درباره واژه ترکمان نظرات مختلفی ابراز شده است.این کلمه توسط مقدسی به سال372هجری قمری به کار گر فته شد.سپس مورخین وجغرافیه نویسان ازروز گارظهور وحضورسلجوقیان درپهنه تاریخی ،به دفعات مورد استفاده قراردارند.چنانکه تاریخ سیستان (438هجری-1036میلادی)چغری بیگ داوود"برادر طغرل سلجوقی "را"داوودترکمان"نامیده است.

قد یمی مــرو شهری

ارساری بابه دینگه بالقان وخوارزم ده قدرلی دال اکن ، مانغیست و بوگون کی قزاقستان آیمت لرینده هم قدری حرمت لری کان اکنی . آیدلیش لره قرانده قزاقستان ده ارساری بابه حقنده کوپ آثار نشربولیور.

حکایت لره غرانده مانغیست شهرینده باش 5 متر بویلی بیراوزین دیک داش باراکن ، ارساری بابه اوریش لرده قلیچ نی بوداشه غایری یوراکنی شوسبب دن بوداش ارساری بابانینگ غایراغ داشی آدینه مشهور اکن.

ارساری بابه هرییل گوکلم آیی اوچ گون مانغیسته باریپ آرقه سنی شو داشه بریپ اوتریور اکن، شواوچ گونینگ ایچینده مانغیست ایل لرنینگ ایچ لرینده بار دعوا وجنجال لرینی حل لاپ قین چیلیق لرینی اورته لریندن گوتریور اکنی ، بیر آز محتاج لره خیرات بیریپ اوی سیز ییگیت لری اوی لندیریور اکن ، شویله سخاوت لری بیلن ایل درد لرینه ملهم اکنی .

قزاق لردن قوسای بابه آدلی برگیشی ارساری بابانینگ بیردوغن اوقیشان آشناسی اکنی ، قیش آی لری اوغلان لری وبیر توپار گیشی لری بیلن دونگیپ دورن سیر دریانینگ اوستندن اوتن ، قوسای بابه غیرا چیقاندن دریانینگ دونگی آشاق اوترن وایزینداقی لری دریاغه غرق بولان لر، قوسای بابه بیر دپا چقیب دریا قراب آغلاپ آغلاپ کور بولن، بیر آز وقت دن سونگ دوغنی گلیپ گونگلول لیک بیریپ آلیپ گیدجک بولن ، قوسای بابه آیدن منینگ حالیمی ارساری بای دوغانمه آیت گنگاش برسین دییان ، قوسای بابه نینگ دوغنی ارساری بابا باریپ قصه نی آیدن ، ارساری بابه اوچ گون مهلت دیلان ، اوچ گون دن سونگ آیدن فلانی سای ده ایک مونگ غویون و تورت یوز دوییه لربار آلیپ گیت دیان ، و فاطمه آدلی غیزنی همده نکاح سینه اوزادن شویله داستان ارساری بابه حقنده کان دیر.

  منبع:www.yeget.net

                                 میرزا اسدالله خان غالب ترکمن الاصل دهلوی

                               ( 1212 هـ ق / 1796 م - 1285 هـ ق 1869 م )

میرزا اسدالله خان غالب ، عبدالله بیگ نینگ اوغلی بولوپ اصلی سلجوق ترکمن لریندان بولیور.اول مشهور شاعرویازیجی بولوپ دیر، اونونگ آته بابه لری، زمان شاه عالم نینگ وقتینده اوز دوغدیق جای لریندان گوچوپ هندوستانینگ لنگهو شهرینده اوتریمدار بولوپ دیرلر.

عبدالله بیگ اول یردان حیدرآباده باریپ نواب نظام علی خانینگ خدمتینده بولیور، اوندان سونگره " الور" باریپ راجه بختاور سنگهـ خدمتینده بولوپ یاراغ گوتریار وحربی ایشلاربیلن غاتناشیار وبیرسواش ده شهید بولیور.

شول وقت میزرا اسدالله خان غالب باش یاشینده بولوپ آته دان یتیم غالیورواگره صوبه داری نصرالله بیگ خانینگ حمایت نینگ آستینده یاشایور.

                                                  جغرافياي تركمنستان

 

  تاريخچه ی آيين لباس آسيای مرکزی (پوشش سروشنل رودوشی زنانه)

    نوشته ی : ن.پ.لوباچوا       ترجمه ی : رحیم کاکایی

پوشش خلعت مانند که جزو پوشش سر زنان خلق های مختلف آسيای مرکزی است، تاريخ طولانی وپيچيده ای دارد.اين پوشاک طی تمامی دوران موجوديت خود پوشاک مراسم وآيين ها بود.اين‌اهميتِ بالا پوش ها و شنل ها تا اندازه ای تا امروز نيز ازميان نرفته است.

گذشته از اين، پوشيدن رداها وبالا پوشها که اندام زنان را می پوشاند، با دستورالعمل قرآن نيز مرتبط است.در بسياری مراسم وآيين ها بويژه درعروسی های سنتی، اکنون نيزشنل رودوشی وبالاپوش ها استفاده مي شوند.تاريخچه ی شنل رودوشی وبالاپوشها ی زنان ( آنها را بطورمشروط پوشش سر ويا کلاه زنانه سنتی بناميم ) برای پژوهش نه تنها باورهای مذهبی، بلکه تاريخ اتنيکی وفرهنگی آن مناطق آسيای ميانه که درآنها اين بالا پوش ها ديده مي شوند، قابل توجه است.

توصيف انواع جداگانه شنل رودوشی وکلاه زنانه سنتی چه در فرهنگ اتنيکی پيش از انقلاب اکتبر(1) وچه در آثار مردم شناسان شوروی (2) مشاهده مي شوند.درباره ی بالاپوش ها بسياری مطالب هنوزمنتشرنشده اند.(3)

از تاليفات ويژه ای که درآنها به موضوع پيدايش وتاريخ برخی انواع ردا ها وبالاپوش ها اشاره مي شوند مي توان آثار اُ.آ.سوخارووا،« تاريخ لباس مردم سمرقند»(4)، گ.آ.پوگاچنکووا« تاريخ پرنج»(5) وآ.س.موروزوا« کلاه زنانه سنتی ترکمن» را نام برد. (6)

              تشنه ماندم

  - پروفسور نادر اردلان استاد معماری و شهرسازی دانشگاه هاروارد است. در سابقه‌ی حرفه‌یی او طراحی و پرداختن به ابعاد مختلف شخصیتی و فلسفی شمس تبریزی و همچنین رابطه عمیق او با مولانا و توجه به شرایط اقلیمی منطقه مواردی است که هیات داوری به آن توجه ویژه‌ای داشت.

هدف از برگزاری این رویداد فراهم آوردن فرصتی مناسب برای گردهمایی و هم اندیشی طراحان گرافیک و سایر هنرمندان با یکدیگر و تعامل بیشتر با جامعه است.

معرفی برنامه‌های سالانه انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، سخنرانی مهمان خارجی، رونمایی کتاب، همایش پژوهشی و برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی و بین المللی در حوزه گرافیک، تنها بخشی از برنامه‌های این هفته است.

در این نمایشگاه‌ها که بازدید آن برای عموم آزاد است،با نمایش بیش از ۲۰۰ پوستر از هنرمندان مختلف جهان  آثار بیش از ۱۳۰ هنرمند برای نخستین بار در ایران به نمایش گذاشته می‌شود.

مراسم گشایش «هفته‌ی طراحی گرافیک ایران، ۱۳۹۲» ۲۷ فروردین ماه جاری ساعت ۱۷ در خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود و تا ۵ اردیبهشت ماه سال‌حاری ادامه خواهد داشت.

منبع: سایت موسسه فرهنگی اکو

با کمال تاثّر و تالّم اطلاع یافتیم که استاد عبدالله اسلامی گمش تپه،از

پیشکسوتان فرهنگی ترکمنصحرا واز اوّلین فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد

رشته ی زیست شناسی دانشکده ی علوم دانشگاه تهران،درروز 25

فروردین و در 83 سالگی، دارفانی را ترک نموده اند.درگذشت استاد عبدالله

اسلامی را به دوستان،شاگردان،خویشاوندان و  فرزندان فرهیخته و تحصیل

کرده ی آن سفرکرده،به ویژه مهندس کمال اسلامی و دکتر فرهاد اسلامی

که همانند پدر، منشاء خدمات علمی و آموزشی می باشند، تسلیت عرض

نموده،از درگاه ایزد منّان برای آن مرحوم رحمت واسعه ی الهی و برای

بازماندگان و خویشاوندان ایشان صبرو شکیبایی آرزو می نمائیم.

  از طرف هیئت موسّس،هیئت مدیره واعضای بنیاد مختومقلی فراغی

                                                     مدیرعامل بنیاد مختومقلی فراغی: محمد قجقی

تانقئدی تکست ینگ تاییارلانئشی نئنگ اساسی پرنسیپ لری حاقدا

                                    پروفسور نورمحمد عاشور پور

          دؤولت محمد آرادی – نئنگ شو اثرلریئغئندی سئنا، اوُنونگ حاضیره چنلی اِله سالنان پایامالاری، غازال لاری، روباعی لاری و مربّع (دورتله مه ) لری گیریزیلدی. بو اثر لرینگ هّمه سینده دیین یالی آوتُورحوکمونده شاهئرئنگ تخلّصی گلیأر . دینگه آوتور لئغی دُولی ثوبوت ادیلن هم – ده دُولولئغئندا باربُولان اثرلری آلماق لئق پرنسیبنه ایه ریلنی اوچین " حکایات " و " جابرانصار"مثنوی لری بویئغئندا گیریزیلمه دی . چّونکی بیرینجی مثنوی نینگ آزادا دگیشلی دیگی چاقلانسا – دا اُونونگ هیچ یرینده آوتورئنگ آدی یا- دا تخلّصی دوش گلمه یأر .غالئبرسه ده بو اثرینگ تکستی آزادی دان باشغا شاهئرلارئنگ پایامالاری نی اؤز ایچینه آلیان غوُلیازما بیاض لاردا هم غابات گلیأر . ایکینجی مثنوی نینگ بُولسا دُولی تکستی انتک بیزده یُوق . اُوندان دینگه کأ بیر بیت آکادمیک سامُویلیویچ ینگ نشیرادن ایشلرینده ساقلانئپ غالئپدئر. مثنوی نینگ دُولی تکستی نی اؤز ایچینه آلیان غُولیازمانئنگ سُونگقی طأله یی بللی دأل.

با گشایش «سالن حاج حسین آقا ملک» در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، آثار، وسایل و دیگر یادگارهای ارزشمند شخصی واقف و بنیان‌گذار نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران و یکی از شش کتابخانه نفیس خطی کشور به نمایش درمی‌آید.

مردی از تبار بزرگان

آنچه امروزه مینیاتور ایرانی نامیده می‌شود، در حقیقت گونه‌ای از مصورسازی کتاب است؛ هنری که خود مستقل از خوش‌نویسی، در مکاتب گوناگونی سامان یافته است. قدیمی‌ترین این مکتب‌ها، شاید مکتب عباسی یا بغدادی باشد که در اصل آمیخته با هنر ساسانی و بیزانسی و میراث‌دار آن است. این مساله البته چندان موجب شگفتی نیست زیرا عصر عباسی که به تعبیری دوران شکوفایی هنر و فرهنگ در دوره تاریخ اسلامی است، شاهد جریان ترجمه از سریانی، یونانی و البته از زبان پهلوی به زبان عربی است. این امر انتقال دانش از دو حوزه مهم تمدن در عصر پیش از ظهور اسلام به جهان اسلام را در پی داشت.

آثار ادبی فرهنگی ترکمن در افغانستان در طول سده ها بصورت شفاهی و بسیار کم هم بصورت قلمی بوده ، در قرن 12 خورشیدی آثاری از چاپ قازان، بخارا و لاهور هم بطور پراگنده در اختیار اشخاص باسواد که متاسفانه تعداد آنها هم خیلی محدود بوده قرار گرفته است و بازهم متاسفانه در اثر بعضی عوامل ما امروز نسخه هایی از آنها را در دسترس نداریم.

در کشور ما فقط در دهۀ سی قرن 14 هجری خورشیدی بود که یک فرض عین به توجه و کوشش عابد نظرخان رحمت الله علیه خلیفه صاحب قزیل ایاق و قربان خان رحمت الله علیه خلیفه صاحب قرمقول وبه همکاری مالی مرحوم حاجی ملا خداینظر نشر گردید که اولین مجلد چاپ شدۀ ترکمنی در کشور محسوب می گردد.

آتا ، ata] يا اَتا، كلمه‌اي‌ تركى‌ به‌ معنى‌ پدر، پدربزرگ‌، جد، و توسعاً شخص‌ محترم‌ و روحانى‌. به‌ مشايخ‌ صوفيه‌ نيز لقب‌

 «آتا» داده‌ شده‌ است‌. در خوارزم‌ و قرقيزستان‌ دهكده‌هايى‌ باپسوند «آتا» وجود دارد. گروه‌ كوچكى‌ از تركمنهاي‌

يموت‌ كه‌ ميان‌ استرآباد و خيوه‌ مسكن‌ دارند، نيز «آتا» نام‌ دارند. افزون‌ بر اين‌، «آتا» در واژة «اتابك‌» كه‌ از زمان‌ 

سلجوقيان‌ متداول‌ شده‌، به‌ معناي‌ مربى‌ و للة شاهزادگان‌ نيز به‌ كار رفته‌ است‌. اين‌ واژه‌ از تركى‌ به‌ زبانهاي‌ قفقازي‌ و روسى‌ و مغولى‌، و از مغولى‌ به‌ زبان‌ چينى‌، و نيز از فارسى‌ به‌ اردو رفته‌ است‌.*.. .....

اَبويوسُف‌ yusof] ، يعقوب‌ abu بن‌ ابراهيم‌ انصاري‌ 113- 182ق‌/731- 798م‌، قاضى‌ نامدار و يكى‌ از بنيان‌گذاران‌ فقه‌ حنفى‌. ابويوسف‌ در طول‌ تحصيل‌ خود، محضر دو نسل‌ از محدثان‌ كوفه‌ را دريافت‌ كه‌ از سرشناس‌ترين‌ آنان‌ در نسل‌ كهن‌، منصور بن‌ معتمر، اعمش‌ و ابواسحاق‌ شيبانى‌، و از شيوخ‌ نسل‌ بعد، محمد بن‌ سائب‌ كلبى‌، ابوحمزة ثمالى‌ و مسعر بن‌ كِدام‌ را مى‌توان‌ برشمرد. او همچنين‌ از مشايخ‌ برجستة بصره‌، مكه‌ و مدينه‌ بهره‌ گرفت‌؛ ولى‌ پس‌ از چندي‌، مجذوب‌ حلقة فقه‌ ابوحنيفه‌ گرديد، تا آنجا كه‌ به‌ يكى‌ از بزرگ‌ترين‌ فقيهان‌ِ اصحاب‌ رأي‌ مبدل‌ شد. 
با وفات‌ ابوحنيفه‌، ابويوسف‌ به‌ عنوان‌ برجسته‌ترين‌ شاگرد ابوحنيفه‌ و به‌ سان‌ فقيهى‌ مبرز در محافل‌ علمى‌ عراق‌ نامبردار شد و در بغداد منصب‌ قضا يافت‌. در166ق‌ همراه‌ هادي‌، فرزند و وليعهد مهدي‌، خليفة عباسى‌ به‌ گرگان‌ رفت‌ و تا زمان‌ اقامت‌ هادي‌ در آنجا علاوه‌ بر فعاليتهاي‌ علمى‌، قضاي‌ آن‌ سرزمين‌ را نيز برعهده‌ داشت‌. در روزگار خلافت‌ هادي‌ 169-170ق‌ بار ديگر قضاي‌ بغداد به‌ ابويوسف‌ سپرده‌ شد. 
پس‌ از هادي‌، هارون‌ حك 170-193ق‌ نيز ابويوسف‌ را مورد عنايت‌ خاص‌ خود قرار داد و در منصب‌ قضاي‌ بغداد ابقا كرد و او را لقب‌ قاضى‌ القضات‌ داد و اين‌ نخستين‌بار در تمدن‌ اسلامى‌ بود كه‌ چنين‌ لقبى‌ به‌ كسى‌ اعطا مى‌شد. 
ابويوسف‌ فقيهى‌ سياستمدار بود كه‌ با تيزهوشى‌ و زبردستى‌ تمام‌، از پيچيدگيهاي‌فقهى‌ براي‌ رهانيدن‌خود و ديگران‌ از تنگناها بهره‌مى‌جست‌ و با نفوذ سياسى‌ كه‌ در دستگاه‌ عباسى‌ داشت‌، به‌ عنوان‌ عاملى‌ حساس‌ در برخى‌ از پيشامدهاي‌ تاريخى‌ ايفاي‌ نقش‌ مى‌كرد و گاه‌ نيز زشتكاريها و هوسرانيهاي‌ خليفه‌ و درباريان‌ عباسى‌ را مشروع‌ جلوه‌ مى‌داد. برپاية روايات‌، از جمله‌ اقدامات‌ ماندگار ابويوسف‌ در روزگار تصدي‌ قضا، مرسوم‌ ساختن‌ لباسى‌ خاص‌ براي‌ قاضيان‌ و عالمان‌ دينى‌ است‌ كه‌ آنان‌ را در جامعه‌ به‌ عنوان‌ يك‌ گروه‌ مشخص‌ اجتماعى‌ ممتاز مى‌ساخت‌. 
ابويوسف‌ پس‌ از ابوحنيفه‌، در حقيقت‌ دومين‌ پايه‌گذار مذهب‌ حنفى‌ به‌ شمار مى‌آيد و اين‌ دو با محمد بن‌ حسن‌ شيبانى‌ اركان‌ سه‌گانة فقه‌ حنفيان‌ را تشكيل‌ مى‌دهند. از مهم‌ترين‌ آثار او كتاب‌ الا¸ثار، اختلاف‌ ابن‌ حنيفة و ابن‌ ابى‌ ليلى‌، الخراج‌، و الرد على‌ سير الاوزاعى‌ را بايد برشمرد كه‌ همگى‌ شامل‌ مباحث‌ فقهى‌ هستند.* 

اَبوالْخِيْرْخان‌ِ اُزْبَك‌ ozbak] xan-e [ab-ol-xe(a)yr 15 - 73ق‌/412- 468م‌، بنيان‌گذار سلسلة شيبانيان‌ در آسياي‌ مركزي‌ و ماوراءالنهر كه‌ از 32ق‌/429م‌ تا اوايل‌ سدة 1ق‌/7م‌ در اين‌ سرزمينها فرمان‌ راندند. نسبت‌ ابوالخيرخان‌ با واسطه‌ به‌ چنگيزخان‌ مغول‌ د 24ق‌/227م‌ مى‌رسد. 
ابوالخير ظاهراً تنها پسر دولت‌ شيخ‌ اوغلان‌ بوده‌ است‌. او در جوانى‌ يك‌ چند در خدمت‌خان‌ ديگري‌ از خاندان‌ شيبان‌، به‌ نام‌ جَمَدوق‌خان‌ مى‌زيست‌. وقتى‌ اين‌ خان‌ در شورشى‌ كشته‌ شد، ابوالخير اسير شد، اما طولى‌ نكشيد كه‌ رهايى‌ يافت‌. به‌ گفته‌اي‌، ابوالخير در آغاز مطيع‌ بُراق‌خان‌، يكى‌ از خوانين‌ اردوي‌ سفيد بود. با كشته‌ شدن‌ براق‌ در 31ق‌/428م‌، ابوالخير كه‌ بيش‌ از 7 سال‌ نداشت‌، فرمانرواي‌ واقعى‌ استپهاي‌ توران‌، در كنار نهر تورا در سيبريه‌ شد. 
ابوالخير پس‌ از دفع‌ مدعيان‌ و تثبيت‌ قدرت‌ خود بر استپهاي‌ توران‌ و مطيع‌ ساختن‌ قبايل‌ ازبك‌ و به‌ دنبال‌ آن‌ قبايل‌ قزاق‌، به‌ فكر توسعة قلمرو خويش‌ افتاد و از آن‌ پس‌، تاريخ‌ سلطنت‌ وي‌ تا سالها بعد، بيش‌ و كم‌ شامل‌ مخاصمات‌ يا روابط نسبتاً صلح‌آميز وي‌ با واپسين‌ فرمانروايان‌ تيموري‌ است‌. 
نخستين‌ مواجهة ابوالخيرخان‌ با تيموريان‌ به‌ تصرف‌ خوارزم‌ و غارت‌ شهر اورگنج‌، پايتخت‌ آن‌ انجاميد. تاريخ‌ اين‌ حمله‌ را به‌ تفاوت‌ 34ق‌/431م‌ و 39ق‌/435م‌ ذكر كرده‌اند. مهم‌ترين‌ دورة حضور ابوالخيرخان‌ در رويدادهاي‌ دوران‌ اولاد تيمور، مداخلة او، در رقابتها و برخوردهاي‌ خصمانه‌ ميان‌ عبدالله‌ بن‌ ابراهيم‌ بن‌ شاهرخ‌ حك 54 - 55ق‌/ 450-451م‌ و پسر عموي‌ او، ابوسعيد بن‌ محمد بن‌ ميرانشاه‌ است‌ كه‌ با كمك‌ ابوالخيرخان‌ به‌ ابوسعيد، سمرقند به‌ تصرف‌ وي‌ درآمد. 
ابوالخيرخان‌ 0 پسر داشت‌ كه‌ از ميان‌ آنان‌ شيخ‌ حيدر قائم‌مقام‌ او گرديد. مهم‌ترين‌ مشخصة حيات‌ سياسى‌ ابوالخيرخان‌ تاخت‌ و تازها، چپاولگريها و دست‌اندازيهاي‌ مكرر وي‌ به‌ بلاد مجاور قلمرو خود بود. از اين‌ گذشته‌، ابوالخير مؤسس‌ سلسله‌اي‌ بود كه‌ شاخه‌هاي‌ آن‌ به‌ مدت‌ چند قرن‌ تاريخ‌ سياسى‌اجتماعى‌ آسياي‌ مركزي‌ و ماوراءالنهر و خراسان‌ را تحت‌ الشعاع‌ قرار دادند.*

اِبْن‌ِ تَغْري‌ بِرْدي‌ berdi] taqri ، ابوالمحاسن‌ ebn-e جمال‌الدين‌ يوسف‌ بن‌ تغري‌ بردي‌ بن‌ عبدالله‌ ظاهري‌ حنفى‌ ح‌ 812 -874ق‌/ 1409-1469م‌، مورخ‌. وي‌ در قاهره‌ زاده‌ شد؛ پس‌ از درگذشت‌ پدرش‌ 15ق‌، تربيت‌ وي‌ را ابن‌ عديم‌ كه‌ شوهر خواهر او بود، به‌ عهده‌ گرفت‌. يوسف‌ پس‌ از حفظ قرآن‌، مختصر قُدوري‌ را نيز از بر كرد و فقه‌ را از شمس‌الدين‌ محمد رومى‌ حنفى‌ وابوالبقاء بهاءالدين‌ حنفى‌، قاضى‌ مكه‌ و بدرالدين‌ محمود عينى‌ حنفى‌، و نحو را از تقى‌الدين‌ شُمُنّى‌ آموخت‌ و مجالس‌ درس‌ ابن‌ حجر عسقلانى‌ د 852ق‌ را نيز درك‌ كرد. سپس‌ ملازمت‌ مورخان‌ روزگار خود عينى‌ و مقريزي‌ را اختيار كرد و در دانش‌ تاريخ‌ جهد فراوان‌ به‌ كار بست‌، تا اينكه‌ در اين‌ علم‌ سرآمد شد و به‌ تأليف‌ و تصنيف‌ پرداخت‌. 
مهم‌ترين‌ اثر ابن‌ تغري‌ بردي‌ كتاب‌ النجوم‌ الزاهرة فى‌ ملوك‌ مصر و القاهرة در تاريخ‌ مصر است‌. اين‌ كتاب‌ از فتح‌ مصر و فرمانروايى‌ عمروعاص‌ در آن‌ سرزمين‌ 20ق‌/641م‌ آغاز مى‌شود و تا رخدادهاي‌ 872ق‌/1467م‌، يعنى‌ دوران‌ سلطنت‌ ملك‌ اشرف‌ قايتباي‌ محمودي‌ را در بردارد. اين‌ كتاب‌ به‌ ترتيب‌ تاريخى‌ حكومت‌ واليان‌، خلفا و سلاطين‌ مصر تأليف‌ شده‌، و در آن‌ وقايع‌ مربوط به‌ دوران‌ حكومت‌ هر فرمانروا و رخدادهاي‌ آن‌ عهد چه‌ مربوط به‌ مصر و چه‌ متعلق‌ به‌ ديگر نواحى‌ جهان‌ اسلام‌ به‌ ويژه‌ سرزمينهاي‌ نزديك‌ به‌ مصر آمده‌ است‌. مطالب‌ اين‌ كتاب‌ به‌ ويژه‌ آن‌ قسمت‌ كه‌ در عصر مؤلف‌ اتفاق‌ افتاده‌، و خود شاهد آنها بوده‌ است‌، براي‌ محققان‌ تاريخ‌ مصر و جهان‌ اسلام‌ از اهميت‌ خاص‌ برخوردار است‌. اين‌ كتاب‌ در 6 مجلد به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌ قاهره‌، 348- 392ق‌/929-972م‌. 
اثر ديگر وي‌ المنهل‌ الصافى‌ و المستوفى‌ بعد الوافى‌ است‌ كه‌ مؤلف‌ در آن‌ شرح‌ حال‌ حدود هزار تن‌ از سلاطين‌، امرا، وزرا، دانشمندان‌، شعرا، مورخان‌، خطاطان‌ و مهندسان‌ را به‌ ترتيب‌ حروف‌ الفبا ياد كرده‌ است‌. مؤلف‌، خود اين‌ كتاب‌ را در يك‌ مجلد مختصر ساخته‌، و آن‌ را دليل‌ الشافى‌ على‌ المنهل‌ الصافى‌ نام‌ گذاشته‌ است‌. 
اثر ديگر ابن‌ تغري‌ بردي‌ حوادث‌ الدهور فى‌ مدي‌ الايام‌ و الشهور است‌ كه‌ ذيل‌ السلوك‌ لمعرفة دول‌ الملوك‌ مقريزي‌ است‌. اين‌ كتاب‌ از وقايع‌ 845ق‌/1441م‌ آغاز مى‌شود. 
مورد اللطافة فى‌ من‌ ولى‌السلطنة و الخلافة كتاب‌ ديگري‌است‌ كه‌ ابن‌ تغري‌ بردي‌ آن‌ را با ميلاد پيامبرص‌ آغاز كرده‌، سپس‌ به‌ ذكر غزوات‌ و احوال‌ آن‌ حضرت‌ و خلفاي‌ راشدين‌ تا خليفة معاصر خويش‌ القائم‌ بامرالله‌، از خلفاي‌ عباسى‌ مصر پرداخته‌، و سرانجام‌، احوال‌ ملوك‌ مصر را از آغاز حكومت‌ سلاطين‌ ايوبى‌ تا دولت‌ اينالى‌ آورده‌ است‌.* .

اِبْن‌ِ تُرْك‌ tork] ، ابوالفضل‌، ebn-e يا ابومحمد عبدالحميد بن‌ واسع‌ بن‌ ترك‌ جيلى‌ خُتَلى‌؟، رياضى‌دان‌ برجستة سده3 ق‌/9م‌. وي‌ را معاصر ابوعبدالله‌ محمد خوارزمى‌ِ رياضى‌دان‌ د 232ق‌/846م‌ دانسته‌اند. او از جمله‌ دانشمندانى‌ است‌ كه‌ در نهضت‌ عظيم‌ علمى‌ سدة ق‌، علوم‌ اسلامى‌ را پايه‌گذاري‌ كردند. 
نگاهى‌ به‌ فهرست‌ آثار ابن‌ ترك‌ نشان‌ مى‌دهد كه‌ وي‌ در عين‌ توجه‌ به‌ جنبة نظري‌ حساب‌ و رياضيات‌، از فايده‌هاي‌ عملى‌ آن‌ نيز غافل‌ نبوده‌ است‌. اين‌ آثار عبارت‌اند از: . الجامع‌ فى‌ الحساب‌، كه‌ خود شامل‌ كتاب‌ كوچك‌تر مى‌شده‌ است‌؛ . المعاملات‌؛ . نوادر الحساب‌ و خواص‌ الاعداد؛ . الضرورات‌ فى‌المقترنات‌ عن‌كتاب‌ الجبروالمقابلة، كه‌ تنها رسالة باقى‌ مانده‌ از اوست‌ و بروكلمان‌ آن‌ را كتاب‌ الجبر و المقابلة ناميده‌ است‌، اما ظاهراً اين‌ رساله‌ بخشى‌ از كتابى‌ بزرگ‌تر بوده‌ است‌. سايلى‌ متن‌ عربى‌ اين‌ رساله‌ را به‌ انگليسى‌ و تركى‌ ترجمه‌ و منتشر كرده‌، و احمد آرام‌ آن‌ را به‌ فارسى‌ برگردانده‌، و همراه‌ بيان‌ محتواي‌ رياضى‌ آن‌ به‌ شيوة جديد، در نشرية سخن‌ علمى‌ به‌ چاپ‌ رسانيده‌ است‌. 
رسالة ابن‌ ترك‌ در واقع‌ حل‌ هندسى‌ معادلات‌ درجة دوم‌ است‌. زبان‌ رساله‌ نيز زبان‌ رياضى‌ قديم‌ است‌. برخى‌ از اصطلاحات‌ اين‌ كتاب‌ امروز نيز در علم‌ جبر به‌ كار مى‌روند، مانند اصطلاح‌ «معادله‌» كه‌ بدون‌ شكل‌ فرمولى‌ آن‌ در متن‌ رسالة ابن‌ ترك‌ به‌ صورت‌ «معادل‌ شدن‌ فلان‌ با فلان‌» به‌ كار رفته‌ است‌.* 

اِبْن‌ِ بى‌بى‌ bibi] ، ناصرالدين‌ ebn-e حسين‌ بن‌ محمد بن‌ على‌ جعفري‌ د پس‌ از 80ق‌/281م‌، نيز معروف‌ به‌ ابن‌ بى‌بى‌ِ مُنجّمه‌، اديب‌ و تاريخ‌نگار ايرانى‌. وي‌ در سالهاي‌ پايانى‌ سدة ق‌ و يا در اوايل‌ سدة ق‌ به‌ دنيا آمده‌ است‌ و چون‌ كتابش‌ را در پايان‌ 79ق‌ به‌ اتمام‌ رسانده‌، دست‌ كم‌ تا اين‌ سال‌ زنده‌ بوده‌ است‌. پدرش‌ مجدالدين‌ محمد ترجمان‌ از سادات‌ گور سرخ‌ جرجان‌ گرگان‌ در دستگاه‌ سلطان‌ جلال‌الدين‌ خوارزمشاه‌ مقرب‌ بود و در خدمت‌ صاحب‌ ديوان‌ شمس‌الدين‌ جوينى‌ سمت‌ منشيگري‌ داشت‌. مادرش‌ بى‌بى‌ منجّمه‌ دختر كمال‌الدين‌ سمنانى‌ رئيس‌ شافعية نيشابور بود و در ستاره‌شناسى‌ مهارت‌ داشت‌. 
ابن‌ بى‌بى‌ همراه‌ والدينش‌ در دستگاه‌ سلجوقيان‌ مى‌زيست‌ و احتمالاً بعد از مرگ‌ پدر وظايف‌ او را برعهده‌ گرفت‌. يكى‌ از مناصب‌ وي‌ رياست‌ ديوان‌ انشاء بوده‌ است‌. 
يگانه‌ اثر باقى‌ مانده‌ از ابن‌ بى‌بى‌ كتاب‌ الاوامر العلائية فى‌ الامور العلائية است‌ كه‌ آن‌ را به‌ اشارة علاءالدين‌ عطاملك‌ جوينى‌ و به‌ نام‌ علاءالدين‌ كيقباد اول‌ نوشته‌، و مى‌خواسته‌ است‌ كه‌ آن‌ را ذيلى‌ بر تاريخ‌ جهانگشاي‌ جوينى‌ در باب‌ تاريخ‌ سلاجقة روم‌ قرار دهد. مؤلف‌ نخست‌ قصد نوشتن‌ تاريخ‌ مملكت‌ روم‌ را داشته‌، اما به‌ سبب‌ عدم‌ دسترسى‌ به‌ مآخذ موثق‌ از آن‌ صرف‌نظر كرده‌ است‌ و به‌ ذكر رويدادهاي‌ زمان‌ حكومت‌ سلجوقيان‌ از 88ق‌/192م‌، يعنى‌ تاريخ‌ روي‌ كار آمدن‌ غياث‌الدين‌ كيخسرو تا 79ق‌/280م‌ و دوران‌ سلطنت‌ ملك‌ غياث‌الدين‌ مسعود، اكتفا كرده‌ است‌. 
مهم‌ترين‌ قسمت‌ كتاب‌ فصول‌ مربوط به‌ دوران‌ علاءالدين‌ كيقباد اول‌ و جانشينان‌ اوست‌ كه‌ مؤلف‌ معاصر آنان‌ بوده‌ است‌. سبك‌ نگارش‌ اين‌ كتاب‌ بسيار مغلق‌ و متكلّفانه‌ است‌، چندان‌كه‌ مطالب‌ تاريخى‌ در ميان‌ عبارات‌ پر تصنع‌ گم‌ شده‌ است‌ و به‌ سبب‌ كثرت‌ واژه‌هاي‌ عربى‌ و مهجور به‌ زحمت‌ مى‌توان‌ شرح‌ واقعه‌ و بيان‌ حادثه‌اي‌ را از آن‌ استخراج‌ كرد. با اين‌همه‌، كتاب‌ وي‌ يكى‌ از مآخذ ارزشمند تاريخ‌ سلجوقيان‌ آسياي‌ صغير است‌. اين‌ كتاب‌ در 957م‌ در آنكارا منتشر شده‌ است‌. 
از كتاب‌ ابن‌ بى‌بى‌ گزيده‌اي‌ به‌ نام‌ مختصر سلجوق‌نامه‌ موجود است‌ كه‌ به‌ قلم‌ شخصى‌ ناشناس‌، در زمان‌ خود مؤلف‌ تلخيص‌ شده‌ است‌.* 

اِبْراهيم‌ِ غَزْنَوي‌ qaznavi] ، ebrahim-e سلطان‌ ابوالمظفر ظهيرالدوله‌ رضى‌الدين‌ ابراهيم‌ بن‌ مسعود بن‌ محمود 24-92ق‌/ 033- 099م‌. 
ابراهيم‌ در هرات‌ زاده‌ شد. او نهمين‌ و آخرين‌ فرزند سلطان‌ مسعود اول‌ حك 21-32ق‌/030-041م‌، و به‌ هنگام‌ كشته‌ شدن‌ پدرش‌ كودكى‌ خردسال‌ بود. وي‌ پس‌ از درگذشت‌ برادرش‌ فرخزاد در 51ق‌/ 059م‌ به‌ سلطنت‌ رسيد و از همان‌ آغاز با سلجوقيان‌ از در اتحاد و دوستى‌ درآمد. در نخستين‌ سال‌ سلطنتش‌ با چَغري‌ بيك‌ داوود بن‌ ميكائيل‌ بن‌ سلجوق‌، امير خراسان‌ رسماً مصالحه‌ كرد و يك‌ چند به‌ جنگهاي‌ طولانى‌ ميان‌ دو خاندان‌ غزنوي‌ و سلجوقى‌ پايان‌ داد. 
چون‌ ابراهيم‌ خاطرش‌ از سلجوقيان‌ آسوده‌ شد، به‌ فكر گسترش‌ متصرفات‌ غزنويان‌ در هند افتاد. وي‌ از مرز جنوبى‌ پنجاب‌ گذشت‌ و قلعة اجودهن‌، در 20 فرسنگى‌ لاهور را تسخير كرد. آن‌گاه‌ راهى‌ قلعة روپال‌ شد و پس‌ از تصرف‌ آن‌ به‌ دره‌ نوره‌ روي‌ آورد؛ سپس‌ حكومت‌ همة متصرفات‌ هند را به‌ ابوالنجم‌ زرير شيبانى‌ تفويض‌ كرد، اما او راه‌ ناسپاسى‌ پيش‌ گرفت‌ و بر سلطان‌ ابراهيم‌ شوريد و سرانجام‌، به‌ دست‌ سپاهيان‌ ابراهيم‌ اسير شد و به‌ زندان‌ افتاد. از همين‌ زمان‌ به‌ بعد ابراهيم‌ سكه‌هايى‌ را با عنوان‌ «سلطان‌» به‌ نام‌ خود ضرب‌ كرد. او نخستين‌ و يا به‌ گفتة بازورث‌ دومين‌ امير از غزنويان‌ بود كه‌ به‌ تقليد از طغرل‌ سلجوقى‌ لقب‌ سلطان‌ را بر سكه‌هاي‌ خود نقش‌ كرد. دوران‌ سلطنت‌ آرام‌ و صلح‌آميز سلطان‌ ابراهيم‌ عصر طلايى‌ پنجاب‌ در دولت‌ غزنوي‌ را تشكيل‌ مى‌دهد. در اين‌ دوره‌ لاهور يكى‌ از مراكز عظيم‌ فرهنگى‌ به‌ شمار مى‌آمد. 
ابراهيم‌ پس‌ از گشودن‌ چند دژ استوار و بسط دامنة نفوذ دولت‌ غزنوي‌ در هند، با غنائم‌ فراوان‌ به‌ غزنين‌ بازگشت‌ و پس‌ از 1 سال‌ و ماه‌ سلطنت‌ درگذشت‌. مورخان‌ او را مردي‌ پرهيزگار و اهل‌ عمران‌ و آبادي‌ و با سياست‌ توصيف‌ كرده‌اند. وي‌ ويرانيهايى‌ را كه‌ بر اثر جنگهاي‌ زمان‌ سلطان‌ مسعود و پس‌ از آن‌ به‌ مملكت‌ وارد آمده‌ بود، ترميم‌ كرد و چندين‌ قصبه‌ و شمار بسياري‌ خانقاه‌، رباط، مسجد و مدرسه‌ بنا كرد. 
گروهى‌ از رجال‌ و شعراي‌ ايران‌ به‌ دربار سلطان‌ ابراهيم‌ منسوب‌اند كه‌ مشهورترين‌ آنان‌ عبارت‌اند از ثقة الملك‌ طاهر بن‌ على‌ بن‌ مُشكان‌، قوام‌الملك‌ نظام‌الدين‌ ابونصر هبةالله‌ فارسى‌، ابوسهل‌ خجندي‌ و عبدالحميد بن‌ احمد بن‌ عبدالصمد.*

  ، يا e(a)baziyye(a)]اَباضيّه‌، فرقه‌اي‌ از خوارج‌ منسوب‌ به‌ عبدالله‌ بن‌ اباضى‌ تميمى‌ د ح‌ 0 ق‌/99م‌ و از كهن‌ترين‌ فرق‌ پيدا شده‌ در بين‌ مسلمانان‌. اين‌ گروه‌ را پس‌ از اهل‌ سنت‌ و تشيع‌ مى‌توان‌ از لحاظ تاريخى‌ مهم‌ترين‌ فرقة اسلامى‌ به‌حساب‌ آورد. ظاهراً اباضيان‌ تنها گروه‌ باقى‌مانده‌ از خوارج‌اند، اما چنان‌كه‌ از منابع‌ برمى‌آيد، صُفريان‌ گروهى‌ ديگر از خوارج‌ نيز تا نيمة سدة ق‌/1م‌ در سرزمينهاي‌ اسلامى‌ مى‌زيستند كه‌ سرانجام‌ در اباضيه‌ مستحيل‌ شدند. 
اباضيان‌ كه‌ از همان‌ آغاز با بعضى‌ از تندرويهاي‌ خوارج‌ سازگاري‌ نداشتند، در سده‌هاي‌ گذشته‌ در پهنه‌اي‌ بسيار گسترده‌ - حتى‌ در اندلس‌ - مى‌زيستند و گروههايى‌ از آنان‌ نيز تاكنون‌ باقى‌ مانده‌اند و در عمان‌، زنگبار و شمال‌ افريقا اقامت‌ دارند. امروزه‌ مذهب‌ عموم‌ قبايل‌ و مردم‌ عمان‌ اباضى‌ است‌. 
اباضيه‌ در جريان‌ حركت‌ خوارج‌ پديد آمدند و سپس‌ راهى‌ مستقل‌ در پيش‌ گرفتند. افتراق‌ اصلى‌ اباضيه‌ از ديگر خوارج‌ در اين‌ است‌ كه‌ خوارج‌ مرتكب‌ گناه‌ كبيره‌ را كافر مى‌دانستند، اما اباضيه‌ خود را از اين‌ افراط و تندروي‌ كنار كشيده‌، خط مشى‌ ميانه‌ و معتدلى‌ در پيش‌ گرفتند. به‌ عقيدة آنان‌ هرگاه‌ مرتكب‌ كبيره‌ بر گناه‌ خود مصر باشد، منافقى‌ كافر البته‌ به‌ كفر نعمت‌، نه‌ كفر شرك‌، و مخلد در آتش‌ است‌. 
اباضيه‌ معتقدند هرچه‌ خداوند بر بندگانش‌ فرض‌ كرده‌، جزو ايمان‌ است‌ و مقوّمات‌ سه‌گانة ايمان‌ يا به‌ گفتة خود آنان‌، مقامات‌ ايمان‌ اينهاست‌: . اعتقاد به‌ قلب‌، . اقرار به‌ زبان‌، . عمل‌ به‌ اركان‌ و جوارح‌ و تحقق‌ آن‌ اعتقاد و اقرار در افعال‌. 
اباضيه‌ دربارة اسماء و صفات‌ خداوند بر اين‌ عقيده‌اند كه‌ اسناد هيچ‌ اسم‌ و صفتى‌ به‌ خدا بدون‌ اذن‌ شارع‌ جايز نيست‌. پس‌ براي‌ تشخيص‌ صفات‌ الاهى‌ فقط بايد به‌ شرع‌ رجوع‌ كرد. 
اباضيه‌ همچون‌ خوارج‌ ديگر معتقدند كه‌ امامت‌ حقى‌ شرعى‌ است‌ و ترديد در آن‌ جايز نيست‌ و حتى‌ على‌ ع‌ خود نيز نمى‌توانست‌ در امامتى‌ كه‌ امت‌ بر آن‌ صحه‌ گذارده‌ بودند، شك‌ كند و مدعى‌اند كه‌ حضرت‌ على‌ع‌ با قبول‌ حكميت‌ در اين‌ حق‌ شك‌ كرده‌ است‌، پس‌ بيعت‌ او از گردن‌ مردم‌ برداشته‌ مى‌شود و آنان‌ اختيار مى‌يابند كه‌ خليفه‌اي‌ ديگر برگزينند. اباضيان‌ امروز با اينكه‌ خود را از خوارج‌ نمى‌دانند، مدعى‌اند كه‌ اهل‌ نهروان‌ شايستة ستايش‌اند. 
از فرق‌ مهم‌ اباضيه‌ اينها را مى‌توان‌ نام‌ برد: ابراهيميه‌، منسوب‌ به‌ ابراهيم‌ نامى‌ از مردم‌ مدينه‌؛ حارثيه‌، اصحاب‌ حارث‌ بن‌ يزيد، حسينيه‌ يا حسنيه‌، پيروان‌ ابوزياد احمد بن‌ حسين‌ يا حسن‌؛ حفصيه‌، پيروان‌ حفص‌ بن‌ ابى‌ مقدام‌؛ فرثيه‌، پيروان‌ ابوسليمان‌ بن‌ افلح‌.*