كتابخانه‌هاي چین، سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
چين، كتابخانه‌هاي. جمهوري خلق چين با مساحتي به وسعت 961,596,9 كيلومترمربع در شرق آسيا و سواحل غربي اقيانوس آرام قرار دارد و از شمال به روسيه و مغولستان؛ از شمال غرب به تاجيكستان و قرقيزستان؛ از شرق به كره؛ و از جنوب به ويتنام، لائوس، برمه، هند، بوتان، نپال، پاكستان، و افغانستان محدود است. چين به 31 استان، 5 منطقه خودگردان، و 3 فرمانداري تقسيم مي‌شود. جمعيت آن (طبق آمار سال 2000) حدود 000,600,277,1 نفر بوده و كشور چندمليتي متحدي با 56 گروه نژادي است كه قوم "هان" بزرگ‌ترين آنهاست. زبان رسمي اين كشور نيز چيني است.
تاريخچه. بر كتيبه‌هاي قديمي، قالب‌ها، نقوش حكاكي يا نشان‌گذاري‌شده بر مواد دائمي به‌سختي مي‌توان نام كتاب نهاد، اما مي‌توان گفت كتاب‌هاي چيني از مدارك و اسناد متون كهن نشأت گرفته است.
كتيبه‌هاي موجود از اسناد قديمي شناخته‌شده چيني، امروزه به همان صورت اوليه خود نگهداري مي‌شوند. در حدود 3500 سال قبل، اين اسناد، بر لاك لاك‌پشت‌ها و استخوان‌هاي حيوانات حك شده است. قالب‌ها يا نقوش قديمي بر روي بُرنز نيز يافت شده كه بعضي از آنها از حدود 3200 سال پيش برجاي مانده‌اند. در مورد كتيبه‌هاي سنگي، قدمت بعضي از استوانه‌هاي سنگي با نوشته‌هاي حكاكي‌شده بر روي آنها به حدود 2200 سال پيش باز مي‌گردد.
به‌نظر مي‌رسد كتاب‌هاي اوليه چيني، لوح‌ها يا چوب‌هايي از بامبو بودند كه توسط ريسمان‌هايي به يكديگر متصل مي‌شدند و همچون كتاب‌هاي كاغذي مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. اين كتاب‌ها از قرن 14 ق.م. تا قرن 3 و يا 4 م. وجود داشته و از قرن 8 ق.م. تا قرن 2 م. رونق فراوان يافته‌اند. نوع ديگري از كتاب‌هاي نوشته‌شده بر طومارهاي ابريشمي در قرن 4 يا 5 ق.م. تا اواسط قرن 3 م. به‌وجود آمده‌اند. در سال اول ميلادي، 105 نوع كاغذ از پوست درختان، پارچه‌هاي مستعمل، و تورهاي ماهيگيري توسط تسائي لون، مردي نابغه و مؤسس سلسله هان شرقي، اختراع گرديد. در طول قرون 2 و 3 م. بيش از گذشته از كاغذ به‌عنوان ماده نوشتاري استفاده شد. در اين دوره، از بامبو، ابريشم، و كاغذ به‌طور همزمان به‌عنوان مواد نوشتاري استفاده مي‌شد. ابزار نوشتاري از اشكال مختلف قلم‌موهاي چيني، جوهر مشكي، و البته با انواع و اقسام مواد گوناگون نگارش تشكيل مي‌شد.
فن تكثير آثار مكتوب قبل از اختراع چاپ باسمه‌اي، متأثر از نشان‌گذاري جوهر روي سنگ يا ديگر نوشته‌ها، به‌وسيله فشار كاغذ بر روي سطوح بود. علاوه بر آن، با استفاده از مُهرها، قالب‌هاي آهني، يا تكه سنگ و يا يشم، بر روي خاك رُس چسبناك نرم نشان‌گذاري مي‌شد و سپس روي ابريشم يا كاغذ، نسخه‌هاي بعدي تكثير مي‌گرديد. اين تكثير طلايه‌دار توليد انبوه متون اوليه بود كه سرانجام منجر به اختراع چاپ باسمه‌اي شد.
چاپ حكاكي‌شده توسط قطعات چوبي در نخستين سال‌هاي حكمراني سلسله تانگ، يا حتي زودتر (حدود قرن 8 م.)، به‌وجود آمد. در اوايل قرن 9 م. تقويم‌ها با اين روش چاپ شد و كتاب موجود >الماس سوترا<[1] در سال 868 م. با تاريخ حك‌شده موجود بر روي آن به چاپ رسيد كه نشان از فنون زيباي چاپ دارد و مي‌توان اين‌گونه تصور كرد كه اختراع چاپ باسمه‌اي بسيار زودتر از اختراع چاپ كتاب صورت گرفته است.
در اواسط قرن 11 م. در دوره نورترن سانگ[2] ، بي شنگ[3] چاپ متحرك را اختراع كرد. در آن زمان نيازي به چاپ نسخ متعدد از كتاب‌ها نبود؛ بنابراين، روش پيشين چاپ يعني حكاكي توسط قالب‌هاي چوبي هنوز متداول بود. با توسعه و پيشرفت چاپ متحرك، تعداد كتاب‌هاي چاپي در دوره‌هاي بعد رشد بيشتري يافت.
در سال 213 ق.م. نخستين امپراتور چين دستور سوزاندن تعداد بسياري كتاب را ـ به‌جز آنهايي كه مربوط به طبقه‌اي خاص بود و در تملك مقامات فاضل بود ـ صادر كرد. كشف آثار كهن در مقياس وسيع تا زمان سلطنت امپراتور "وو"[4] (140-180 ق.م.) صورت نگرفت. در دوران حكمراني سلسله "هان"، براي نخستين بار در طول تاريخ چين، كتابخانه مركزي امپراتوري تأسيس گرديد كه در آن مجموعه وسيعي از منابع به‌صورت نظام‌يافته و مناسب گردآوري و نگهداري مي‌شد.
در سال 26 ق.م.، در زمان سلطنت امپراتور چينگ از سلسله هان، فرماني مبني بر جمع‌آوري مجدد كتاب‌ها صادر گرديد و لوئي هسيانگ (81-88 ق.م.) مشاور دولت، به همراه همكارش، جهت بررسي تعيين شدند. لوئي، سرفصل‌ها و خلاصه‌اي از كتاب را براي تقديم به امپراتور يادداشت كرد. نتيجه اين خلاصه‌ها كتابشناسي انتقادي به نام "پيه ـ لو"[5] يا يادداشت‌هاي جداگانه< بود. پس از مرگ وي، پسرش ليو هسين (23 ق.م.) كار ناتمام پدر را ادامه داد. وي همه كتاب‌ها را نظم بخشيد و در كتابخانه امپراتوري به هفت دسته تقسيم و فهرستي رده‌اي را به نام "چي ـ لوه"[6] يا >هفت خلاصه< تدوين كرد. اثر ليو هسيانگ نخستين كتابشناسي شناخته‌شده در چين و طرح وي، نخستين نظام طبقه‌بندي موضوعي و فهرست توصيفي كتب چيني است.
در سال 3 م.، طرحي چهارقسمتي به آن اضافه گرديد و پس از آن، بارها تجديد نظر شد و بيش از 1500 سال توسط كتابشناسان چيني مورد استفاده قرار مي‌گرفت. حتي امروزه بسياري از كتابخانه‌ها در چين از چنين طرح بازنگري‌شده‌اي براي طبقه‌بندي متون قديمي چيني در مجموعه خود استفاده مي‌كنند.
در سال 1407 م.، بر مبناي حكم امپراتور چِنگ زو[7] ، از سلسله مينگ، تأليف دايره‌المعارف مشهور "يانگ لي"[8] به پايان رسيد و كتابخانه امپراتوري به نام وِن يوآن پاويليون[9] تأسيس شد. دايره‌المعارف يانگ لي، بزرگ‌ترين دايره‌المعارف چين بوده و شامل 919,11 جلد است. اين مجلدات برحسب اوزان آوايي تنظيم و در بيش از 7000 جلد كتاب دستنويس بازآفريني شده است. در آن زمان، فقط يك نسخه از دستنويس اصلي فراهم شده بود و پس از آن، مجموعه ديگري نسخه‌برداري شد. متأسفانه دوره اصلي از ميان رفته و از دوره دوم فقط اندكي بيش از 200 جلد به‌جاي مانده كه بيشتر آنها در كتابخانه ملي چين نگهداري مي‌شوند.
وِن يوآن پاويليون، كتابخانه سلطنتي سلسله مينگ (1369-1644 م.)، است. كتاب‌هاي به‌جاي‌مانده از زمان سانگ (960-1279 م.) و سلسله يوآن (1276-1368 م.) مجموعه اوليه اين كتابخانه را تشكيل مي‌دادند. همچنين كتاب‌هايي از سلسله مينگ، كه به‌ويژه از نظر تقويم‌هاي محلي غني بودند، در اين كتابخانه وجود داشتند.
در آخرين سال‌هاي سلطنت امپراتور كانگ هسه (1661-1722) در سلسله كينگ، تأليف دايره‌المعارف ديگري كه مجموعه‌اي از كتاب‌هاي قديمي و جديد بود، آغاز شد. اين دايره‌المعارف در سال 1725 تكميل و بعدها با حروف چاپي متحرك منتشر گرديد. اين كار عظيم شامل 000,10 جلد و در حدود يكصد ميليون كلمه همراه با تصاوير است كه تا انقراض سلسله كينگ دوبار تكثير شد.
در طول حكمراني تسه‌اي لانگ[10] (1736-1795) از سلسله كينگ، "كتابخانه جامع چهار گنجينه"[11] به سال 1772 تأسيس و در دهه بعد تكميل گرديد. اين كتابخانه داراي 000,36 جلد كتاب با 3502 عنوان بود كه بزرگ‌ترين مجموعه كتاب در تاريخ چين به شمار مي‌آيد. اين كتاب‌ها در ابتدا به‌صورت دستي در چهار نسخه تكثير و سه نسخه ديگر نيز پس از آن نوشته شد.
مجموعه وِن يوآن پاويليون از سلسله مينگ، به كتابخانه كابينت[12] از سلسله چواينگ انتقال يافت، اما بسياري از كتب مجموعه مفقود شد. در سال 1910 بخش باقي‌مانده مجموعه كتابخانه متروپوليتن پكن، نخستين مجموعه كتب ناياب را براي كتابخانه ملي به‌وجود آورد.
كتابخانه ملي. كتابخانه متروپوليتن پكن (كتابخانه ملي سابق) در سال 1912 گشايش يافت. علاوه بر كتب موروثي كتابخانه‌هاي سلطنتي، زماني كه كتابخانه ملي گشايش يافت، تعدادي از انتشارات مهم و مشهور جمع‌آوري‌شده از طرف دولت به اين كتابخانه اهدا شد. همه اين كتاب‌ها پايه و اساس مجموعه كتابخانه ملي چين* را به‌وجود آوردند. تا سال 1949 اين كتابخانه بيش از 000,400,1 جلد كتاب و 120 كارمند داشت. پس از تأسيس جمهوري خلق چين در سال 1949، اين مجموعه به‌طور اساسي از طرق مختلف، مانند تكثير و نسخه‌برداري از ناشران محلي، خريد گزينشي از ناشران محلي قديم و جديد، اهدا، تخصيص منابع از جانب سازمان‌ها و افراد، انتخاب و سفارش انتشارات خارجي، مبادلات بين‌المللي انتشارات، و جزآن افزايش يافت. در سال ،1987 كتابخانه ملي چين داراي 000,270,14 جلد كتاب، مجله، و مانند آن بود و بيش از 1685 كارمند داشت. اين كتابخانه جامع و پژوهشي زير نظر وزارت فرهنگ چين قرار دارد و عملكرد آن نيز مانند ساير كتابخانه‌هاي ملي جهان است. مساحت زيربناي ساختمان جديد كتابخانه 000,140 مترمربع بوده و تجهيزات جديد آن در سال 1987 تكميل شده است. از رايانه براي كارهاي تخصصي در اواسط سال‌هاي 1980 استفاده شد و كاربردهاي بيشتري از اين فن‌آوري در جهت خدمات كتابخانه‌اي پديد آمد و توسعه يافته است.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي. هيأت ملي آموزش دولت و ديگر ادارات اجرايي مربوط، يا ديگر افراد در اين سطوح، هيأت كتابخانه‌هاي دانشگاهي و دانشكده‌اي سراسري و منطقه‌اي را زير نظر خود دارند. بيش از 1060 كتابخانه از اين نوع در همه نقاط كشور وجود دارد. بعضي از آنها متعلق به دانشگاه‌هاي اصلي ملي همچون كتابخانه دانشگاه پكن و كتابخانه تسينگ هوآ هستند. كتابخانه دانشگاه پكن در طول سال‌هاي 1902 تأسيس شد و در سال‌هاي اوليه قرن بيستم، پيشگامان انقلابي چين و ماركسيست‌هايي همچون لي‌دا زائو و مائوتسه تونگ در آن كار مي‌كردند. در سال 1987 مجموعه كتاب‌هاي اين كتابخانه بالغ بر چهار ميليون جلد بود. ساختمان جديد در سال 1975 با زيربنايي به وسعت 500,24 كيلومتر مربع گشايش يافت. در سال 1987 كتابخانه دانشگاه تسينگ هوآ بيش از 000,300,2 جلد در مجموعه خود داشت كه بيشتر متمركز بر علوم طبيعي و فنون بود. اين دو كتابخانه و برخي كتابخانه‌هاي دانشگاهي و دانشكده‌اي از رايانه براي كارهاي خود استفاده مي‌كرده‌اند.
كتابخانه‌هاي عمومي. كتابخانه‌هاي شهرها تحت نظارت وزارت فرهنگ بوده و مشتمل بر كتابخانه‌هاي موجود در خيابان‌ها و مسيرهاي گذر، كتابخانه‌هاي استان‌ها يا مناطق، و نواحي و دهكده‌هاي سطح پايين، همگي از كتابخانه‌هاي عمومي محسوب مي‌شوند. اين كتابخانه‌ها به بسياري از مطالعه‌كنندگان ارائه خدمت مي‌كنند و سعي دارند توانايي‌هاي خود را در گردآوري و مديريت مجموعه افزايش دهند. گرچه كتابخانه‌هاي استان‌ها، مناطق خودگردان، شهرستان‌ها، و ديگر شهرهاي بزرگ يا متوسط با جمعيت‌هاي نسبتاً زياد نيز در خدمت عموم هستند، خدمات اصلي آنها در جهت رفع نيازهاي اقتصادي و تحقيقات علمي است. اين كتابخانه‌ها از نوع تحقيقاتي هستند يا، در برخي موارد، نزديك به كتابخانه‌هاي تحقيقاتي به‌شمار مي‌روند.
كتابخانه شانگهاي[13] (با حدود 000,370,7 عنوان در سال 1987) كتابخانه مهم شهري و بزرگ‌ترين كتابخانه عمومي چين محسوب مي‌شود كه شهرت مجموعه‌اش در گردآوري 000,500,1 كتاب تاريخي چين است. از ديگر كتابخانه‌ها، كتابخانه نانكينگ[14] (با حدود 000,410,6 عنوان تا سال 1987) در استان كيانگسو و كتابخانه ووآن[15] در استانِ هاپي را مي‌توان نام برد.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي. علاوه بر بسياري از كتابخانه‌ها يا تالارهاي مطالعه در كتابخانه‌هاي مدارس ابتدايي و راهنمايي، كتابخانه‌هاي جداگانه‌اي براي كودكان در برخي نقاط تأسيس شده كه تحت نظارت وزارت فرهنگ اداره مي‌شوند. تا اواخر دهه 1980، تعداد 45 كتابخانه شهري و منطقه‌اي كودكان به‌وجود آمده و در بيشتر مناطق و حومه‌ها، كتابخانه‌هاي شهري داراي تالار مطالعه كوچك يا بزرگ براي كودكان هستند. كاخ‌هاي كودكان يا مراكز فعاليت‌هاي آنها در برخي از شهرها، خود، داراي كتابخانه يا تالار مطالعه هستند. همه كتابخانه‌هاي كودكان تا تالارهاي مطالعه خارج از مدارس، توسط دانش‌آموزان يا آموزگاران مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در برخي مواقع درهاي اين مراكز به روي كودكان قبل از دبستان نيز باز است.
كتابخانه‌هاي تخصصي. كتابخانه‌هاي نظام دانشكده‌اي علوم چين، مشتمل بر 142 كتابخانه دانشكده‌اي، منطقه‌اي، و سازماني است. كتابخانه دانشكده علوم چين، در واقع، كتابخانه اصلي و جامع علوم و فنون است. اين كتابخانه به جمع‌آوري كتب، نشريات، گزارش‌هاي علمي، ثبت اختراعات، صورت‌جلسات، انتشارات تخصصي، و ديگر موارد مي‌پردازد و در سال 1987 داراي 000,420,5 جلد كتاب و بيش از 430 نفر كارمند بوده است. در اين كتابخانه، به‌منظور تلفيق خدمات كتابخانه با خدمات اطلاع‌رساني، دفتر اطلاع‌رساني ايجاد گرديد، كه به همراه ساير كتابخانه‌هاي نظام دانشكده‌اي علوم چين، از فن‌آوري رايانه جهت پردازش و بازيابي اطلاعاتِ اسناد و منابع خارجي در موضوع علوم استفاده مي‌كند.
ساير كتابخانه‌هاي تخصصي و دانشكده‌اي، نظير كتابخانه فرهنگستان علوم كشاورزي چين، كتابخانه علوم پزشكي، كتابخانه زمين‌شناسي، و كتابخانه مليت‌ها، زير نظر فرهنگستان علوم اجتماعي چين و وزارتخانه‌ها و نمايندگي‌هاي انجمن استان قرار دارند.
حرفه كتابداري. حدود پنجاه دانشگاه و دانشكده، داراي گروه‌هاي تخصصي كتابداري هستند. يكي از گروه‌هاي قديمي در علوم كتابداري، در دانشگاه ووآن (كه اكنون در دانشكده كتابداري و اطلاع‌رساني همان دانشگاه ادغام شده است) و ديگري در دانشكده پكن تأسيس شد. در بعضي از دانشگاه‌ها و تعداد اندكي از كتابخانه‌هاي تحقيقاتي، دانشجويان فارغ‌التحصيل براي كسب درجه كارشناسي ارشد، ادامه تحصيل داده و تعدادي از دانشجويان جهت كسب اين مدرك يا مدارج بالاتر به خارج از كشور فرستاده مي‌شوند. بسياري از كتابخانه‌ها، كلاس‌ها يا آموزشگاه‌هايي جهت آموزش حرفه‌اي ايجاد كرده‌اند. به‌طور مثال، دانشكده حرفه‌اي اوقات فراغت جهت كاركنان كتابخانه ملي چين، كلاس‌هاي پيش دانشگاهي را براي ورود دانشجويان به دانشگاه تشكيل داده است. كتابخانه ملي، دفتر اداره اجرايي در امور كتابخانه وزارت فرهنگ، و ساير كتابخانه‌ها نيز دوره‌هاي آموزش كوتاه‌مدت براي كاركنان در مباحث مختلف ترتيب داده‌اند. علاوه بر آن، تعدادي مدارسه متوسطه فني ـ حرفه‌اي كتابداري يا كلاس‌هاي فني ـ حرفه‌اي كتابداري وجود دارد.انجمن كتابداران چين[16] در ژوئن 1979 تأسيس شد.
اعضاي سومين شوراي انجمن به مدت چهار سال توسط نمايندگان سومين اجلاس عمومي در نوامبر 1987 انتخاب شده‌اند. نشريه اين انجمن >خبرنامه انجمن كتابداري چين< نام دارد كه به‌صورت فصلي منتشر مي‌شود. اين انجمن جلساتي را براي بحث و تبادل نظر در علوم كتابداري يا تبادل تجارب برگزار كرده و همايش يا كلاس‌هاي آموزشي در موضوع‌هاي خاص را تدارك مي‌بيند. همچنين، اين انجمن نام بيش از 8000 عضو را در سطح ملي تا سال 1987 ثبت كرده است. بيش از 30 انجمن كتابداري ديگر در سطح استان‌ها، مناطق خودگردان، و شهرها پراكنده هستند. اين انجمن‌ها مشتاقانه فعاليت‌هاي حرفه‌اي را دنبال و اكثر آنها نشرياتي را براي خود منتشر مي‌كنند. بيشتر انجمن‌هاي همجوار براي به‌جريان انداختن امور حرفه‌اي خود با يكديگر همكاري دارند.
پكن ميزبان برگزاري تعدادي از همايش‌هاي كتابداران از جمله فدراسيون بين‌المللي انجمن‌ها و مؤسسات كتابداري (ايفلا) و همايش مديران كتابخانه‌هاي ملي در آسيا و اقيانوسيه بوده است.
ترجمه نيره امامي
.[11] Complete Library of the Four Treasures
.[16] China Society of Library Science
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی