاج، روش‌شناسي، مآخذ، و فرضيه‌ها.
براي تحليل درست محتواي متن، درك مكانيزم‌هاي پيچيده كسب دانش، و سازماندهي آن در ذهن، اساس كار است. راهبردهاي علمي اين فرآيند عبارتند از: 1) خواندن و درك مطلب، كه اين مرحله مستلزم دانش پايه چكيده‌نويس است؛ 2) انتخاب، كه باعث تقليل متن مي‌شود و سرانجام اطلاعات مورد نظر باقي مي‌ماند. در اين مرحله، مفهوم ربط* اهميت پيدا مي‌كند؛ 3) تفسير، در اين مرحله با مدّ نظر قرار دادن اهداف مدرك، نوعي تفسير هدفمند صورت مي‌گيرد؛ و 4) تركيب، كه در حين انجام آن بايد در عين حفظ ساختار و طرح كلي معنايي و بلاغي متن، حداقل واژه براي انتقال معني به‌كار رود (:3 62-68).
طول چكيده. دليل قطعي براي رعايت اندازه يكسان در چكيده وجود ندارد. برخي صاحبنظران معتقدند كه "طول چكيده معمولا تابع نوع مقاله يا سند در دست چكيده‌نويسي، دسترس‌پذير بودن، و درك خواننده از زبان اصلي مدرك است (:11 4). بوركو[11] و چاتمن[12] با پيمايشي كه انجام داده‌اند، دريافته‌اند كه طول چكيده تابع نوع مقاله اصلي و مقدار جايي است كه در نشريه براي آن در نظر گرفته شده است. به‌طور مثال، مقاله‌هايي كه به زبان‌هاي خارجي هستند يا آنهايي كه در مجلاتي نشر مي‌شوند كه دسترس‌پذيري به آنها دشوار است بايد چكيده‌هاي طولاني‌تري داشته باشند، امّا مقالاتي كه به نقد و بررسي مطلبي مي‌پردازند بايد به صورت كوتاه چكيده‌نويسي شوند (:2 67؛ :11 4). اشوُرث[13] نيز اظهار مي‌دارد كه "وضوح يك چكيده تابع خوانايي و كامل بودن متن آن است؛ و بهتر است كه به جاي در نظر گرفتن تعداد كلمه، با درصدي از متن اصلي محاسبه شود" (:11 4). كوتاه و فشرده بودن چكيده تنها براي صرفه‌جويي در فضا نيست، بلكه بيشتر براي صرفه‌جويي در وقت خواننده است، به همين دليل، چكيده‌نويس بايد نسبت به اختصارات و راه‌هايي كه مي‌توان از طول مقاله كاست آگاه باشد. با آنكه به‌كار بردن اختصارها يكي از راه‌هاي كوتاه كردن چكيده است ولي افراط در آن نيز خواندن را كُند و خواننده را ناراضي مي‌كند.
به نظر لنكستر[14] ، عواملي كه بر طول چكيده اثر مي‌گذارند عبارتند از: 1) طول متني كه چكيده مي‌شود؛ 2) پيچيدگي موضوع؛ و 3) تنوع موضوع؛ به‌طور مثال، چكيده‌اي كه براي مجموعه مقالات يك همايش تهيه مي‌شود، در صورتي كه مقالات ارائه شده مطالب گسترده‌اي را پوشش دهند، ممكن است تا حدي طولاني باشد؛ 4) اهميت متن براي سازماني كه چكيده را تهيه مي‌كند؛ به‌طور مثال، يك مركز اطلاع‌رساني صنعتي ممكن است مايل باشد براي گزارش‌هاي شركت خود چكيده‌هاي طولاني‌تري تهيه كند؛ 5) دسترس پذيري موضوع؛ به‌طور مثال، چكيده‌هاي منتشر شده ممكن است براي اسنادي كه از لحاظ فيزيكي يا فرهنگي داراي دسترس‌پذيري كمتري هستند طولاني‌تر باشد؛ 6) هزينه. تهيه چكيده‌هاي طولاني‌تر لزومآ گران‌تر از چكيده‌هاي كوتاه‌تر نيست. درحقيقت، ممكن است تهيه فشرده‌اي مطلوب با 200 كلمه از فشرده‌اي 500 كلمه‌اي وقت‌گيرتر باشد. با اين همه، روشن است كه هزينه خدمات چكيده‌نويسي منتشرشده در صورتي كه طول متوسط چكيده‌ها مثلا 50 درصد افزايش يابد، افزايش چشمگيري خواهد يافت. هزينه‌هاي حروفچيني، كاغذ، و پست همگي از اين امر تأثير مي‌پذيرند؛ و 7) هدف، به‌طور مثال، چكيده‌اي كه عمدتآ براي دسترسي به مدرك اصلي تهيه مي‌شود، ممكن است لزومآ طولاني‌تر باشد تا نقاط بازيابي كافي را فراهم كند (:12 86-87).
