كتابخانه‌هاي قزاقستان سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
قزاقستان، كتابخانه‌هاي. جمهوري قزاقستان (جمهوري سوسياليست قزاق سابق)، واقع در شمال آسياي مركزي از شمال با روسيه فدراتيو، از شرق با چين، از جنوب شرقي با قرقيزستان، از جنوب با ازبكستان، و از جنوب غربي با تركمنستان همسايه است. مساحت اين كشور 300,717,2 كيلومتر مربع و جمعيت آن (طبق آمار سال )2005 844,185,15 نفر است (:2 1؛ :7 1867؛ :8 73). تا سال 2000 پايتخت قزاقستان شهر آلماتي (آلماآتا)[1] بود و پس از آن شهر آستانه به‌عنوان پايتخت انتخاب شد. زبان رسمي آن قزاقي و روسي است (:7 1867).
تاريخچه. قزاق‌ها از نسل قبايل ترك و مغول هستند كه تقريبآ در پايان قرن اول ق. م. در منطقه قزاقستان كنوني استقرار يافتند. در منابع تاريخي غالبآ از آنان به‌عنوان مهاجران و كوچ‌نشينان توراني ياد شده است و نخستين بار در شاهنامه فردوسي از يك خان سلحشور و جنگاور به‌نام خان قزاق ياد شده است (:2 19؛ :5 175). اين منطقه در قرن ششم م. بخشي از خان‌نشين ترك به شمار مي‌آمد و تا قرن هشتم به همين وضع باقي ماند (:2 19، 123؛ :1 361). سرزمين قزاق‌ها در قرن سيزدهم به تصرف مغول‌ها درآمد (:5 175). در نيمه اول قرن هجدهم روس‌ها به حمايت قزاق‌ها برآمدند و ايجاد يك پايگاه نظامي در ورني[2] (كه بعدها به آلماتي تغيير نام يافت) در 1854 به سلطه روس‌ها بر مردم قزاقستان استحكام بيشتري بخشيد. روس‌ها به‌منظور كنترل قزاق‌ها، به يكپارچه كردن و گرد آوردن قبايل صحراگرد پرداختند. تأسيس مدارس متعدد كه از 1841 آغاز شده بود، موجب شد نه تنها طبقه اشراف، بلكه عامه مردم نيز با فرهنگ روسيه آشنا شوند و در لواي آن رشد و تعليم و تربيت يابند. قزاق‌ها قومي بيابانگرد بودند و ساختار اقتصادي، اجتماعي مبتني بر معيشت عشيره‌اي و فرهنگ شفاهي داشتند. در نتيجه، در مواجهه با روسيه به سرعت پذيراي فرهنگ آن شدند و تحت تأثير قرار گرفتند. تأسيس كتابخانه‌اي عمومي در شهر ورني در 1910 يكي از برجسته‌ترين جنبه‌هاي اين تأثير است (:2 ؛21 :1 363-367). اما نارضايتي مردم قزاق از روس‌ها به‌واسطه محروميت از اراضي‌شان به‌صورت آشكار و پنهان وجود داشت. اين نارضايتي سر انجام در 1916 به‌صورت قيامي همگاني جلوه‌گر شد.ولي وقوع انقلاب كمونيستي 1917 در روسيه و به‌دنبال آن حمله ارتش سرخ به قزاقستان، در فاصله سال‌هاي 1919-1920 و غلبه آن بر قزاقستان، سرنوشت ديگري را براي اين منطقه رقم زد. قزاقستان كنوني در 1920 به‌عنوان جزئي از جمهوري‌هاي اتحاد شوروي؛ در 1925 جمهوري خود مختار قزاقستان؛ و سرانجام در 1936 به‌عنوان جمهوري سوسياليستي قزاقستان رسميت يافت (:1 366-؛367 :5 175). اين جمهوري به‌دنبال فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در 1991 اعلام استقلال كرد و به‌عنوان جمهوري قزاقستان به رسميت شناخته شد (:7 1868).
تسلط دولت روسيه تزاري بر قزاقستان موجب برخي پيشرفت‌هاي فرهنگي نظير تأسيس مدرسه و كتابخانه شد. دومين دوره توسعه فرهنگي قزاقستان از زمان پيوستن آن به اتحاد جماهير شوروي آغاز مي‌شود. اقدامات فرهنگي لنين و پس از او استالين، مانند افزايش تعداد كتابخانه‌ها و گسترش مجموعه‌هاي كتابخانه‌اي، به‌كارگيري سيستم كتابخانه‌هاي سيار، و تأسيس مراكز چاپ و نشر موجب رونق و بهبود فرهنگ كتابخواني در اين منطقه شد، به‌نحوي كه دهه‌هاي 50 و 60 را دوران شكوفايي فرهنگي قزاقستان مي‌توان ناميد و تأسيس مراكز دانشگاهي متعدد يكي از نشانه‌هاي اين رونق است.
كتابخانه ملي. كتابخانه ملي جمهوري قزاقستان در 1910 به‌عنوان كتابخانه‌اي عمومي تأسيس شد و در 1931 كتابخانه عمومي دولتي قزاقستان نام گرفت و وظايف كتابخانه ملي را عهده‌دار شد و از همين زمان تابع قانون واسپاري گرديد. در 1991، پس از كسب استقلال جمهوري قزاقستان، اين كتابخانه به‌عنوان كتابخانه ملي جمهوري قزاقستان شناخته شد (10). اين كتابخانه در حال حاضر (2004) 000,448,5 جلد كتاب به يكصد زبان زنده دنيا در اختيار دارد (:9 ؛937 10). همچنين 000,25 نسخه خطي و كتاب ناياب به زبان قزاقي و روسي مربوط به قرن‌هاي 11ـ18 دارد (10). 718,35 ريزنگار و 124,570 پايان‌نامه نيز در اختيار دارد (:4 38). كتابخانه ملي قزاقستان كه يكي از بزرگ‌ترين كتابخانه‌ها در جمهوري‌هاي آسياي ميانه محسوب مي‌شود، از 1992 به عضويت ايفلا و انجمن كتابداران اوراسيا درآمد و در حال حاضر كتابخانه واسپاري انتشارات يونسكو محسوب مي‌شود (10). انتشار كتابشناسي ملي نيز از جمله وظايف اين كتابخانه است (:3 379). اين كتابخانه از 1996 با اداره پژوهش و مبادلات بين‌المللي (آيركس)[3] همكاري دارد (10).
كتابخانه‌هاي دانشگاهي. جمهوري قزاقستان داراي 52 واحد آموزش عالي و 3 واحد دانشگاهي است (:2 48؛ :1 374). نخستين مؤسسه آموزش عالي در قزاقستان، مؤسسه دامپروري و زراعت آلماتي است كه در 1929 تأسيس شده است. كتابخانه آن در همان سال تأسيس شد و در حال حاضر داراي 000,357 جلد كتاب است (:9 974).
مهم‌ترين و غني‌ترين كتابخانه دانشگاهي متعلق به دانشگاه ملي الفارابي قزاق واقع در شهر آلماتي است. اين دانشگاه در 1934 به‌نام دانشگاه دولتي اس.ام. كيروف قزاق[4] تأسيس شد و در 1991 به دانشگاه ملي الفارابي تغيير نام داد. كتابخانه دانشگاه الفارابي در حال حاضر داراي بيش از 000,500,1 قلم ماده چاپي است كه 000,120 قلم آن به زبان قزاقي است (:9 973؛ :12 ج 1، ص 470). بخش‌هاي مختلف اين كتابخانه عبارتند از: بخش آثار كمياب چاپ شده در سال‌هاي پيش از 1917 (1436 جلد)، بخش آثار و كتاب‌هاي قديمي روسي (370,113 جلد)، بخش كتاب‌هاي با قطع نامتعارف (782 جلد)، بخش نسخ خطي متعلق به قرن‌هاي 17 و 18، بخش كتاب‌هاي درسي و كمك آموزشي (000,60 جلد)، بخش پايان‌نامه‌ها (4000 جلد)، بخش كتاب‌هاي مذهبي، و بخش لوح‌هاي فشرده و ديسكت كتاب‌هاي قديمي. اين كتابخانه داراي 12 تالار مطالعه و يك تالار اينترنت با 25 دستگاه رايانه است. كتابخانه دانشگاه الفارابي در 1999 برنده جايزه انجمن كتابداران اوراسيا شد (11).
ساير كتابخانه‌هاي دانشگاهي معتبر قزاقستان عبارتند از: كتابخانه دانشگاه ملي فني قزاق (1934، مجموعه 000,200,1 جلد)؛ كتابخانه دانشگاه اوراسيايي ال. ان. گوميلف[5] (1962، مجموعه 000,000,1 جلد)، كتابخانه دانشگاه دولتي زبان‌هاي بين‌المللي قزاق (1941، مجموعه 000,630 جلد)؛ كتابخانه دانشگاه دولتي پولادار. تورايگيروف (1960، مجموعه 000,068,1 جلد)؛ كتابخانه مؤسسه علوم دامپروري و زراعت سميپالاتينسك[6] (،1951 مجموعه 000,000,1 جلد)؛ كتابخانه دانشگاه فني شرق قزاقستان (1958، مجموعه 000,566 جلد)؛ كتابخانه دانشگاه فني جنوب قزاقستان (1943، مجموعه 000,524 جلد)؛ و كتابخانه مؤسسه دولتي پزشكي كاراگاندا (،1950 مجموعه 000,377 جلد)، (50:2-52؛ 973:9-974).
كتابخانه‌هاي عمومي. برجسته‌ترين كتابخانه عمومي قزاقستان كتابخانه عمومي شهر آستانه است. اين كتابخانه در 1897 تأسيس شد و در حال حاضر داراي 099,158 جلد كتاب، 1949 جلد نشريات ادواري، 3857 پايان‌نامه، 6010 نوار موسيقي، و 223 نقشه است. اين كتابخانه به‌عنوان كتابخانه‌اي واسپاري نيز عمل مي‌كند (:12 ج 1، ص 472).
كتابخانه‌هاي تخصصي. كتابخانه‌هاي تخصصي در جمهوري قزاقستان غالبآ به مؤسسات پژوهشي و مطالعاتي وابسته‌اند. تعداد اين نوع كتابخانه‌ها در قزاقستان زياد است. نخستين و كهن‌ترين آنها كتابخانه مركزي فرهنگستان سابق علوم قزاق است كه از 1946 سابقه فعاليت دارد و در حال حاضر 000,500,1 جلد كتاب دارد (:2 29؛ :9 973).
به‌عنوان غني‌ترين كتابخانه تخصصي بايد از كتابخانه علمي و فني قزاقستان[7] ياد كرد كه در 1960 آغاز به‌كار كرده و در حال حاضر داراي 000,300,22 جلد كتاب است (:9 973).
حرفه كتابداري. كتابداري به‌عنوان حرفه‌اي تخصصي در جمهوري قزاقستان شناخته شده است، نخستين مؤسسه‌اي كه به‌صورت تخصصي به تعليم و تربيت كتابداران پرداخت، مؤسسه دولتي فرهنگ شيمكنت[8] بود كه از 1976 فعاليت خود را آغاز كرده است (:6 ج 26، ص 230؛ :9 974). به‌تدريج بر تعداد مراكز تربيت كتابداران در سطح عالي و دانشگاهي افزوده شده است. در حال حاضر، علاوه بر مؤسسه مذكور، دانشگاه ملي فني قزاق نيز دانشكده علوم اطلاع‌رساني و رايانه دارد. در دانشگاه دولتي طراز[9] قزاق نيز كه در 1998 تأسيس شد، دانشكده علوم اطلاع‌رساني راه‌اندازي و ايجاد شده است و در آن تربيت افراد متخصص در امر اطلاع‌رساني صورت مي‌گيرد (:9 973-974).
انجمن كتابداري قزاقستان به‌عنوان يكي از بخش‌هاي كتابخانه ملي اين جمهوري در شهر آلماآتا فعاليت دارد و اعضاي آن مديران و مسئولان كتابخانه ملي هستند (10).
مآخذ :)1 آكينر، شيرين. اقوام مسلمان اتحاد شوروي. ترجمه محمدحسين آريا. تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1367؛ )2ابوالحسني، صالح. قزاقستان. تهران: وزارت امورخارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات، 1376؛ 3) سرنيكلي، آلتين آي. "كتابخانه‌هاي ملي در تركيه، خاور ميانه و آسياي مركزي، گذشته و حال". در گزيده مقالات ايفلا 95 (تركيه: 20-26 اوت )1995. زير نظر عباس حرّي؛ به همت تاج‌الملوك ارجمند. تهران: كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، 1375، ص 369-385؛ )4 كتابخانه‌هاي ملي جهان. تهران: كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، امور بين‌الملل، 1379؛ )5 مفتاح، الهامه؛ ولي، وهاب. نگاهي به ايرانشناسي و ايرانشناسان كشورهاي مشترك المنافع و قفقاز. تهران: انتشارات بين‌المللي الهدي، 1372؛
6) " Russia- U. S. S. R. , Book Printing and Libraries " . Encyclopedia of Library and Information Science. Vol. 26. PP. 180-241; 7) The Europa World Yearbook. 47th. ed. London: Europa Publication Limited, 1997; 8) The State of World Population 2000. [sl]: UNFPA, 2000; 9) The World of Learning. 50th. ed. London: Europa Publication Limited, 2000; 10)"National Library of the Republic of Kazakhstan", 2001.[On-line]. Available:http://www.nlrk.Kz/ [12Dec.2004]; 11) "Libraries on the Web, Kazakhstan", 2001. [On-line]. Available: http://Kazsulib.uni.sci.kz/ [12 Dec. 2004]; 12) World Guid to Libraries. 17th. ed. MÏnchen: K. G. Saur, 2003.
آرزو تجلّي
[3]. International Research and Exchanges Board (IREX)
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی