بنیاد مختومقلی فراغی

اردن، كتابخانه‌هاي. كشور مشروطه سلطنتي اردن در جنوب غربي آسيا قرار دارد و از شمال با سوريه، از شرق با عراق، از شرق وجنوب با عربستان سعودي، از جنوب با خليج عقبه، و از غرب با اسرائيل هم‌مرز است. جمعيت اردن (طبق آمار سال 2000) 6700000 نفر و مساحت آن 97740 كيلومترمربع است. زبان رسمي اين كشور عربي است.

تاريخچه. اردن پس از فروپاشي امپراتوري عثماني مستعمره انگليس شد. اميرنشين ماوراء اردن، كه در سواحل شرقي رود اردن قرار دارد، پس از استقلال در سال 1946 به‌نام "پادشاهي اردن هاشمي" رسميت يافت. از سال 1948 تا 1967، سواحل غربي نيز به اين كشور ملحق شد. اطلاعات متن حاضر به سواحل شرقي اردن اختصاص دارد.

تا دهه 1950 در اردن، به جز مجموعه‌هاي كوچك موجود در پانزده كتابخانه آموزشگاهي، كتابخانه ديگري وجود نداشت. نخستين كتابخانه در دبيرستان السلط[1]  در سال 1926 تأسيس شد كه در آن زمان تنها دبيرستان كشور بود.

پس از بازديد هيأت نمايندگان يونسكو از اين كشور در سال 1955، كتابخانه‌ها در اواخر دهه 1950 متحول شدند. سه رويداد مهم در دهه 1960، تأسيس كتابخانه عمومي عمان در سال 1960، دانشگاه اردن در سال 1962، و انجمن كتابداري اردن در دسامبر 1963 بود.

كتابخانه ملي. اردن كتابخانه ملي به‌معناي واقعي ندارد. مركز اسناد ملي در سال 1975 به‌وجود آمد. اين مركز در سال 1977 به هيأت مديره كتابخانه‌ها و مراكز اسناد مبدّل شد و به اداره كتابخانه‌ها و آرشيوهاي ملي تغيير نام داد. اين اداره وظيفه تأسيس و هدايت كتابخانه ملي را برعهده دارد و در حال حاضر قانون واسپاري در آن وجود ندارد، اما از نويسندگان، ناشران، و چاپخانه‌ها به‌طور رسمي درخواست شده تا دو نسخه از آثار خود را به آن اداره تحويل دهند. اين اداره حدود 20000جلد كتاب به علاوه مجموعه‌اي از اسناد، روزنامه‌ها، و ساير مواد چاپي دارد. قانون جديد درباره كتابخانه ملي و واسپاري مورد بررسي و مركز ملي اطلاع‌رساني نيز در حال تأسيس است.

كتابخانه‌هاي دانشگاهي. بزرگ‌ترين كتابخانه دانشگاهي كتابخانه دانشگاه اردن است كه در سال 1962 ايجاد گرديد. كل مجموعه آ ن بالغ بر 510000 جلد كتاب و 1300 نشريه جاري است كه تعداد نشريات قديمي بالغ بر 110000 جلد است. كتابخانه دانشگاه اردن رسماً كتابخانه‌اي واسپاري براي انتشارات سازمان ملل و ساير سازمان‌هاي بين‌المللي است. اين كتابخانه، از سال 1986، كتابخانه اماني منابعي بوده كه به دانشگاه‌هاي عربي واگذار شده‌اند. خدمات اطلاع‌رساني پيوسته كتابخانه نيز در دسترس عموم قرار دارد.

كتابخانه دانشگاه يرموك[2]  در سال 1976 در اربد[3]  تأسيس شد. مجموعه آن تقريباً 210000 جلد كتاب، 1100 نشريه جاري، و حدود 12000 منابع غيركتابي است. اين كتابخانه نقش بسزايي در توسعه كتابخانه‌ها در منطقه شمالي كشور دارد. كتابخانه دانشگاه علوم  و فنون اردن كه در اربد و در سال 1986 تأسيس شد، داراي 35000 جلد كتاب و 940 نشريه جاري است. اين مجموعه عمدتاً به موضوعات علوم پزشكي و بهداشت، مهندسي، و كشاورزي اختصاص دارد. دانشگاه مؤته به‌منزله دانشگاهي نظامي در حومه شهر كَرَك در جنوب كشور در سال 1981 تأسيس شد و 93000جلد كتاب و 310 نشريه دارد. كليه فعاليت‌هاي چهار كتابخانه دانشگاهي، خصوصاً اشتراك نشريات، به‌طور هماهنگ انجام مي‌شود. كتابخانه‌ها همچنين خدمات امانت بين كتابخانه‌اي و تكثير را نيز ارائه مي‌دهند.

دانشسراهاي اردن برنامه‌هاي دو يا سه ساله در مقطع فوق ديپلم را در سال 1952 آغاز كردند. تا اواخر دهه 1980 بيش از 50 دانشسرا در اردن ساخته شد كه هريك داراي كتابخانه‌اي مستقل با مجموعه‌ها و خدمات متفاوت بود. دانشكده‌ها با استانداردهاي تعيين شده از سوي آموزش عالي، كه شامل 8 جلد كتاب براي هر دانشجو (با حداقل 5000 جلد) و يك كتابدار تمام وقت بود، معتبر شناخته شده‌اند.

كتابخانه‌هاي عمومي. مقامات محلي مسئوليت كتابخانه‌هاي عمومي را برعهده دارند. نخستين كتابخانه در اربد در سال 1957 به‌عنوان طرح آزمايشي يونسكو تأسيس شد. تا اواخر دهه 1980، تعداد 39 كتابخانه در اردن وجود داشت. كتابخانه عمومي عَمّان حدود 120000 جلد كتاب، 500 نشريه جاري، مجموعه‌اي از منابع غيركتابي، و همچنين مجموعه ويژه‌اي براي نابينايان را در اختيار دارد. كتابخانه عمومي و مركز اطلاع‌رساني عبدالحميد شومن توسط سازماني غيرانتفاعي در سال 1986 تأسيس شد. اين كتابخانه مجهز به فن‌آوري‌هاي نوين اطلاع‌رساني و داراي 24500 عنوان كتاب و 1500 نشريه است.

كتابخانه‌هاي كودكان در بسياري از مناطق كشور به‌عنوان بخشي از كتابخانه‌هاي عمومي يا به‌طور مستقل ساخته شده‌اند. تا اواخر دهه 1980، بيست‌وشش كتابخانه براي كودكان وجود داشت كه شانزده كتابخانه فقط در عَمّان بود.

كتابخانه‌هاي آموزشگاهي. تحول اخير در كتابخانه‌هاي اردن با كتابخانه‌هاي آموزشگاهي آغاز شد و توسعه زيادي را به‌همراه داشت. تا سال 1987 وزارت آموزش و پرورش از 498 كتابخانه آموزشگاهي تحت كنترل خود گزارشي تهيه كرد. هيچ آماري از مدارس خصوصي يا مدارسي كه توسط ارتش، سازمان كار و تأمين اجتماعي، و يا سازمان ملل اداره مي‌شود در دسترس نيست.

كتابخانه‌هاي تخصصي. در اوايل دهه 1950 كتابخانه‌هايي در گروه‌هاي معماري و باستان‌شناسي، آمار، تحقيقات و مشاوره كشاورزي، و اداره هواپيمايي كشور تأسيس شد. انجمن كتابداران اردن، تا اواخر دهه ،1980 وجود 104 كتابخانه تخصصي وابسته به مؤسسات و سازمان‌هاي تحقيقاتي و دولتي را تأييد مي‌كرد. انجمن سلطنتي علوم كه در سال 1970 تشكيل شد با مجموعه‌اي از كتاب‌ها و نشريات، گزارش‌ها و مقالات پژوهشي محلي و بين‌المللي، صفحه‌هاي فشرده، و خدمات اطلاع‌رساني پيوسته از مهم‌ترين كتابخانه‌هاي تخصصي به‌شمار مي‌رود.

شهرت مركز اسناد و نسخه‌هاي خطي دانشگاه اردن به‌سبب مجموعه با ارزشي است كه درباره تاريخ محلي در اختيار دارد. مراكز اسناد ديگري نيز در مباحث كشاورزي، علوم تربيتي، بهداشت، مديريت عمومي، توسعه اجتماعي، و آمار وجود دارد.

حرفه كتابداري. انجمن كتابداران اردن در سال 1963 تشكيل شد و يكي از فعال‌ترين انجمن‌هاي حرفه‌اي كتابداري در كشورهاي عربي به‌شمار مي‌رود. اين انجمن از اعضاي ايفلا و فدراسيون متخصصان كتابداري و اطلاع‌رساني عرب تشكيل شده است. انجمن كتابداران اردن خصوصاً از طريق برنامه‌هاي آموزشي و نشريات خود بر كتابخانه‌ها تأثير عميقي گذاشته است. اين انجمن از سال 1965 انتشار فصلنامه كتابداري به نام >رساله المكتبه<[4]را آغاز كرد و همچنين به انتشار سالانه >كتابشناسي ملي< از سال 1980 تا 1985 پرداخته است.

مآخذ :

1) Aman, Mohammed. Documentation and Library Services of the Ministry of Information, 1980; 2) Mansour, Farouq. University and Research Libraries in Jourdan: A Study of Users and Institutional Characteristics. Ph.D. Dissertation, University of Sheffield, 1983.

فاروق منصور(WELIS)

          ترجمه ويدا بزرگ‌چمي