انواع چكيده. چكيده‌ها را مي‌توان از ديدگاه‌هاي مختلف تقسيم كرد. از لحاظ لحن، چكيده‌ها به سه دسته تقسيم مي‌شوند: الف) چكيده راهنما[15] ؛ ب) چكيده تمام‌نما[16] ؛ ج) چكيده تلفيقي[17] .
چكيده راهنما صرفآ آنچه را سند درباره آن است توصيف مي‌كند، درحالي‌كه تمام نما خلاصه‌اي از محتواي سند، و از جمله نتايج آن، را منعكس مي‌سازد. به عبارت ديگر، چكيده راهنما ممكن است درباره نتايج به‌دست آمده سخن بگويد، اما چكيده تمام‌نما اصل نتايج را خلاصه مي‌كند. چكيده راهنما ممكن است حاوي اطلاعاتي درباره هدف، دامنه، يا روش‌شناسي باشد، اما دربرگيرنده نتايج يا پيشنهادها نيست. در حالي‌كه چكيده تمام‌نما در عين آنكه حاوي اطلاعاتي مرتبط با هدف، دامنه، و روش‌هاست، اما شامل نتايج يا پيشنهادها نيز مي‌شود. چكيده تمام‌نماي خوب جانشيني مناسب براي متن اصلي است (:12 86). معمولا تهيه چكيده تمام‌نما براي مطالعه‌اي تجربي امكان‌پذير است، اما تقريبآ ناممكن است كه چنين چكيده‌اي براي مطالعات نظري يا بيان نقطه نظرها تهيه شود. به اين سبب، چكيده‌هاي تمام‌نما غالبآ براي حوزه‌هاي علوم و فنون و چكيده راهنما براي علوم اجتماعي و انساني كاربرد دارد.
چكيده تلفيقي به گونه‌اي تهيه مي‌شود كه بخشي به‌صورت تمام‌نما و بخشي به‌صورت راهنماست. ممكن است سياستگذاري بر تهيه چكيده تمام‌نما براي مدارك باشد، اما ماهيت برخي بخش‌هاي متن به‌گونه‌اي است (مانند جداول و نمودارها) كه امكان چكيده كردن آنها وجود ندارد. بنابراين، بخشي را كه به متن مي‌پردازد به صورت تمام‌نما و بخشي كه به اين گونه موارد اشاره مي‌كند به‌صورت راهنما تهيه مي‌شود.
چكيده‌ها را از لحاظ تهيه‌كننده آنها به دو دسته تقسيم مي‌كنند: الف) چكيده مؤلف و 2) چكيده حرفه‌اي. چون فرض براين است كه آفريننده هر اثر بر موضوع، هدف، يافته‌ها، و بايستگي‌هاي مطلب خود آگاه‌تر از ديگران است، بسياري از ناشران از نويسندگان مقالات مي‌خواهند كه چكيده مقاله خود را نيز تهيه كنند. در اين نوع، جامعيت، كيفيت و
خوانايي چكيده نويسنده بستگي به توانايي وي به عنوان چكيده‌نويس و ميزان توجه وي به نياز خواننده دارد. درباره ارزش چكيده‌هايي كه توسط مؤلف يا پديدآورنده اثر تهيه مي‌شود عقايد مختلفي مطرح است (:2 75). گروهي معتقدند كه چون مؤلف نسبت به موضوع اثر خود اشراف دارد، بيم درك نادرست متن وجود ندارد؛ و گروهي ديگر بر اين عقيده‌اند كه درست به همين دليل كه مؤلف به موضوع نوشته خود اشراف دارد، در زمان تهيه چكيده آنچه را در پس ذهن دارد به عنوان امور بديهي ناديده مي‌گيرد و در چكيده وارد نمي‌كند.
چكيده حرفه‌اي چكيده‌اي است كه توسط متخصص موضوعي رشته معيّني كه مهارت چكيده‌نويسي دارد نوشته مي‌شود.
از لحاظ حجم چكيده‌ها، از دو نوع چكيده تلگرافي (يا عنواني[18] ) و چكيده تفضيلي ياد مي‌كنند. چكيده تلگرافي به‌طور بسيار كوتاه، و كمتر به شكل جمله، بيان مي‌شود. در حقيقت اين نوع چكيده ممكن است رشته‌اي از اصطلاحات بدون عناصر نحوي باشد (:12 86). اين نوع چكيده بيشتر مبيّن موضوع نوشته است تا مطالب مندرج در آن و، از اين‌رو، راهنمايي براي محتواي مقاله نيست (:6 5).
از لحاظ گرايش، چكيده‌ها را بر دو نوع تقسيم كرده‌اند: الف) چكيده عام[19] ، و ب) چكيده سويافته[20] . در نوع اول تمركز موضوع چكيده دقيقآ تابع محوريت متن اصلي است. اما در نوع دوم، چكيده بر اساس علائق خاصي سوگيري مي‌كند (87:12). در اين نوع چكيده، ممكن است هدف و غرض كلي نويسنده ناچيز شمرده شود (:2 75). به‌طور مثال، متني درباب تومورهاي لثه هم مي‌تواند مورد توجه پاتولوژيست‌ها از ديد آسيب‌شناسي و هم مورد توجه دندانپزشكان از ديد بيمارهاي لثه باشد.
از لحاظ شيوه تهيه، چكيده‌ها را مي‌توان به دو گروه الف) چكيده دستي[21] و ب) چكيده ماشيني تقسيم كرد. در نوع دستي، عامل نيروي انساني چكيده را تهيه مي‌كند امّا محصول نهايي ممكن است از طريق رايانه يا به شكل ديگري عرضه شود. اما در چكيده ماشيني، چكيده‌ها به كمك رايانه و براساس روش‌هاي آماري خاصّي تهيه مي‌شوند. براي تهيه اين نوع چكيده، ابتدا كلمه‌هايي را كه در آن متن بيش از ساير كلمات به كار رفته و بسامد آنها بيشتر است انتخاب مي‌كنند؛ سپس جمله‌هايي را كه شامل اين كلمه‌ها هستند و نيز محل استعمال آنها را پيدا كرده و به هر جمله بر حسب تعداد دفعاتي كه اين كلمه‌ها در آن آمده و نيز محلي كه به كار رفته نمره‌اي اختصاص مي‌دهند و سرانجام از ميان اين جمله‌ها آنهايي را كه امتياز بيشتري آورده‌اند انتخاب مي‌كنند؛ در نتيجه چكيده ماشيني مجموعه‌اي از جمله‌هاي ويژه‌اي است كه در يك نوشته عينآ وجود دارد (:6 3).
سازمان‌هاي چكيده‌نويسي. مؤسسات علمي و آموزشي و مراكز اطلاع‌رساني در سراسر جهان در بالا بردن سطح چكيده و چكيده‌نامه* از لحاظ كيفي و كمّي سهم بسزايي داشته‌اند. به‌طور مثال، مركز اطلاعات علمي و فني شوروي (سابق)[22] در بيستمين سال تأسيس خود 25 چكيده‌نامه در رشته‌هاي مختلف علوم داشته است (:1 18).
مؤسسه ديگري كه سهم بزرگي در چكيده كردن مقاله‌هاي پزشكي و ساير رشته‌هاي وابسته به پزشكي و اشاعه آنها دارد بنياد انتشارات پزشكي[23] است كه در سال 1946 توسط عده‌اي پزشك هلندي در اين كشور تأسيس گرديد (:1 18). رشد كمّي و كيفي چكيده‌نامه‌هايي مانند >چكيده‌نامه شيمي[24] < و >چكيده‌نامه علوم زيستي[25] < نيز نشانه‌هايي از اهميت چكيده‌ها در اشاعه اطلاعات است.
يكي از عوامل مؤثر ديگر در پيشبرد اشاعه اطلاعات مؤسساتي هستند كه فهرستي از چكيده‌نامه‌هاي موضوعي منتشر مي‌كنند. تعداد زيادي از اين فهرست‌ها كه به نام "خدمات چكيده‌اي"[26] شناخته شده‌اند در رشته‌هاي مختلف علوم و علوم اجتماعي توسط مؤسسات خارجي تهيه و منتشر شده است (:1 20).
به‌منظور دستيابي به فهرستي مفصل از خدمات نمايه‌سازي و چكيده‌نويسي، مراجعه به >راهنماي بين‌المللي نشريات اولريخ[27] < توصيه شده است (:8 2). اين نشريه، كه سالانه به وسيله ر.ر. باوكر[28] انتشار مي‌يابد، حاوي عناوين چكيده‌نامه‌ها و نمايه‌نامه‌ها به ترتيب حروف الفباست و خواننده را از طريق فهرست موضوعي به مراجع اصلي و منابع راهنمايي مي‌كند. منابع ديگر كتابشناختي كه به‌طور روزآمد چكيده‌نويسي و نمايه‌سازي مي‌شوند از طريق >راهنماي منابع مرجع والفورد[29] < قابل دسترس است و هر سال به وسيله انجمن كتابداران انگليس منتشر مي‌گردد (:8 2).
در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني، مؤسسه ويلسون[30] از سال 1934، اقدام به تهيه و انتشار >متون كتابداري[31] < كرده است. اين مجموعه كه به‌صورت صفحه فشرده و نيز به‌صورت پيوسته در اختيار متقاضيان قرار دارد چكيده مقالات، كتاب‌ها، جزوه‌ها، و پايان‌نامه‌هاي كتابداري و اطلاع‌رساني‌را دربر مي‌گيرد (:2 2).
>چكيده‌هاي علوم كتابداري و اطلاع‌رساني (ليزا)[32] < از سال 1969، منابع مربوط به تقريبآ 60 كشور جهان را دربر مي‌گيرد و چكيده منابع مرتبط را كه به 34 زبان خارجي منتشر شده است در اختيار پژوهشگران قرار مي‌دهد. >چكيده‌هاي علوم اطلاع‌رساني (ايزا)[33] < نيز كه از سال 1966 منتشر مي‌شود به ارائه چكيده مقاله‌هاي 700 مجله مي‌پردازد. بخش زيادي از مقاله‌ها به متون فني اختصاص دارد و حاوي مفاهيم نظام‌هاي رايانه‌اي و نرم‌افزار است (:8 2).
علاوه بر مؤسسات پيشگفته، انجمن كتابداران امريكا[34] و انجمن كتابخانه‌هاي تخصصي[35] نيز به امور مربوط به نمايه‌سازي و چكيده‌نويسي مشغولند. يكي از اهداف اين گروه‌ها توسعه كيفي نمايه‌سازي و چكيده‌نويسي است و به‌عنوان ارگاني مشاوره‌اي در تعيين كميت نهايي و دستمزد نمايه‌سازان و چكيده‌نويسان فعاليت مي‌كنند (:11 5). فدراسيون ملي چكيده‌نويسي و خدمات اطلاع‌رساني[36] و انجمن اطلاع‌رساني امريكا[37] نيز خدمات مشابه‌اي ارائه مي‌دهند. اهداف اين دو سازمان عبارت است از تسهيل ارتباط ميان اعضا، اجراي پژوهش‌هاي چكيده‌نويسي و نمايه‌سازي، و تأمين برنامه‌هاي آموزشي. اين دو سازمان به‌طور مرتب دستورالعمل‌ها و فعاليت‌هاي انجام شده در همايش‌ها را منتشر مي‌كنند. اين دو مؤسسه با مؤسسه ملي استاندارد ايالات متحده و كميته‌هاي 39 گانه آن و نيز با سازمان جهاني استاندارد همكاري نزديك دارند (5:11).
مآخذ: )1 اعتمادي، پرچهر. "چكيده و چكيده‌نامه". نشريه فني مركز مدارك علمي. دوره دوم، 4 (زمستان 1352): 15-21؛ )2 بدره‌اي، فريدون. "چكيده و چكيده‌نويسي". كتابداري. دفتر چهارم (1353): 59-90؛ )3 پينتو مولينا، ماريا. "الگويي روش شناختي براي چكيده‌نويسي مستند". ترجمه علي مزيناني. پيام كتابخانه، دوره هفتم، 1 (بهار 1376): 55-68؛ )4 كولائيان، فردين. "آشنايي با پايگاه‌هاي اطلاعاتي رايگان مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران". پژوهشنامه اطلاع‌رساني. س. چهارم، 10 (خرداد 1380): 16؛ )5 مساوات، جلال. "نكاتي درباره چكيده و چكيده‌نويسي". اطلاع‌رساني. دوره نهم، 1 و 2 (1364): 109-127؛ )6
موحّد، ضياء؛ ميرزاده، احمد. "چكيده و چكيده‌نويسي". نشريه فني مركز مدارك علمي. دوره اول، 2 (دي 1351): 1-؛6
7) Ashworth, Wilfred. "Abstracting". in Handbook of Special Librarianship and Information Work. 3th.ed. London: ASLIB, 1967, PP. 636-463; 8) Chandler, Helen E. "Abstract". International Encyclopedia of Information and Library Science. PP. 1-2; 9) "Documents in Information Science" (DOIS). [on-line] Available: http: // dois. Mimas. ac.uk/ (2002); 10) Herner, S. "Subject Slanting in Scientific Abstracting Publications". in International Conference on Scientific Information. washangton, D.C: National Academy of Sciences, 1959, PP. 409-427; 11) Kuhr, Patricia S. "Abstracting and Indexing". World Encyclopedia of Library and Information Science. PP. 1-5; 12) Lancaster, F.W. Abstract: Types and Function, in Indexing and Abstracting: Theory and practice, London: The Library Association, 1991, PP. 86-96; 13) Molina pinto, Maria. "Documentary Abstracing: Toward a Methodological Model". JASIS (Apr. 1995): 227-234; 14) Thompson, Elizabeth. ALA Glossary of Library Terms. S.V. Abstract.
نرگس نشاط
.[1] ALA Glossary of Library Terms
.[16] Informativ/Comprechensive
.[23] Excerpta Medica Foundation
.[27] Ulrieh's International Periodicals Directory
.[29] Walford's Guide to Reference Material
.[32] Library Information Science Abstracts (LISA)
.[33] Information Science Abstract (ISA)
.[34] American Library Association (ALA)
.[35] Special Libraries Association
.[36] National Federation of Abstracting and InformationServices (NFAIS)
.[37] American Society for Information Science (ASIS)
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی