بنیاد مختومقلی فراغی

 اريستوفان بيزانسي[1] . وي كه در نيمه دوم قرن سوم و اوايل قرن دوم پيش از ميلاد مي‌زيست، در ابتداي جواني به اسكندريه رفت و تحت نظر كاليماخوس[2] ، اراتوس‌تنس[3] ، و احتمالا زنودوتوس[4]  به فراگيري پرداخت. در 194-195 ق.م. به‌عنوان سرپرست كتابخانه اسكندريه جانشين اراتوس‌تنس گرديد و احتمالا قبل از مرگ نيز بازنشسته شد. نام وي در فهرست كتابداران اسكندريه در پاپيروس اوكسيرينكوس[5](شماره 1241) آمده است.

از كارهاي اوليه او تنها جزئيات اندكي باقي مانده است. تصحيح‌هاي او از آثار ديگران چنان با كار جانشينانش در هم آميخته كه اثري از تلاش وي باقي نمانده است؛ با اين همه، درباره برنامه‌هاي اساسي و نيز درباره روش‌هاي تصحيح وي اطلاعاتي به‌دست آمده است. تصحيح آثار هومر[6] توسط وي از تصحيح زنودوتوس و ريانوس[7]  (275 ق.م.؟-    ) بهتر بوده است. در بسياري موارد دنباله‌رو زنودوتوس بوده اما مطالب بسياري را كه زنودوتوس حذف كرده اريستوفان آورده است.

اريستوفان علاوه بر آثار هومر، آثار هزيود[8]، آلكمان[9]، آلكايوس[10]، و پينداروس[11] را نيز تصحيح كرده و احتمالا همين كار را براي آثار ائوريپيدس[12]  نيز انجام داده است، و چه بسا منبع موثق ساختار نسبتآ دقيق >پانزده گفتار< افلاطون[13]  و >تراژدي‌هاي سه گانه< نيز بوده است. خلاصه‌هايي نيز از مقدمه‌هاي بسياري از نمايشنامه‌هاي اسخيلوس[14] و سوفوكل[15]  و ائوريپيدس باقي مانده است. اصلاحات و ضميمه‌هاي وي بر "پيناكس"[16]  كاليماخوس بر اساس مطالعات كتابشناختي و كاملا نقّادانه است. تك‌نگاشت وي درباره مناندر[17]  نشانگر نزديكي سليقه ادبي وي به سليقه ادبي زمان او است. وي به‌عنوان زبانشناس، مباحثه "درباره قياس" را عليه "خلاف قاعده" استوئيك كريسيپوس[18]  آغاز كرد كه تا زمان كوئين‌تيليان[19]  و پس از آن نيز ادامه يافت. 

تلاش اريستوفان خصوصآ از اين جهت مهم است كه روش تقطيع و نقطه‌گذاري را ابداع كرد. وي با استفاده از تلفظ‌هاي دقيق و عميق، زبان يوناني را از نابودي در مقابل عناصر غيرهلني، كه از يوناني به‌عنوان زبان آميخته استفاده مي‌كردند، حفظ كرد. وي خط ربط، ويرگول، دو نقطه، نقطه كامل، علامت حذف، و ضرب كوتاه (بيانگر هجاهاي كلمه) را ايجاد كرد. همچنين نشان كميت:  "г" براي كوتاه، "ـ" براي بلند، "„"براي متون، علامت ستاره "*" را در جايي كه مطلب ناقص است و يا جايي كه وزن شعر تغيير مي‌كند، "T" را در جايي كه خطوط متوالي متعددي غيرموثق هستند، "„" را به جاي تكرار، و سيگماي وارونه "╔" را براي مشخص كردن حشو زائد ابداع كرده است.

اريستوفان بهترين آثار پيشينيان را با موفقيت گردآوري كرد بي‌آنكه بداند نقشي اساسي را ايفا كرده است. مي‌توان گفت كه دوره تصدي ادبي فعالانه دوازده يا پانزده ساله وي با دوره تصدي هيچ كتابداري از كتابداران كتابخانه اسكندريه طي دو قرن‌ونيم حيات آن قابل مقايسه نيست.

 مآخذ:

1) Busch, Wilhelm. "De Bibliothecariis Alexandrines dui Feruntur Primis". Fock, Leipzig, 1884 (rostock diss); 2) Lehrs, Karl. "De Aristarchi Studiis Homericis". 3rd ed., Apud S. Hirzelium, Lipsiae, 1882; 3) Nauck, Augustus ed. "Aristophanis Byzantini Alexandrini Fragmenta". Collegit et Desposuit Augustus Nauch, Accedit R. Schmidtii Comm. De Callistrato Aristophaneo, Sumptibus Lipperti et Schmidtii. Halis, 1848; 4) Parsons, Edward Alexander. The Alexandrian Library, Glory of the Hellenic World: Its Rise, Antiquities, and Destructions . Elsevier, Amsterdam,  London, NewYoruk, 1952.

لورانس اس. تامپسون [20]   (ELIS)

ترجمه مرضيه هدايت