كتابخانه‌هاي تاجيكستان سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران
تاجيكستان، كتابخانه‌هاي. جمهوري تاجيكستان در جنوب شرقي آسياي ميانه واقع شده است. از غرب و شمال با ازبكستان، از شمال شرقي با قرقيزستان، از شرق با جمهوري خلق چين، و از جنوب با افغانستان همسايه است (5: 3158). جمعيت اين كشور (طبق آمار سال 2000) 6200000 نفر (72:7) و مساحت آن 143100 كيلومتر مربع است (3163:5). زبان رسمي آن تاجيكي و پايتخت آن شهر دوشنبه است (5: 3158).
تاريخچه. جمهوري تاجيكستان داراي گذشته‌اي پرتلاطم است. در قرن ششم ق.م. اين منطقه در قلمرو دولت هخامنشي ايران بود و دويست سال بعد به تصرف يونانيان در آمد. تا قبل از ظهور اسلام، اين سرزمين فاقد حكومت مستقل بود و همواره در معرض هجوم اقوام ديگر قرار داشت، حتي پس از غلبه سپاه اسلام و پذيرش آن توسط مردم نيز اين منطقه از حكومت مستقلي برخوردار نبود. از سال 1870، به‌تدريج نفوذ سياسي روس‌ها در اين منطقه پديدار شد و سرانجام در 1900 اين سرزمين به‌طور كامل تحت سلطه روسيه تزاري قرار گرفت (55:3).
پس از انقلاب سوسياليستي 1917 و سرنگوني حكومت تزاري، تاجيكستان نيز تحت تأثير تحولات سياسي ناشي از اين انقلاب قرار گرفت. در 1918 بخشي از جمهوري خودمختار تركستان شوروي شد، در 1924 به‌عنوان جمهوري خودمختار تاجيكستان اعلام موجوديت كرد، و در 1926 به جمهوري سوسياليستي تاجيكستان تبديل شد (55:3 - 56). اين جمهوري تا سال 1991 يكي از جمهوري‌هاي اتحاد جماهير شوروي سابق بود و سرانجام در همين سال به عنوان جمهوري تاجيكستان اعلام استقلال كرد (54:3).
اتحاد جماهير شوروي، با مرزبندي‌هاي ملي و تلاش در جهت گسترش سوادآموزي و ترويج كتابخواني، نقش مؤثري در رونق كتابخانه‌ها و توسعه علم كتابداري در اين منطقه داشت و طبعآ در تاجيكستان نيز مانند ساير جمهوري‌هاي شوروي، نخستين قانون كتابداري در سال 1918 و دومين قانون در 1920 به‌تصويب رسيد (6: ج 26، ص 196).
كتابخانه ملي. كشورهاي تازه استقلال يافته از سال 1990 دست به تجديد ساختار تشكيلاتي خود زدند. از اين زمان در نظام كتابداري نيز تحولاتي پديد آمد و تصميم‌هاي تازه‌اي در مورد كتابخانه‌ها اتخاذ شد، مبني بر اينكه كليه كتابخانه‌هايي كه تحت عنوان كتابخانه دولتي قرار دارند كتابخانه ملي محسوب شوند. به اين ترتيب، كتابخانه عمومي دولتي فردوسي[1] كه از 1933 سابقه فعاليت دارد، در حال حاضر كتابخانه ملي تاجيكستان محسوب مي‌شود (1: 376؛ 2: 148، 156؛ 3: 30). اين كتابخانه، كه يكي از عمده‌ترين مراكز كتاب تاجيكستان است، در سال 1933 به نام كتابخانه شهر دوشنبه تأسيس شد و در 1935 به كتابخانه فردوسي تغيير نام داد (30:3). مجموعه اين كتابخانه تا سال 1999 شامل 2995000 جلد كتاب به زبان‌هاي مختلف بوده است (1493:8) و داراي مركز تحقيق در علوم كتابداري است. اين كتابخانه با كتابخانه‌ها و مؤسسات خارجي و نيز كتابخانه‌هاي جمهوري‌هاي شوروي سابق برنامه مبادله كتاب دارد (30:3).
كتابخانه‌هاي دانشگاهي. در جمهوري تاجيكستان بيش از ده دانشگاه و مؤسسه آموزش عالي وجود دارد كه هريك داراي كتابخانه‌اي ويژه است. بر اساس اطلاعات موجود، دانشگاه كشاورزي تاجيك[2] نخستين دانشگاه تاجيكستان است كه در سال 1931 در شهر دوشنبه تأسيس شد و در سال 1999 داراي 6960 دانشجو و 482 عضو هيأت علمي بوده است. كتابخانه اين دانشگاه داراي 400000 جلد كتاب است. كتابخانه دانشگاه دولتي تاجيك[3] را بايد مهم‌ترين و غني‌ترين كتابخانه دانشگاهي دانست. اين دانشگاه در سال 1948 در شهر دوشنبه تأسيس شد و كتابخانه آن نيز از همان زمان آغاز به‌كار كرد. اين كتابخانه داراي 1039000 جلد كتاب است. كتابخانه مؤسسه دولتي پزشكي ابوعلي ابن‌سينا[4] نيز، كه در سال 1939 تأسيس شد، از كتابخانه‌هاي دانشگاهي معتبر اين كشور به‌شمار مي‌رود و مجموعه آن شامل 128000 جلد كتاب است (1494:8).
كتابخانه‌هاي عمومي. شواهد موجود نشان مي‌دهد كه تاجيكستان، تا قبل از 1914، فاقد كتابخانه عمومي بوده است (6: ج 26، ص 196). اما پس از انقلاب سوسياليستي 1917، به‌واسطه سياست‌هاي خاص دولت مركزي، كتابخانه‌هاي عمومي در اين منطقه ايجاد شد و گسترش يافت. تا سال 1972، بيش از 1000 كتابخانه عمومي با مجموعه‌اي بالغ بر 5000000 جلد كتاب در اين جمهوري فعال بوده‌اند (29:4).
مهم‌ترين كتابخانه عمومي تاجيكستان، كتابخانه عمومي دولتي فردوسي است كه كتابخانه ملي اين كشور نيز محسوب مي‌شود.
كتابخانه‌هاي تخصصي. بيشتر مؤسسات و مراكز تحقيقاتي تاجيكستان وابسته به فرهنگستان علوم اين كشورند. از همين روي، كتابخانه مركزي فرهنگستان علوم تاجيكستان، در ميان كتابخانه‌هاي تخصصي، جايگاه ويژه‌اي دارد. اين كتابخانه در سال 1933 تأسيس شده و مجموعه آن بالغ 1500000 جلد كتاب است (1493:8).
كتابخانه علمي و فني جمهوري تاجيكستان[5] كه در سال 1965 در شهر دوشنبه تأسيس شده است، به‌واسطه مجموعه گسترده خود (شامل 13000000 جلد كتاب و 11000000 پروانه ثبت اختراع) از جمله كتابخانه‌هاي تخصصي مهم در تاجيكستان است (1493:8).
حرفه كتابداري. آموزش رسمي علوم كتابداري در مقطع دانشگاهي، در مؤسسه دولتي هنرهاي زيبا[6] واقع در شهر دوشنبه انجام مي‌گيرد (6: ج 26، ص 230). مؤسسه نسخ خطي[7] نيز يكي از مؤسسات پژوهشي در حوزه علوم كتابداري و كتابشناسي است كه زير نظر فرهنگستان علوم تاجيكستان فعاليت دارد (1493:8).
مآخذ: 1) سرنيكلي، آلتين‌آي. "كتابخانه‌هاي ملي در تركيه، خاورميانه و آسياي مركزي: گذشته و حال". ترجمه عبدالله نجفي، در گزيده مقالات ايفلا 95 (تركيه 20-26 اوت 1995). زير نظر عباس حرّي؛ به‌همت تاج‌الملوك ارجمند. تهران: كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، 1375، ص 369-385؛ 2) مفتاح، الهامه؛ ولي، وهاب. نگاهي به ايرانشناسي و ايرانشناسان كشورهاي مشترك‌المنافع و قفقاز. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1372؛ 3) منتظمي، رؤيا. كتاب سبز: جمهوري تاجيكستان. تهران: وزارت امور خارجه دفتر مطالعات، 1374؛
4) Chubryan, O. S. Libraries in the U.S.S.R._. Moscow: Novosti Press Agency Publishing House, 1972; 5) The Europa World Yearbook. 47th. ed. London: Europa Publication Limited, 1997; 6) "Russia -U.S.S.R: Book Printing and Libraries". Encyclopedia of Library and Information Sciences Vol.26, PP.180-241; 7) The State of World Population 2000. UNFPA; 8) The World of Learning. 49th. ed. London: Europa Publication Limited, 1999.
آرزو تجلّي
.[1] Firdousi State Public Library of Tajikistan
.[2] Tajik Agricultural University
.[4] Tajik Abu-Ali Ibn-Cina (Avicenna) State MedicalInstitute
.[5] Republican Scientific and Technical Library of Tajikistan
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی