پاپيروس. پاپيروس يا گياه كاغذ، ماده‌اي نوشتاري است كه در دوران باستان از گياهي به نام سايپروس پاپيروس[1]  (از خانواده ساي پراسي)[2]  به‌دست مي‌آمده است. اين گياه در سطح وسيعي از سواحل رود نيل در مصر مي‌روييده كه معمولاً ساقه‌هاي آن جمع‌آوري مي‌گرديده و هسته مركزي ساقه به‌صورت نوارهاي نازك بريده و سپس بر روي هم فشرده و خشك مي‌شده است تا سطحي صاف و نازك را براي نوشتن پديد آورد.

پاپيروس گياه آبزيِ علف‌مانندي است كه ساقه سه‌وجهيِ بدون پوست و چوب دارد و طول آن به حدود 6/4 متر مي‌رسد و در آب‌هاي جاري به عمق 90 سانتي‌متري رشد مي‌كند. عرض ساقه سه‌وجهي آن مي‌تواند تا شش سانتي‌متر رشد كند. امروزه، گياه پاپيروس اغلب به‌صورت حوضچه‌هاي تزييني در مناطق گرم يا در گلخانه‌ها پرورش مي‌يابد.

پاپيروس كوچك (سايپروس ايزو كلادوس[3]  يا سايپروس پاپيروس كه "نانوس"[4]  هم ناميده مي‌شود) به بلندي 60 سانتي‌متر مي‌رسد كه گاهي در گلدان يا در داخل منازل پرورش داده مي‌شود.

مصريان باستان از ساقه گياه پاپيروس براي ساختن بادبان‌هاي كشتي، پارچه، حصير، طناب، و از همه بيشتر براي نوشتن (كاغذ) استفاده مي‌كردند. پاپيروس ماده اصلي نوشتاري در مصر باستان بود كه در واقع تقليدي از يونانيان به‌حساب مي‌آمد و به‌طور گسترده‌اي در امپراتوري روم از آن استفاده مي‌شد. پاپيروس نه تنها براي توليد كتاب (به‌شكل طومار)، بلكه براي مكاتبات و اسناد حقوقي نيز به كار مي‌رفت. پليني بزرگ[5]  گزارشي از توليد اين ماده از گياه پاپيروس ارائه كرده است. لايه‌هاي ايمني موجود در ساقه گياه پاپيروس به‌صورت نوار جدا مي‌شد و تعدادي از اين نوارها به‌صورت طولي كنار هم قرار مي‌گرفت، و سپس مجموعه ديگري از نوارها به‌صورت عرضي بر روي آنها نهاده مي‌شد. اين دو لايه تشكيل ورقه‌اي شبيه كاغذ را مي‌داد، كه سرانجام آن را مرطوب كرده تحت فشار قرار مي‌دادند.

اين لايه‌ها را، پس از خشك شدن، با مقداري چسب گياهي آغشته مي‌كردند و سپس با چكش مي‌كوبيدند و در مقابل نور خورشيد قرار مي‌دادند تا خشك شود. ورقي كه به اين ترتيب توليد مي‌شد به رنگ سفيد و بسيار مرغوب بود. سرانجام تعدادي از اين برگ‌ها با چسب به يكديگر متصل مي‌گرديد تا طومار واحدي را به‌وجود آورد، و معمولاً براي يك طومار بيش از 20 برگ استفاده نمي‌شد.

پاپيروس، پيوسته كشت مي‌شد و به‌عنوان ماده نوشتاري مورد استفاده عرب‌هاي بخش جنوبي مصر بود. زماني‌كه توليد كاغذ از ساير الياف گياهي در قرون هشتم و نهم ميلادي رو به رشد نهاد، پاپيروس از رونق افتاد. پيش از قرن سوم ميلادي، پاپيروس در اروپا با مواد ديگري نظير ولوم[6]  ارزان قيمت، يا  پارشمن  جايگزين شد، اما استفاده نامنظم از پاپيروس براي كتاب‌ها و اسناد تا حدود قرن دوازدهم ميلادي ادامه داشت.

 (EBR)

ترجمه ميترا صميعي

[1]. Cyperus Papyrus

[2]. Cyperaceae

[3]. C.isocladus

[4]. Nanus

[5]. Pliny the Elder

[6]. Vellum