اَتابَكان‌ِ فارْس دانشنامه ایران جلد: 1 شماره مقاله:1355
اَتابَكان‌ِ فارْس fars] ، سلسله‌اي atabakan-e از پادشاهان محلى ايران، معروف به آل سلغر، اتابكان سلغري و سلغريان كه 1 تن از آنان از 43 تا 85ق/148-286م بر سرزمين فارس و مناطق مجاور آن حكومت راندند. گروهى از مورخان دورة فرمانروايى اتابكان را در فارس 20 سال ضبط كرده‌اند، و بيشتر دوران حكومت ابش خاتون را كه در تبريز به سر مى‌برد و اسماً حكومت فارس را در اختيار داشت، به حساب نياورده‌اند.
سلغر، نياي اين دودمان، از اميران ترك‌نژاد طايفة غُز پس از پيوستن به طغرل، به حوالى فارس رفت و در مناطقى چون كهگيلويه به ييلاق و قشلاق پرداخت. به روايتى بوزابه، آخرين اتابك برگزيدة سلجوقيان عراق در فارس، از فرزند زادگان سلغر بود.
با كشته شدن بوزابه به دست ملكشاه بن محمود سلجوقى در 41ق سنقر بن مودود كه به روايتى برادرزادة بوزابه بود، در 43ق به شيراز آمد و آنجا را تصرف كرد و حكومت سلغريان را رسماً در اين سال بنيان نهاد. حكومت سلغريان در فارس هيچ‌گاه مستقل نبود. آنان در آغاز از سوي سلجوقيان و پس از آن تا حملة مغول، زير نفوذ پادشاهان خوارزم فرمان مى‌راندند و سرانجام، به اطاعت مغولان و ايلخانان گردن نهادند و بدين‌گونه، فارس را تا مدتها از خطر مهاجمان نگهداري كردند.
پادشاهان سلغري كوشيدند تا قلمروشان و به ويژه شيراز، پايتخت خود را آبادان كنند. عمارت تاريخى مهمى چون مدارس، مساجد، كاروان‌سراها و مقابر در اين عصر خاصه به روزگار سعد بن زنگى و پسرش، ابوبكر پديد آمد كه بعضى از آنها اكنون نيز برجاست. سنقر مسجد جامع شيراز را بنا كرد و در اطراف آن بازار ساخت. او همچنين چشمه‌ها و قناتهايى در شيراز به وجود آورد، اما امروزه از مسجد و مدرسه، آب انبار و بازاري كه او ساخته بود، اثري نيست.
چند بناي تاريخى هم از جمله رباطى بر مرقد خفيف شيرازي به زنگى بن مودود منسوب است. او همچنين براي تأمين آب آشاميدنى شيراز در 60ق قناتى در تنگ الله‌اكبر حفر كرد كه آب آن هنوز هم گواراترين آب شيراز است.
تكلة بن زنگى باروي شيراز را از نو برافراشت. وزيران وي نيز چند مدرسه از جمله مدارس امينى، مقربى و فخري در شيراز به نام خود ساختند.
مشهورترين بناي عصر سلغريان مسجدنو شيراز است كه از آثار اتابك سعد بن زنگى است. سعد بن زنگى غير از آن، بارويى استوار بر گرد شيراز احداث كرد و بازارهايى موسوم به اتابكى در شيراز ساخت. از مساجد ديگر عصر اتابكان، مسجد سنگى در نزديكى شيراز است. اين بنا در اصل مربوط به دورة ساسانى بود و نقشة آن شبيه تالار بزرگ كاخ شاپور اول است. ابوبكر بن سعد در دوران طولانى حكومت خود قدمهاي مؤثري در آبادانى شيراز برداشت و تأسيس دارالشفا، پل بندامير و مدرسة اتابكيه از آثار اوست. در زمان سلغريان، بناي امام‌زاده شاه چراغ شيراز با بقعه و بارگاه ساخته شد. از مدرسه‌اي كه تركان خاتون، ملكة قدرتمند سلغري در شيراز بنا كرد و به‌نام مدرسة عضدي شهرت داشت، اينك بخشى برجاي مانده است. نيز از ابش‌خاتون بنايى به نام رباط ابش به يادگار مانده كه از بقاع مشهور شيراز است و چند تن از فرمانروايان اين خاندان در آن مدفون‌اند. اين بنا امروز در انتهاي جنوب شرقى شيراز قرار گرفته، و شامل بناي نيمه ويران باشكوهى است.
در دورة اتابكان، ادب و زبان فارسى نيز رونق يافت. پادشاهان سلغري حامى و مشوق شاعران و نويسندگان بودند و آنان را در دستگاه خود مى‌پذيرفتند. سنقر و سعد بن زنگى خود شعر مى‌گفتند و از چند تن از آنان چون سلجوق شاه بن سلغر و سلغرشاه بن سعد بن زنگى ابياتى برجاي مانده است.
عصر اتابكان مزين به نام مشرف‌الدين مصلح سعدي د 91ق/ 292م است. سعدي در قصايد، مثنويات، غزليات و گلستان خود بارها نام شماري از پادشاهان اين سلسله را به مناسبت آورده، يا به مدح آنان پرداخته، و تخلص خود را از نام سعد بن ابى بكر گرفته است.
در دوران اتابكان فارس به سبب هجوم مغولان، گروهى از اديبان و عالمان مشهور از مناطق ديگر به اين سرزمين سرازير شدند و در ساية حمايت سلغريان روزگار گذراندند.
از دودمان سلغريان اين كسان به فرمانروايى رسيدند: مظفرالدين سنقر بن مودود 43 - 58ق/148- 163م؛ مظفرالدين زنگى بن مودود 58 -71ق/163- 175م؛ مظفرالدين‌تكلةبن‌زنگى 71 - 91ق/175- 195م؛ قطب‌الدين طغرل بن سنقر 91 -99ق/ 195-203م؛ مظفرالدين سعد بن زنگى 99 -23ق/203- 226م؛ مظفرالدين ابوبكر بن سعد 23 - 58ق/226-260م؛ مظفرالدين سعد بن ابى بكر د 58ق/ 260م؛ عضدالدين محمد بن سعد بن ابى بكر 58 -60ق/260- 262م؛ محمد بن سلغرشاه بن سعد بن زنگى 60 -61ق/262- 263م؛ مظفرالدين سلجوق شاه ابن سلغرشاه بن سعد بن زنگى 61 - 62ق/263-264م؛ ابش خاتون 62 - 85ق/264-286م.*
سلغر، نياي اين دودمان، از اميران ترك‌نژاد طايفة غُز پس از پيوستن به طغرل، به حوالى فارس رفت و در مناطقى چون كهگيلويه به ييلاق و قشلاق پرداخت. به روايتى بوزابه، آخرين اتابك برگزيدة سلجوقيان عراق در فارس، از فرزند زادگان سلغر بود.
با كشته شدن بوزابه به دست ملكشاه بن محمود سلجوقى در 41ق سنقر بن مودود كه به روايتى برادرزادة بوزابه بود، در 43ق به شيراز آمد و آنجا را تصرف كرد و حكومت سلغريان را رسماً در اين سال بنيان نهاد. حكومت سلغريان در فارس هيچ‌گاه مستقل نبود. آنان در آغاز از سوي سلجوقيان و پس از آن تا حملة مغول، زير نفوذ پادشاهان خوارزم فرمان مى‌راندند و سرانجام، به اطاعت مغولان و ايلخانان گردن نهادند و بدين‌گونه، فارس را تا مدتها از خطر مهاجمان نگهداري كردند.
پادشاهان سلغري كوشيدند تا قلمروشان و به ويژه شيراز، پايتخت خود را آبادان كنند. عمارت تاريخى مهمى چون مدارس، مساجد، كاروان‌سراها و مقابر در اين عصر خاصه به روزگار سعد بن زنگى و پسرش، ابوبكر پديد آمد كه بعضى از آنها اكنون نيز برجاست. سنقر مسجد جامع شيراز را بنا كرد و در اطراف آن بازار ساخت. او همچنين چشمه‌ها و قناتهايى در شيراز به وجود آورد، اما امروزه از مسجد و مدرسه، آب انبار و بازاري كه او ساخته بود، اثري نيست.
چند بناي تاريخى هم از جمله رباطى بر مرقد خفيف شيرازي به زنگى بن مودود منسوب است. او همچنين براي تأمين آب آشاميدنى شيراز در 60ق قناتى در تنگ الله‌اكبر حفر كرد كه آب آن هنوز هم گواراترين آب شيراز است.
تكلة بن زنگى باروي شيراز را از نو برافراشت. وزيران وي نيز چند مدرسه از جمله مدارس امينى، مقربى و فخري در شيراز به نام خود ساختند.
مشهورترين بناي عصر سلغريان مسجدنو شيراز است كه از آثار اتابك سعد بن زنگى است. سعد بن زنگى غير از آن، بارويى استوار بر گرد شيراز احداث كرد و بازارهايى موسوم به اتابكى در شيراز ساخت. از مساجد ديگر عصر اتابكان، مسجد سنگى در نزديكى شيراز است. اين بنا در اصل مربوط به دورة ساسانى بود و نقشة آن شبيه تالار بزرگ كاخ شاپور اول است. ابوبكر بن سعد در دوران طولانى حكومت خود قدمهاي مؤثري در آبادانى شيراز برداشت و تأسيس دارالشفا، پل بندامير و مدرسة اتابكيه از آثار اوست. در زمان سلغريان، بناي امام‌زاده شاه چراغ شيراز با بقعه و بارگاه ساخته شد. از مدرسه‌اي كه تركان خاتون، ملكة قدرتمند سلغري در شيراز بنا كرد و به‌نام مدرسة عضدي شهرت داشت، اينك بخشى برجاي مانده است. نيز از ابش‌خاتون بنايى به نام رباط ابش به يادگار مانده كه از بقاع مشهور شيراز است و چند تن از فرمانروايان اين خاندان در آن مدفون‌اند. اين بنا امروز در انتهاي جنوب شرقى شيراز قرار گرفته، و شامل بناي نيمه ويران باشكوهى است.
در دورة اتابكان، ادب و زبان فارسى نيز رونق يافت. پادشاهان سلغري حامى و مشوق شاعران و نويسندگان بودند و آنان را در دستگاه خود مى‌پذيرفتند. سنقر و سعد بن زنگى خود شعر مى‌گفتند و از چند تن از آنان چون سلجوق شاه بن سلغر و سلغرشاه بن سعد بن زنگى ابياتى برجاي مانده است.
عصر اتابكان مزين به نام مشرف‌الدين مصلح سعدي د 91ق/ 292م است. سعدي در قصايد، مثنويات، غزليات و گلستان خود بارها نام شماري از پادشاهان اين سلسله را به مناسبت آورده، يا به مدح آنان پرداخته، و تخلص خود را از نام سعد بن ابى بكر گرفته است.
در دوران اتابكان فارس به سبب هجوم مغولان، گروهى از اديبان و عالمان مشهور از مناطق ديگر به اين سرزمين سرازير شدند و در ساية حمايت سلغريان روزگار گذراندند.
از دودمان سلغريان اين كسان به فرمانروايى رسيدند: مظفرالدين سنقر بن مودود 43 - 58ق/148- 163م؛ مظفرالدين زنگى بن مودود 58 -71ق/163- 175م؛ مظفرالدين‌تكلةبن‌زنگى 71 - 91ق/175- 195م؛ قطب‌الدين طغرل بن سنقر 91 -99ق/ 195-203م؛ مظفرالدين سعد بن زنگى 99 -23ق/203- 226م؛ مظفرالدين ابوبكر بن سعد 23 - 58ق/226-260م؛ مظفرالدين سعد بن ابى بكر د 58ق/ 260م؛ عضدالدين محمد بن سعد بن ابى بكر 58 -60ق/260- 262م؛ محمد بن سلغرشاه بن سعد بن زنگى 60 -61ق/262- 263م؛ مظفرالدين سلجوق شاه ابن سلغرشاه بن سعد بن زنگى 61 - 62ق/263-264م؛ ابش خاتون 62 - 85ق/264-286م.*
منبع: دایره المعارف بزرگ اسلامی
+ نوشته شده در چهارشنبه ۱۳۹۰/۰۱/۰۳ ساعت 18:19 توسط محمد قجقی
|
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی