عثمانلي مؤلفلَري (كتاب). سازمان اسنادو کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
عثمانلي مؤلفلَري (كتاب). اين اثر در شرح حال و آثار مؤلفان ترك در عهد عثماني، از محمدطاهر بروسه‌لي (بوâرسايي) است.
محمدطاهر در سال 1278ق./1861 در شهر بروسه (بورساي تركيه امروز) زاده شد. وي پس از تحصيلات ابتدايي، در دبيرستان نظام زادگاه خود درس خواند و معلم تاريخ و جغرافي دبيرستان نظام شهر مناستر شد و بعدها در چند شهر ديگر با سمت معلم و مدير مدارس نظام خدمت كرد (:3 ج 30، ص 336).
او فرزند رفعت بيگ بود كه فردي صوفي‌مشرب و اهل شعر و ادب بود (:1 ج 1، ص 204)؛ از اين‌رو، به ادب و عرفان روي آورد و در جرگه مريدان حريري‌زاده، مؤلف كتاب تبيان‌الوسائل درآمد. محمدطاهر در سال‌هاي نوجواني، پدرش را از دست داد و مرشدش نيز دو سال پس از آشنايي با او درگذشت. بروسه‌لي با ضبط شرح حال و آثار اين دو تن، تأليف مهم‌ترين اثر خود را آغاز كرد كه تكميل آن حدود بيست سال به درازا كشيد (:2 ج 6، ص 453). او براي اين كار حدود بيست مرجع مهم، از جمله ترجمه شقايق نعمانيه و ذيل‌هاي آن؛ كشف‌الظنون و ذيل‌هاي آن؛ قاموس‌الاعلام؛ سجل عثماني؛ حديقه‌الجوامع؛ گلدسته رياض عرفان؛ و اغلب تذكره‌هاي شاعران عثماني و فهرست‌هاي كتابخانه‌هاي ممالك عثماني و مصر را مطالعه و بررسي كرد (:1 ج 1، ص 11).
عثمانلي مؤلفلري، نخستين اثر در نوع خود در امپراتوري عثماني است. در اين اثر در شرح حال و آثار 1691 مؤلف كه از بدو تشكيل امپراتوري عثماني، در نيمه قرن نهم تا نيمه قرن چهاردهم ق.، در آن امپراتوري مي‌زيسته‌اند، گردآوري شده است (:2 ج 6، ص 458). جلدهاي اول و دوم آن در 1333ق. و جلد سوم (آخر) آن در 1342 در شهر استانبول به چاپ رسيد.
فصل‌هاي كتاب به اين صورت مرتب شده‌اند: "مشايخ، علما، شعرا و ادبا، مورخين، اطبا، و جغرافيون" و با پيشگفتاري به‌عنوان "افاده" آغاز مي‌شود كه در آن مؤلف از خالي بودن جاي چنين اثري در ميان تأليفات تركي و كوشش‌هاي خود براي پديد آوردن آن سخن مي‌گويد (:1 ج ،1 ص 6، 7-11).
نظم هر فصل الفبايي است، ولي فقط با رعايت حرف اول اسامي، در نتيجه مثلا از آغاز كتاب، پس از مدخل "آق شمس‌الدين"، "آچيق‌باش محمود افندي" و از آن پس "آت پازاري فضلي‌الهي" معرفي شده است و اين بي‌ترتيبي در سراسر كتاب مشهود است. به همين دليل در 1307ش./ 1928، احمد رمزي، كتابدار كتابخانه سليم‌آغاي اسكدار، نمايه مفصلي به‌عنوان "مفتاح‌الكتب و اسامي المؤلفين فهرستي" بر آن افزوده است (:2 ج 6، ص 460).
عثمانلي مؤلفلري در 1350ش./1971، همراه با "مفتاح‌الكتب" در سه جلد در آلمان غربي چاپ افست شد و هر جلد آن داراي غلطنامه (جدول خطا و صواب) دقيقي است (:1 ج 1، ص 2، 3، صفحات پاياني).
فكري ياووز[1]و اسماعيل اوزن[2] ، اين اثر را به خط امروزي تركيه (تركي استانبولي) برگردانده و در فاصله سال‌هاي 1351-1354ش. / 1972-1975، چاپ كرده‌اند كه به علت "بدخواني"هاي فراوان متن عثماني، حاصل كارشان اعتبار چنداني ندارد (:2 ج 6، ص 460).
مآخذ: )1 طاهربك، بروسه لي محمد. عثمانلي مؤلفلري. استانبول: معارف عموميه، 1333، چاپ دوم (افست)، آلمان‌غربي، ؛1971
2) AkÏn, Úmer Faruk. "BursalI Mehmed Tahir". TÏrkiye Diyanet VakfI islam Ansiklopedisi. Vol.6, PP.454-460; 3) "TÀhir Efendi, Mehmed, BursalI". TÏrk Ansiklopedisi. Vol.30, P.336.
علي كاتبي
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی