چكيده‌نامه سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
چكيده‌نامه[1] . مجموعه‌اي از خلاصه مطالب جاري كتاب‌ها، جزوه‌ها، و مقاله‌هاي مجلات را چكيده‌نامه گويند (:8 ذيل "واژه"). در هر چكيده‌نامه مشخصات كتابشناختي آثار، همراه خلاصه‌اي نظام‌يافته از محتواي آن، درج مي‌شود تا جوينده پيش از مراجعه به متن اصلي از محتواي آن آگاه گردد (:2 54). مجموعه چكيده‌هاي هر چكيده‌نامه معمولا به‌صورت موضوعي تنظيم مي‌شوند (:7 ذيل "واژه"). در انتهاي چكيده‌نامه‌ها نمايه‌اي نيز براي بازيابي آسان‌تر چكيده‌ها در نظر مي‌گيرند (:6 68). چكيده‌نامه معمولا حاوي آخرين يافته‌هاي پژوهشي بوده و به‌صورت ادواري منتشر مي‌شود (:4 ذيل واژه). از جمله چكيده‌نامه‌هايي كه در حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني براي متخصصان اين حوزه كاربرد فراوان دارد مي‌توان به چكيده‌نامه كتابداري و اطلاع‌رساني (ليزا)* اشاره كرد. اين چكيده‌نامه حاوي چكيده مقالات و مطالب مربوط به حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني است و از سه قسمت اصلي )1 متن چكيده‌ها كه شامل چكيده و اطلاعات كتابشناختي مربوط به هر چكيده است؛ 2) نمايه موضوعي؛ و 3) نمايه مؤلفان تشكيل يافته است (:4 ذيل "ليزا").
تاريخچه. در قرن هجدهم، اروپا به قلمروهاي كوچكي تقسيم گرديده بود ومرزها اغلب توسط حكام خودكامه به‌شدت كنترل مي‌شد. حمل و نقل و ارتباطات نامناسب بود و مردم در انزوا به‌سر مي‌بردند و در عين حال دربار و سلاطين هم نياز داشتند كه بدانند در نقاط ديگر چه مي‌گذرد. بنابر اين، به ايجاد انگيزه در روشنفكران نياز داشتند و اين امر با دسترسي به منابعي چون چكيده‌نامه‌ها ميّسر مي‌شد و، به اين ترتيب، چكيده‌نامه‌ها در آلمان، انگليس، و فرانسه پديد آمد. در قرن نوزدهم، به‌تدريج مجلات تخصصي انتشار يافتند و به‌دنبال آن چكيده‌نامه‌هاي تخصصي نيز منتشر شد (:5 7-9). از نيمه دوم قرن بيستم، توجه دانشمندان به نشريات تخصصي شدت گرفت و درنتيجه در حوزه‌هاي مختلف علوم و فنون نشريات فراواني انتشار يافت. استقبال از اين نوع نشريات سبب شد كه چكيده‌نامه‌هاي تخصصي رشته‌هاي مختلف نيز به‌سرعت انتشار يابد. مؤسسات علمي و آموزشي و مراكز اطلاع‌رساني در سراسر جهان در بالا بردن سطح چكيده‌نامه‌ها از لحاظ كيفي و كمّي سهم بسزايي داشته‌اند (:1 17-20).
چكيده‌نويسي به‌شيوه نسبتآ نظام‌يافته در ايران براي نخستين بار در مركز اسناد و مدارك علمي مؤسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي معمول گرديد و نخستين چكيده‌نامه در ايران در سال 1348 در زمينه علوم و علوم اجتماعي توسط اين مركز منتشر شد. اين نشريه تا سال 1350 به‌طور مداوم منتشر مي‌شد و سپس انتشار آن به‌مدت 3 سال متوقف گرديد. در سال 1353 اين نشريه به دو بخش جداگانه علوم و علوم اجتماعي تفكيك گرديد و هر يك به‌صورت نشريه جداگانه‌اي در آمد. انتشار چكيده مقاله‌هاي مجله‌هاي ايران در زمينه علوم تا سال 1356 و مجله چكيده مقاله‌هاي مجله‌هاي ايران در زمينه علوم اجتماعي تا سال 1358 ادامه يافت و سپس متوقف گرديد (:5 11-12؛ :6 65).
صرف وقت و هزينه گزاف از طرف مسئولان و استقبالي كه دانشمندان، محققان، و مؤسسات علمي و آموزشي از چكيده‌نامه‌ها به‌عمل آوردند ارزش والاي چكيده‌نامه‌ها را در اشاعه اطلاعات تأييد كرد. چكيده‌نامه‌ها با طبقه‌بندي موضوعي دقيق چكيده‌ها و انتشار مسلسل و مداوم آنها، براي متخصصان و پژوهشگران امكان آگاهي و دستيابي به مقالاتي را كه در سراسر جهان در رشته آنان منتشر گرديده است به‌صورت مختصر، مفيد، و مداوم فراهم مي‌كنند (:1 17-20).
چكيده‌نامه‌ها معمولا براي پاسخگويي به مسائل محققان و انعكاس صحيح محتواي منابع تهيه مي‌شوند (:6 65) و با توجه به نقش مهم آنها در امر اطلاع‌رساني مي‌توانند به‌عنوان منابع راهنما در كار مرجع و تحقيق مورد استفاده پژوهشگران قرار گيرند و هرگاه خوب تهيه شده باشند قادرند تا حد زيادي جايگزين مطالب عمده متن اصلي شوند (:3 26).
مآخذ: )1 اعتمادي، پريچهر. "چكيده و چكيده‌نامه". نشريه فني مركز مدارك علمي. دوره دوم، 4 (زمستان 1352): 15-21؛ 2) حُرّي، عباس. مراجع و بهره‌گيري از آنها. تهران: مركز اسناد فرهنگي آسيا، 1356؛ 3) دياني، محمدحسين. مواد و خدمات مرجع. مشهد: انتشارات كتابخانه رايانه‌اي، 1379؛ )4 محمدي‌فر، محمدرضا. فرهنگ جامع مرجع‌شناسي. ذيل "چكيده‌نامه" و "ليزا"؛ )5 مهدوي، محمدنقي. چكيده‌نويسي: مفاهيم و روش‌ها. تهران: مركز اسناد و مدارك علمي ايران، 1366؛ )6 مهراد، جعفر. مقدمه‌اي بر خدمات مرجع عمومي. شيراز: انتشارات دانشگاه شيراز، ؛
1367 7) Prytherch, Ray. Harrod's Librarian's Glossary of Terms Used in Librarianship, Documentation and the Book Crafts and Reference Book. S.V. "Abstract"; 8) Thompson, Elizabet H. AlA Glossary of Library Terms. S.V. "Abstract Bulletin".
ميترا صميعي
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی